’n Voorbeeld van ’n spiraalsterrestelsel, die Windmeul-stelsel, ook bekend as Messier 101 of NGC 5457.Die staaf-spiraalsterrestelsel UGC 12158.Die spiraalstelsel NGC 1345.
’n Spiraalsterrestelsel is ’n soort sterrestelsel wat aanvanklik deur Edwin Hubble beskryf is in sy 1936-werk The Realm of the Nebulae.[1] Dié stelsels bestaan uit ’n plat, roterende skyf van sterre, gas en stof en ’n bolvormige, sentrale verdikking. Dit word omring deur ’n baie dowwer halo van sterre, waarvan baie bolswerms vorm.
Die naam kom van die spiraalagtige strukture wat van die middel van die stelsel na buite loop. Voortdurende stervorming vind in die spiraalarms plaas en hulle is helderder as die omringende skyf vanweë die jong, warm OB-sterre wat in hulle voorkom.
Rofweg twee derdes van alle spiraalstelsels het ’n bykomende komponent in die vorm van ’n staafvormige struktuur,[2] wat van die middelste bol af loop; aan die einde daarvan begin die spiraalarms. Ons eie Melkweg is ’n staaf-spiraalsterrestelsel, hoewel die staaf self moeilik sigbaar is vanuit ons posisie in die galaktiese skyf.[3] Die mees oortuigende bewyse vir ’n staaf in die Melkweg kom van ’n onlangse opname deur die Spitzer-ruimteteleskoop van sterre in die galaktiese middel.[4]
Saam met onreëlmatige sterrestelsels maak spiraalstelsels sowat 60% van sterrestelsels in die plaaslike deel van die heelal uit.[5] Hulle word gewoonlik in minder digte gebiede aangetref en selde in die middel van sterrestelselswerms.[6]
Struktuur
Spiraalsterrestelsels bestaan uit vier afsonderlike komponente:
’n Plat, roterende skyf van (meestal nuut gevormde) sterre en interstellêre materiaal.
’n Bolvormige, sentrale verdikking van meetal ouer sterre, wat ooreenstem met ’n elliptiese sterrestelsel.
’n Amper-sferiese galaktiese halo van sterre, insluitende baie sterre in bolswerms.
Hubble het spiraalstelsels geklassifiseer van klas Sa vir stelsels met baie digte arms tot Sc vir dié met baie "los" arms. Klas SBa tot SBc is vir staaf-spiraalstelsels. Daar is ook ’n S0-klas vir spiraalstelsels met ’n ronde voorkoms, wat beskou word as ’n brug tussen elliptiese en spiraalvormige stelsels.
Galaktiese bol
Die bol is ’n groot, digte groep sterre. Volgens die Hubble-klassifikasie bestaan die bol van Sa-stelsels gewoonlik uit populasie II-sterre – ou, rooi sterre met ’n klein metaalinhoud. Verder is die bol van Sa- en SBa-stelsels geneig om groot te wees. In teenstelling daarmee is die bol van Sc- en SBc-stelsels baie kleiner en bestaan dit uit jong, blou populasie I-sterre.
In die middel van baie galaktiese bolle kom waarskynlik ’n supermassiewe swartkolk voor. Sulke swartkolke is nog nooit direk waargeneem nie, maar baie indirekte bewyse bestaan daarvoor.
Galaktiese sferoïed
Die meeste sterre in ’n spiraalstelsel is óf naby ’n enkele vlak (die galaktiese vlak) geleë wat om die galaktiese middel wentel óf in ’n bol om die galaktiese kern. Sommige sterre kom egter in ’n sferoïdale halo of galaktiese sferoïed voor. Sulke sterre kom moontlik van kleiner stelsels wat met die spiraalstelsel saamgesmelt het. Die Sagittarius- Elliptiese Dwergsterrestelsel smelt byvoorbeeld met die Melkweg saam en waarnemings wys dat sekere sterre in die Melkweg se halo van die dwergstelsel af kom.
Anders as die skyf, bevat die halo byna geen stof nie en bestaan dit uit populasie II-sterre, baie ouer sterre met minder metale as die populasie I-sterre in die skyf, maar soortgelyk aan dié in die bol. Die halo bevat ook baie bolswerms.
Oudste spiraalstelsel
Die oudste spiraalsterrestelsel bekend is BX442. Op 11 miljard jaar is dit meer as 2 miljard jaar ouer as enige ander stelsel. Navorsers glo die stelsel se vorm word veroorsaak deur die swaartekraginvloed van ’n metgesel-dwergstelsel. Rekenaarmodelle wat op dié aanname gegrond is, wys BX442 se spiraalstruktuur sal nog sowat 100 miljoen jaar bestaan.[7][8]
↑Dressler, A. (1980). "Galaxy morphology in rich clusters — Implications for the formation and evolution of galaxies". The Astrophysical Journal. 236: 351–365. Bibcode:1980ApJ...236..351D. doi:10.1086/157753. {{cite journal}}: Onbekende parameter |month= geïgnoreer (hulp)
