Noordpoolgebied

Ligging van Arktika

Kaart van Arktika

Saamgestelde Nasa-Satellietbeeld van Arktika, soos opgeneem op 2 September 2012

Die Arktiese papawer, Papaver radicatum, in blom op Kanada se Bathursteiland

Die Noordpoolgebied, of Arktika, is 'n poolgebied in die noordelikste deel van die Aarde wat bestaan uit die Arktiese Oseaan (of Noordelike Yssee) en dele van Denemarke (Groenland), Kanada, Rusland, Noorweë, die Verenigde State (Alaska), Swede, Finland en Ysland.

Die naam "Arktika" is afgelei van die Griekse word árktos ἄρκτος vir beer. Die byvoeglike naamwoord árktikós "arkties"‚ "noordelik" het verwys ná die gebied onder die sterrebeeld Groot Beer. Die Poolster is byna loodreg oor die Noordpool en lê in die sterrebeeld Klein Beer.

Definisie en naam

Die naam "Arktika" kom van die Griekse woord ἀρκτικός (árktikós: "naby die Beer, die noorde"),^[1] en dit kom weer van die woord ἄρκτος (árktos "beer").^[2] Die naam verwys óf na die Groot Beer, ’n sterrebeeld wat prominent in die noordelike deel van die hemelsfeer is, óf na die Klein Beer, wat die noordelike poolster, Polaris, bevat.^[3]

Daar is ’n paar definisies vir die gebied wat as die Noordpoolgebied bekend staan. Diit kan gedefinieer word as noord van die Arktiese Sirkel (66° 33'N), min of meer die grens van die middernagson en poolnag. Volgens nog ’n definisie is dit die streek waar die gemiddelde temperatuur vir die warmste maand (Julie) onder 10 °C is; die noordelikste boomlyn volg die temperatuurlyn (isoterm) rofweg by die grens van dié gebied.^[4][5]

Klimaat

Die Noordpoolgebied se klimaat word gekenmerk deur koue winters en koel somers. Sy neerslag is in die vorm van sneeu en is min; die grootste deel kry minder as 50 cm per jaar. Winde skep dikwels sneeu en dit wek die indruk van ’n voortdurende sneeuval. Gemiddelde wintertemperature kan net -40 °C wees en die koudste opgetekende temperatuur is sowat -68 °C. Die klimaat aan die kus is matiger danksy oseaniese invloede. Die gebied word geraak deur aardverhitting en dit lei tot ’n krimping van die Noordelike Yssee, minder ys in die Groenland-yslaag en die vrystelling van metaan wanneer die ysgrond ontdooi.

Weens die noordwaartse verskuiwing van die planeet se isoterms (sowat 56 km per dekade in die laaste 30 jaar as gevolg van aardverhitting), word die Noordpoolgebied (soos bepaal deur boomlyne en temperatuur) tans kleiner.^[6] Die grootste rede tot kommer is waarskynlik die krimping van die Noordelike Yssee. Daar is ’n groot verskil in voorspellings hieroor, met modelle wat ’n byna algehele tot algehele ysverlies in September tussen 2040 en 2100 toon. Sowat die helfte van die modelle wat ontleed is, dui op ’n byna algehele tot algehele ysverlies in September teen die jaar 2100.^[7]

Fauna en flora

Bekende diere wat hier voorkom, sluit in soogdiere soos die ysbeer (Ursus maritimus), muskusos (Ovibos moschatus), poolvos (Vulpes lagopus), rendier (Rangifer tarandus), seeroofdiere (Pinnipedia), walrus (Odobenus rosmarus) en die witdolfyn (Delphinapterus leucas); asook voëls soos die swerfvalk (Falco peregrinus), Kanadese gans (Branta canadensis), grysstrandkiewiet (Pluvialis squatarola), Arktiese sterretjie (Sterna paradisaea), swartpootbrandervoël (Rissa tridactyla), mikstertmeeu (Xema sabini), langstertroofmeeu (Stercorarius longicaudus), Arktiese roofmeeu (Stercorarius parasiticus), steenloper (Arenaria interpres) en die fluitswaan (Cygnus columbianus).

Plantegroei bestaan uit dwergstruike, gras, kruide, korsmosse en mosse, wat almal redelik laag groei en ’n toendra vorm. Namate ’n mens noordwaarts beweeg, neem die hoeveelheid hitte wat vir plantegroei beskikbaar is aansienlik af. In die noordelikste gebiede is plante by hul metaboliese perke en klein verskille in die totale hoeveelheid somerhitte maak groot verskille in die hoeveelheid energie wat beskikbaar is vir onderhoud, groei en voortplanting.

Bome kan nie in die Noordpoolgebied groei nie; plante word in die warmer dele tot 2 meter hoog. Grasse en mosse kan dik lae vorm. In die kouer streke is ’n groot deel van die grond kaal; nievaatplante soos korsmosse en mosse oorheers die gebied saam met ’n paar verspreide grasse en weiveldkruide (soos die Arktiese papawer).

Noordpoolgrondgebiede

Geografiese naam	Land	Soort
Alaska	Verenigde State	Deelstaat
Aleoetiese Eilande	Verenigde State	Amerikaanse eilandgroep
Archangelsk-oblast	Rusland	Federale deelgebied
Kanadese Arktiese Argipel	Kanada	Kanadese eilandgroep
Outonome Okroeg Tsjoekotka	Rusland	Federale deelgebied
Groot Diomedes-eiland	Rusland	Eiland
Klein Diomedes-eiland	Verenigde State	Eiland
Finnmark	Noorweë	Provinsie
Franz Josef-land	Rusland	Eilandgroep
Groenland	Denemarke	Outonome land
Grímsey	Ysland	Eiland
Jan Mayen	Noorweë	Eiland
Krasnojarsk-krai	Rusland	Federale deelgebied
Lapland	Finland	Streek
Lapland	Swede	Provinsie
Moermansk-oblast	Rusland	Federale deelgebied
Outonome Okroeg Nenetsië	Rusland	Federale deelgebied
Nieu-Siberiese Eilande	Rusland	Eilandgroep
Nordland	Noorweë	Provinsie
Norrbotten	Swede	Provinsie
Noordwestelike gebiede	Kanada	Gebied
Nowaja Zemlja	Rusland	Eilandgroep
Nunavik	Kanada	Noordelike deel van Quebec
Nunavut	Kanada	Gebied
Russiese Arktiese eilande	Rusland	Eilande
Sápmi	Noorweë, Swede, Finland, Rusland	Streek
Republiek Sacha (Jakoetië)	Rusland	Federale deelgebied
Sewernaja Zemlja	Rusland	Eilandgroep
Siberië	Rusland	Streek
Svalbard	Noorweë	Eilandgroep
Troms	Noorweë	Provinsie
Yukon	Kanada	Streek
Outonome Okroeg Jamalo-Nenetsië	Rusland	Federale deelgebied
Wrangeleiland	Rusland	Natuurreservaat

Verwysings

1. Henry George Liddell en Robert Scott. "Arktikos." A Greek-English Lexicon. Perseus Digital Library.
2. Henry George Liddell en Robert Scott. "Arktos." A Greek-English Lexicon. Perseus Digital Library.
3. "The Great Bear Constellation Ursa Major" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Desember 2019. Besoek op 10 November 2010.
4. "arctic." Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc. Besoek op 2 Mei 2009.
5. Addison, Kenneth (2002). Fundamentals of the physical environment. Routledge. p. 482. ISBN 978-0-415-23293-7.
6. Hansen, Jim (19 Oktober 2006). "The Planet in Peril – Part I" (in Engels). Yale Center for the Study of Globalization. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Oktober 2009.
7. Serreze, Mc; Holland, Mm; Stroeve, J (Maart 2007). "Perspectives on the Arctic's shrinking sea-ice cover". Science. 315 (5818): 1533–36. Bibcode:2007Sci...315.1533S. doi:10.1126/science.1139426. PMID 17363664.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Noordpoolgebied.
• (en) "Arctic". Encyclopædia Britannica. Besoek op 16 Desember 2018.

Gebiede van die Wêreld
Afrika Noord (Midde-Ooste)  · Suid van die Sahara (Sentraal · Suider · Wes · Oos) Amerikas Noord · Sentraal · Karibiese Gebied) · Suid · Latyns Asië Sentraal · Oos · Noord-Asië (Verre-Ooste) · Suid (Indiese subkontinent) · Suidoos · Suidwes (Midde-Ooste)  · Wes Europa Sentraal · Noord · Suid · Wes · Oos	Oseanië Australasië (Australië · Seeland) · Melanesië · Mikronesië · Polinesië Poolgebiede Noordpoolgebied · Antarktika Oseane Arktiese · Atlantiese · Indiese · Stille · Suidelike Seë Oorsig van Seë
Sien ook Kontinente van die wêreld