El Condáu Palatín del Rin o Palatináu (n'alemán: Pfalz) ye la denominación histórica del territoriu del Conde Palatín (Pfalzgraf), un títulu que pertenecía a un príncipe secular del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu (Reichfürst),[1] dende'l sieglu XIII venceyáu a la Casa de Wittelsbach, y al que se confirió la condición de príncipe eleutor (Kurfürst). L'Eleutoráu del Palatináu o Palatináu Eleutoral (Kurpfalz) ye la denominación del territoriu d'esi príncipe, que foi de fechu un Estáu independiente hasta 1803. La capital foi primeru Heidelberg y depués, a partir de 1720, Mannheim. Como entidá territorial yera un agregamientu de dominios espacialmente discontinuos.
El Palatináu ta estremáu en dos grandes zones marcadamente estremaes y en discontinuidá territorial: So Palatináu o Palatináu Inferior (Niederpfalz, tamién llamáu Palatináu Renano —Rheinpfalz—) y el Alto Palatináu o Palatináu Cimeru (Oberpfalz).
El Baxu Palatináu o Palatináu Renano (que nun tien de confundir se cola más estensa rexón de Renania, na que s'integra) inclúi dambes riberes del ríu Rin nel so cursu mediu, ente los sos tributarios Meno (Main) y Neckar. Los sos paisaxes naturales y el so clima relativamente nidiu, que-y dexa ser una rexón vinícola; comparaos colos de la rexón italiana de la Toscana, faen que se-y denomine turísticamente como "la Toscana alemana".[2]
L'Altu Palatináu ta al este de Baviera, fronterizu cola República Checa, y ye una rexón más montascosa y relativamente menos poblada.
El xentiliciu del Palatináu ye "palatín" (pfälzisch), denominación que tamién se da a la variedá dialeutal del idioma alemán d'esta rexón.[3]
Historia
Nel sieglu X esistía un Condáu Palatín de Lotaringia, que nel sieglu XI pasó a formar parte de los territorios gobernaos polos ezónidas (Ezzonen),[4] que la so zona central incluyía Colonia y Bonn, llegando dende'l ríu Mosela hasta'l ríu Nahe, y pel sur hasta Alzey.[5] A la muerte del postreru Ezzónida (Hermann II de Lotaringia, 1085), les tierres sobre les que'l conde palatín exercía la so autoridá amenorgar a les más cercanes al Rin, colo que la so denominación pasó a identificase con esti ríu. El primer conde palatín del Rin foi Conrado I en 1156,[6] hermanu de Federico Barbarroja (Casa de Hohenstaufen).
El condáu pasó en 1159 a la Casa de Welf (Güelfos, y nel sieglu XIII a la Casa de Wittelsbach (que yeren tamién duques y condes palatinos de Baviera); en dambos casos por matrimoniu d'herederes femenines. La división del heriedu de Lluis II, duque de Baviera en 1294[7] conformó un territoriu compuestu peles tierres del antiguu palatinado del Rin xunto al antiguu Nordgau[8] de Baviera (el territoriu al norte del Danubiu), con centru na ciudá d'Amberg, colo qu'esti territoriu antes bávaru pasar a denominar Oberpfalz ("Alto Palatináu") pa estremalo del Niederpfalz ("So Palatináu" o Palatináu renano); anque estes denominaciones nun se fixeron comunes hasta'l sieglu XVI.
La práutica d'estremar territorios colos heriedos produció la esistencia de delles cañes Wittelsbach, con sedes en Simmern,[14]Kaiserslautern y Zweibrücken (So Palatináu), Neoburgu[15] y Sulzbach[16] (Alto Palatináu). El títulu d'Eleutor Palatín recayía en quien heredara Heidelberg.
La Campaña del Palatináu foi unu de los episodios principales de la Guerra de los Trenta Años (1620-1622). El conde Federico V aceptara'l títulu de Rei de Bohemia que-y ufiertaron los rebeldes bohemios. Tal sofitu costó-y la invasión y la so deposición de la so dignidá eleutoral, que-y foi asignada xunto col territoriu del Altu Palatináu a los duques de Baviera, situación que se consolidó na Paz de Westfalia (1648). Anque'l fíu de Federico, Carlos Luis, foi restauráu como conde palatín, el so territoriu acutar al Baxu Palatináu, y la so condición eleutoral pasó a ser inferior en precedencia a la de los demás eleutores.
En 1742 el condáu foi heredáu por Carlos Teodoro[22] (de la caña Palatináu-Sulzbach),[23] qu'en 1777 tamién heredó'l ducáu y eleutoráu de Baviera. Dambos electoraos fueron unificaos, al considerase un solu votu. El siguiente conde palatín, Maximiliano José, duque de Zweibrücken, unificó tolos territorios gobernaos polos Wittelsbach en 1799, nel contestu de les guerres revolucionaries franceses, que supunxeren que los territorios al oeste del Rin fueren anexonaos pola República francesa. Pela so parte, los asitiaos al este del Rin fueron anexonaos pol Margrave de Baden en 1803. La disolución del Sacru Imperiu en 1806 (mientres les guerres napoleóniques) supunxo la definitiva desapaición de los títulos del condáu palatín y la dignidá eleutoral.
En 1763, por invitación de Catalina II de Rusia "la Grande", empezara un movimientu migratoriu de cierta importancia (caltener mientres unos cien años), protagonizáu por llabradores del Palatináu y otres rexones alemanes: los denominaos alemanes del Volga.
↑Klaus Gereon Beuckers: Die Ezzonen und ihre Stiftungen. Eine Untersuchung zur Stiftungstätigkeit im 11. Jahrhundert. In: Kunstgeschichte. Band 42, Lit , Münster / Hamburg 1993, ISBN 3-89473-953-3 (Zugleich Dissertation an der Universität Bonn 1993). Fonte citada en de:Ezzonen. Ver tamién en:Ezzonids.
↑Armin Hohnle, Mittelalterliche Grundlagen; Pfalzgraftenamt, Territorialentwicklung und Kurwürde en Kleine Geschichte der Kurpfalz, Karlsruhe: G. Braun Buchverlag, 2005, pg. 17 ISBN 3-7650-8329-1
↑Michael Cramer-Fürtig: Landesherr und Landstände im Fürstentum Pfalz-Neuburg. Staatsbildung und Ständeorganisation in der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts. Beck, München 1995, ISBN 3-406-10686-2 (Schriftenreihe zur bayerischen Landesgeschichte, Bd. 100; zugleich Diss., Regensburg 1992). Fonte citada en de:Pfalz-Neuburg. Vease n'inglés en:Palatinate-Neuburg
↑Arthur Kleinschmidt: Johann Wilhelm, Kurfürst von der Pfalz. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 14, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, S. 314–317. Fonte citada en de:Johann Wilhelm (Pfalz). Vease n'inglés en:Johann Wilhelm, Eleutor Palatine
.svg)
.svg)
.svg)
_-_Numbered.svg){kind=link}
