L'orixe del topónimu «Coquimbo» foi aldericáu mientres munchos años. Una conxetura qu'escarez de fundamentos históricos señala que provendría d'un desconocíu idioma indíxena y que significaría ‘llugar d'agües seles' y que al ser incorporáu polos indíxenes qu'habitaben nes cercaníes de les sos mariñes (changos y diaguites) daría orixe a la voz «Coquimbo».[ensin referencies] Sicasí, la teoría más sólida señala que provién del quechuaqulqi tampu,[1]qulquimpu o coquimpu[2][3] (‘tambo de plata'), darréu malváu na pallabra «Coquimbo», nome con que se denominaba la parte baxa del valle del Elqui dende la conquista incaica, y según cronistes españoles, yera'l llugar onde moraba Anien, el gobernador representante d'esi imperiu. Por cuenta de la so importancia político y loxístico, el nome estender pa denominar la badea, La Serena y la rexón dende dómines coloniales, pa recayer finalmente a mediaos del sieglu XIX nel puertu de la badea de Coquimbo.
Planu del puertu de Coquimbo, 1850. Tomás Bland Garland.
La zona ocupada per esta ciudá (badea y cuetos) foi habitada por indíxenes, que la utilizaron como morada y llugar de pesca. Tanto Pedro de Valdivia, cuando lo crució cola so espedición en direición a la futura Santiago (rellatándolo asina nuna carta al reiCarlos V nel añu 1550), como Juan Bohón al fundar La Serena, coincidieron que yera un bon llugar pa establecer un puertu.
Al paecer, la primer dueña de les tierres qu'ocupa esti puertu sería Isabel Beatriz Colla, productu d'una heriedu. Sicasí, foi Bernardo Álvarez de Tobar, escribán del Cabildru de La Serena, quien solicitó la propiedá d'estos terrenes a la Real Audiencia, basáu na so venceyu matrimonial con doña Isabel. Años más tarde, pasó a ser dominiu d'Agustina Álvarez de Tobar que, en 1670, vendió una porción de dichu terrenal a Juan Álvarez y Allende. Esti postreru, en 1710 vendió, de la mesma, una parte al conventu de San Francisco, que lo caltuvo como una capellanía.
Planu de Coquimbo (1895).
A empiezos del sieglu XIX (1825) el puertu de Coquimbo yera descritu como un llugar práuticamente despobláu salvu por dellos emplegaos de l'aduana.[4] Esto debía probablemente a l'ausencia de servicios básicos de habitabilidad como l'agua duce pa beber, que tenía de ser tresportada en recipientes dende la quebrada de Peñuelas pal usu domésticu de los escasos pobladores. Nes siguientes décades el puertu tuvo una crecedera poblacional mínimu. Nesti mesmu periodu gran parte de los terrenes del puertu pertenecíen a Pablo Garriga Martínez; a la so muerte en 1833 estos terrenes fueron trespasaos a la so esposa Bonaventura Argandoña Subercaseaux, que hacia 1840 donó les tierres pa edificar la futura Plaza d'Armes, el campusantu, la primer escuela pública y la ilesia de San Pedro, construcción qu'ella mesma financió. Amás dexó los sos derechos d'agua p'abastecer a la población.[5][6][7]
A partir del tercer cuartu del sieglu XIX, les esportaciones de cobre escontra Swansea, la industria y el comerciu traida por británicu, estauxunidenses y franceses faen crecer la ciudá rápido. Constitúyese'l cascu históricu del puertu al traviés de l'arquiteutura en madera de los "carpinteros de mar",[10] anguaño puesta en valor como una zona turística, gastronómica y cultural, denominada "Barriu Inglés". Esti periodu de bonanza aparra cola puxanza del salitre nel norte grande, los escosamientos de los minerales de cobre y definitivamente cola crisis de la década del 30.
En 1922 la zona foi afeutada pol tsunami producíu por un terremotu aniciáu na Provincia d'Atacama. Este algamó unos 7 msnm, provocando la muerte de cientos de persones.[11] El mar xubió aproximao hasta la cai Aldunate y Baquedano, nel centru de Coquimbo, y hasta la llinia de ferrocarriles al oriente de la badea.
Na dómina de la dictadura militar, les llendes de la comuña estendiéronse llargamente, sol decretu llei 2868[12] promulgáu'l 21 de setiembre de 1979. Amestar al territoriu de la comuña, escontra'l sur los distritos 25 Tangue, 26 Tongoy, 27 Guanaqueros y 28 Camarones de la comuña d'Ovalle; y escontra l'oriente los distritos 5 Cardar, 6 Tambillos y 7 El Peñón, de la comuña d'Andacollo, aumentando la superficie de la comuña de Coquimbo más d'un terciu del so tamañu orixinal.
El miércoles 16 de setiembre de 2015, a les 19:54:31 hora llocal (UTC –3) asocedió un terremotu qu'algamó magnitú de 8,4 na escala sismolóxica de magnitú pel momento. L'epicentru allugar a 37 quilómetros al noroeste de Los Vilos y a 37 quilómetros al suroeste de Canela Baxa, na rexón de Coquimbo. A les 20:06 hora llocal, del mesmu 16 de setiembre, SHOA estableció alarma de tsunami pa tou la mariña chilena. En Coquimbo, les foles algamaron un altor máximu de 4,50 metros y entraron unos 200 metros lliniales, afarando con viviendes, contenedores, locales comerciales y vehículos. El barriu de Baquedano, la caleta, el puertu y los balnearios de Tongoy, Guanaqueros y Puerto L'Aldea, fueron los más afeutaos, con un saldu de 15 víctimes fatales.
Xeografía
Vista nocherniega de la badea de Coquimbo.
Coquimbo ta emplazada sobre una península, de forma triangular; el sector antiguu de la ciudá atopar escontra l'oriente de la mesma, sobre una estensión de terrén, llargu y angostu en sentíu norte sur, a unos 10 msnm. La badea dexa tener el puertu protexíu del aguaxe del mar abiertu, que s'aprecia nel estremu norte de la mesma.
El centru de Coquimbo toma aproximao dende'l sector denomináu "L'Empalme", por cuenta de que ellí esistió una estación y esviadura del ferrocarril, hasta la plaza Vicuña Mackenna, un pocu más al norte, frente al accesu del recintu portuariu. Al poniente del centru ta'l sector del cuetu, conocíu como la "Parte Alta", una zona de fuerte pendiente y altor. Al sur atopa'l sector de "El Llanu", colindante cola zona de Guayacán, apoderáu pol mecanismu del puertu mecanizado d'embarque de fierro de la mina El Romeral.
Al oriente d'El Llanu, cruciando la Carretera Panamericana, ta'l sector de "San Juan", surdíu a fines de los años 60, y al sur d'esti postreru, el sector "Sindempart'" (acrónimu de Sindicatu d'Emplegaos Particulares), qu'ocupa los terrenes d'una antigua facienda (Facienda Miraflores, que s'estendía hasta l'estremu poniente de La Ferradura y hasta'l sector "El Panul", na salida sur de la ciudá), tamién al oriente, atópense les poblaciones Les Torres y Punta Mira, siendo creaes nos años 1991 y 2000 respeutivamente.
Clima
El clima ye estepárico costeru, de total influencia marítima, que se caracteriza por una alta lluminosidá y radiación. Les temperatures de branu bazcuyen dende los 17°C hasta los 26 °C, en bien rares ocasiones cuasi algamando los 30 °C. Pel hibiernu la temperatura máximo bazcuya ente los 12° y 16 °C, ente que la mínima baxa hasta algamar los 4 °C y en delles oportunidaes ronda los 0 °C. La mugor perceptible pa les persones ye relativamente alta.
La nubosidad puede variar ente díes totalmente estenos hasta borrinosos abondosos de baxu altor, acompañaos d'orbayos y en delles ocasiones por trupes neblinas. Ye bien frecuente qu'amaneza borrinosu y esténese escontra mediu día. En delles ocasiones los borrinosos duren dellos díes, con agües que namái se desenvuelven en temporada iverniza.
La comuña tien una superficie de 1.429,3 km², nos que viven (d'alcuerdu a los resultaos preliminares del censu de 2012) 202 287 habitantes. La variación en población al respective de 1992 foi de 32,8% a les del 2002. Según el Censu de 2002, 154 316 habitantes vivíen n'árees urbanes y 8.720 n'árees rurales.
El sector de Tierres Blanques, unos de los más poblaos de la comuña, concentra por sigo, cerca del 44% de la población total de Coquimbo con alredor de 90 000 habitantes en 2016.[15]
Na pesca favorecer con 400 km de mariña que tien la rexón, de la cual estrayer pexes, especialmente la sardina y xurel, mariscos, crustáceos y algues marines. Na comuña de Coquimbo atópense dalgunes de les principales empreses pesqueres de la rexón.
El comerciu minorista concéntrase principalmente na cai Aldunate, llugar onde s'alluguen les principales tiendes (La Elegante, Johnson, La Polar, Abcdin) xunto con galeríes comerciales y oficines, cerca de la cai Aldunate , n'avenida Varela tamién s'atopa'l centru comercial Mall Vivu de Coquimbo coles tiendes Paris , Hites , Ripley y H&M amás de Cine Hoyts ; de la mesma puede atopase l'Arauco Premium Outlet Coquimbo n'Avenida La Cantera.
Puertu de Coquimbo
Per otra parte, el comerciu marítimu tien una fuerte presencia por cuenta de la esistencia del Puertu de Coquimbo, llugar d'atraque de naves mercantes y cruceros turísticos, convirtiéndose nel principal puertu esportador pa los productos orixinarios de la Rexón de Coquimbo.
Turismu
Avenida Costanera.
Una lleenda local diz que'l corsariuinglésFrancis Drake dexaría soterráu un importante "ayalga" ayundes de La Ferradura[ensin referencies]. Esa hestoria, sumada a les "visites" d'otros corsarios a la zona, mientres La Colonia; xeneró la imaxe turística "pirata" de la zona.
L'Avenida Costanera, frente al puertu y caleta pesquera de Coquimbo, y que foi estendida apocayá, pa conectala cola Avenida del Mar de La Serena, xune'l sector del centru de Coquimbo cola sablera de Peñuelas. La so estensión dexó recuperar pal turismu la sablera Changa, la sablera más tradicional de la ciudá, que los últimos años foi utilizada fundamentalmente pa la collecha d'algues.
Educación y cultura
Escueles, liceos y colexos
Institutu Cimeru de Comerciu.
Na comuña de Coquimbo hai una amplia variedá d'escueles, liceos y colexos. La mayor parte d'ellos atópase concentráu na ciudá de Coquimbo. Esiste una gran cantidá d'escueles y liceos (dambos de calter públicu y gratuitos), lo mesmo que de colexos (dalgunos de calter particular pagu, y otros de calter particular subvencionáu pol Estáu). Estos postreros atopar na so mayoría nos barrios d'El Llanu y Sindempart, dáu'l calter residencial que tienen, al tener gran cantidá de neños naquellos sectores.
Unu de los liceos más antiguos de la comuña ye l'Institutu Cimeru de Comerciu de Coquimbo, fundáu en 1905 y allugáu nel sector El Llanu, xunto con otros colexos particular subvencionaos como lo son el Colexu Gabriela Mistral, Les Carrera, Santa Marta, Kid's Word School, Colexu Bernardo O'Higgins, Santa Familia, ente otros. Amás de colexos particulares nel sector de Sindempart como Francis School, Colexu Santa María de Belén y Saint Mary.
Educación cimera
En Coquimbo allúguense les sedes de 2 universidaes tradicionales:
La Universidá Católica del Norte, sede Coquimbo, que tien el so campus nel cantu costeru del sector de Guayacán. Nella atopen les facultaes de Ciencies del Mar, Medicina, Derechu, y amás d'un Centru d'Estudios Relixosos, onde s'imparte la carrera de Teoloxía.
La Universidá de La Serena, sede Coquimbo, que tien el so campus nel edificiu qu'antes allugaba al Institutu Traumatolóxicu de la ciudá. Nella allúgase la facultá de Psicoloxía y Enfermería.
Na ciudá de Coquimbo esiste la Biblioteca Pública 354 "Guillermo Francis Jones", na Casa de la Cultura, allugada na Avenida Costanera, cercana al Puertu de Coquimbo. Nella atopa una gran cantidá de llibros de diversa índole, y amás tien una hemeroteca que caltién archivos de periódicos que s'editaron en Coquimbo, como El Llonxitudinal, El Progresu, El Rexonal, La Rexón, amás del diariu El Día, editáu na ciudá vecina de La Serena.
Festival Internacional de Cine Documental FEDOC
Nació l'añu 2012 como una forma de fomentar el desenvolvimientu audiovisual y el turismu na rexón. Patrocináu pola Casa de Les Artes, la Pernomada Municipalidá de Coquimbo y la Cineteca Nacional del Centru Cultural Palaciu de La Moneda y siendo el so direutor Gonzalo Solís Celis, na so primer versión considera una retrospectiva audiovisual al grupu peruanu Chaski, según un homenaxe a esti país, amás de muestres itinerantes y talleres gratuitos. Parte del legáu d'esta versión ye representáu poles sos Embaxadores Culturales: l'actriz chilena Liliana Ross, y quien ye Xefe del área téunica de la Cineteca Nacional, la montajista y restauradora Carmen Brito.[ensin referencies]
Festival de Música Indieproject
Indieproject nació'l 2013 como'l primer festival de música alternativa de Coquimbo que tien como conceutu crear nuevos espacios pa bandes rexonales, dexando desenvolver interacción ente músicos locales y nacionales. Esti Festival ye l'únicu que se desenvuelve con un formatu de concursu de bandes, onde'l premiu al primer llugar ye la grabación d'un ep con 5 temes nun estudiu de grabación profesional local, espardimientu de la banda (sesión fotográfica) y la grabación d'un videoclip. Trabayando de la mesma d'esta miente na xeneración de profesionales que tengan una gran calidá nos sos trabayos a la d'espublizalo.[ensin referencies]
Na so primer versión los ganadores fueron Animales de Lumiere quien al traviés del so videoclip "Fueyes" dar a conocer en Santiago y Valdivia. José Luis Carrasco San Juan, direutor del Festival, comenta que la necesidá tantu d'espacios como d'oportunidaes pa les bandes satisfacer de dalguna manera col Festival, pos mientres l'añu trabayar con fiestes Indie en dellos chigres locales dándo-y movilidá a les bandes participantes.[ensin referencies]
Tresporte
Tren de la CMP en direición al puertu de Guayacán.
Tresporte urbanu
Dientro de la comuña de Coquimbo esisten tres asociaciones gremiales qu'operen diverses llinies de tresporte mayor, compuestu por microbuses (comúnmente llamaos micros): Lisanco (acrónimu de "Línea San Juan-Coquimbo"), Lincosur (acrónimu de "Llinia Intercomunal Sur") y Liserco (acrónimu de "Llinia La Serena-Coquimbo"); estes mesmes asociaciones operen llinies de tresporte interurbanu ente La Serena y Coquimbo. En xunto tienen un significativu númberu de microbuses que cubren una malla de percorríos que toma bona parte del sector urbanu y semi-rural de la ciudá de Coquimbo.
Coles mesmes, esisten delles llinies de tresporte menor, formaes por taxis coleutivos, que realicen percorríos dende'l centru de la ciudá a los sectores de Les Torres, Sindempart, La Cantera, La Ferradura, Guayacán, Tierres Blanques, Olivar Baxu y San Juan, y viceversa.
Esiste un terminal de buses —inauguráu en 1994— que sirve de parada pa delles llinies de servicios interurbanos que se dirixen escontra Santiago y al norte del país.[16]
Tresporte aereu
Dientro de la comuña de Coquimbo esisten dos pistes d'aterrizaxe d'importancia mediana: la pista d'aterrizaxe del resortLas Tacas, y la pista d'aterrizaxe de Tongoy. Estes pistes nun cubrir vuelos comerciales, recibiendo namái vuelos d'avionetes particulares y helicópteros. Sicasí, ta en proyeutu la construcción d'un aeropuertu en Tongoy.
Tresporte marítimu
Puertu de Coquimbo en 2015.
Dende antes del afitamientu urbanu del puertu de Coquimbo a mediaos del sieglu XIX, la zona yá tenía un puertu natural que yera utilizáu como zona de desembarque y de comerciu pa los poblaos circundantes a la zona.[17] Nun foi sinón hasta 1844 cuando'l gobernador Juan Melgarejo encargó los planos del puertu al arquiteutu francés Juan Herbage.[18]
Nel añu 2012, el Puertu de Coquimbo foi concesionado a la empresa Terminal Puertu Coquimbo S.A. (amestada al Grupu Ultramar).[19] quien comprometió inversiones por más de 90 millones de USD pa la modernización del Puertu[20]
Tamién, en Coquimbo edítase'l diariu La Rexón, de cobertoria rexonal, propiedá de los dueños de Selmanariu Tiempu, periódicu selmanal editáu na ciudá vecina de La Serena.
Radio Riquelme de Coquimbo (CA 135 AM) ye la única radio que funciona dende'l puertu pa tola Rexón de Coquimbo. Con cuasi 80 de vida ye una de les radios más antigües de Chile.
L'estadiu foi reconstruyíu en 2008 pa la Copa Mundial Femenina de Fútbol Sub-20, que se realizó en Chile, y de la cual Coquimbo foi una de los cuatro sedes. Mientres el tiempu que duró la reconstrucción, Coquimbo Unido xugó los sos partíos de llocal nel Estadiu La Pampilla, alcontráu na cortil del mesmu nome.
Esisten tamién otros ximnasios y estadios techados como'l Ximnasiu Techado Municipal, allugáu na Avenida Videla ente l'Estadiu Francisco Sánchez Rumoroso y l'Hospital San Pablo. Alluga competencies deportives y eventos masivos.
Tamién ta'l Club de Tenis de Coquimbo, allugáu na cai Pedro de Valdivia, que ye una cortil destinada a la práctica de dichu deporte.
Dientro de la comuña[ensin referencies] y cerca de la llende con La Serena atopa'l Autódromu Juvenal Jeraldo, que alluga competencies d'automovilismu deportivu amateur y profesional.
La comuña tamién ye sede regular de la competencia automovilística Rally Mobil, que s'apuesta cada añu.
Per otru llau, el surf ye un deporte qu'aumenta cada añu más na rexón, por cuenta de tener un paraísu de foles dereches y izquierdes na sablera Totoralillo. Esta sablera tien foles pa surfistas avanzaos como para primerizos y cuenta cola Escuela de Surf Totoralillo
Sitios d'interés
Casino de Xuegos
Casín Enjoy Coquimbo.
Esiste'l Casín Enjoy Coquimbo nel sector de Peñuelas, en plena Avenida del Mar. Depués de la baltadera de l'antigua cortil y la construcción d'un modernu edificiu en 2007, anguaño tien cuatro restoranes, un hotel 5 estrelles con 111 habitaciones y un spa.
En 2010 los terrenes del Casino Enjoy Coquimbo allugaron los alcuentros de Chile ante Israel y República Checa pola Primer Ronda y los Cuartos de Final respeutivamente na Copa Davis 2010 .
Correspuende a la celebración más multitudinaria de les Fiestes Patries. "La Pampilla" ye un sector allugáu nel sur de la ciudá de Coquimbo, nel que dende l'entamu de les celebraciones de Fiestes Patries hasta'l día 20 de setiembre instálense más de 100 mil persones, inclusive con carpes, pa esfrutar de les fondes instalaes, de los shows y de los fueos artificiales.
La Pampilla de Coquimbo tien oríxenes inciertos, pero esisten antecedentes qu'a fines del sieglu XIX realizaben carreres de caballos a la chilena nel llugar pa los díes 19 y 20 de setiembre. Según archivos fotográficos la concurrencia de persones en dómina de fiestes patries nesti llugar fíxose más frecuente nes primeres décades del sieglu XX pa consolidase como una fiesta popular a mediaos d'esi sieglu.
La Cruz del Tercer Mileniu ye un monumentu allugáu nel cuetu El Vigía de Coquimbo. Foi construyida col motivu del Xubiléu de 2000 de la Ilesia católica. La so construcción foi empecipiada en 1999 y terminada en 2001, anque la obra gruesa foi inaugurada pol presidente Ricardo Lagos el 5 de mayu de 2000.
La obra consta de trés niveles, tien 93 metros d'altor y atópase a 197 metros sobre'l nivel del mar. Considérase-y el monumentu más altu de Suramérica.
Nel so primer nivel tien una capiya y un muséu, ente que nel segundu nivel esiste una plaza dedicada la oración. El tercer nivel componer d'un mirador, ente que'l cuartu nivel son los miradores allugaos nos brazos de la cruz, y que tienen una coleición de bustos de los cardenales chilenos y papes dende Juan Pablo II.
El Centru Cultural Islámicu Mohammed VI, más conocíu como la Mezquita, ye una mezquita asitiada nel cuetu Villa Dominante de Coquimbo. La so construcción empecipiar en 2003 y foi inaugurada'l 14 de marzu de 2007.[23] Pa la so construcción utilizaron materiales propios de les construcciones árabes, según tamién participaron artesanos árabes pa instalar parte de les estructures y decoraciones.
Ye un retruque a escala de la Mezquita Kutubia de Marrakech (Marruecos) y tien 720 metros cuadraos y un minarete de 40 metros d'altor. Tien tamién una biblioteca con testos n'español, árabe y otros idiomes, amás d'un muséu. El so accesu principal ye por aciu una pasarela de madera que xube pol cuetu Dominante.
Guayacán y La Ferradura
La Ferradura, vista escontra'l sector Guayacán.
La Ferradura ye un balneariu consolidáu, tantu p'habitantes permanentes como pa temporada. Les sableres de la rada de La Ferradura son cuasi a les equivalentes d'una llaguna, pol calter sele de les sos agües, ente Guayacán, pel estremu norte, y el Mirador, nel estremu sur.
D'antiguo, l'estremu poniente nun yera más qu'un cuetu que terminaba nun cantil, que tenía un solu camín de tierra, en mala traza, que terminaba, pasando sobre la llamada "Cueva del Loru" nun polvorín abandonáu. Nel mesmu llugar güei atópase tou tipu d'equipamientu turísticu. El cantil ye agora una seguidilla de pequeñes sableres y cais.
El Fuerte Lambert ye una verdadera reliquia del puertu de Coquimbo. Esti llugar foi construyíu en 1865, mientres la Guerra con España, nel sector denomináu Punta de Pelícanos.
Visitar esti llugar ye remontase a sieglos pasaos, ye conocer direutamente un cachu de la historia de Chile. Equivocadamente acomuñar como llugar de defensa contra los pirates, sicasí recién nel sieglu XIX el llugar convertir nuna fortificación.
Sableres de Coquimbo
El cantu costeru de Coquimbo vese privilexáu poles sos estenses sableres y badees de sables nidios. Los sos balnearios La Ferradura, Totoralillo, Las Tacas, Morrillos, Sablera Blanca, Puerto Velero, Guanaqueros y Tongoy, ente los más importantes, conviden a gociar del sol, los sables blancos y les cristalines agües templaes, acompañaos de servicios de primer nivel.
Ciudaes hermaniaes
Coquimbo robló protocolos d'hermandá con ciudaes del mundu, ente les que se cunta:
