In die meeste streke van die wêreld is die 2de eeu v.C. steeds deel van die voorgeskiedenis, veral van die Ystertydperk, maar daar is 'n aantal streke waar geskrewe bronne beskikbaar is.
Vir Rome is hierdie eeu 'n tydperk van vinnige uitbreiding, veral omdat Rome pas Kartago sowel as sy bondgenoot Masedonië as sy vernaamste mededingers uitgeskakel het. Dit is ook 'n tydperk waarin belangrike interne sosiale en politieke ontwikkelings plaasvind wat in die volgende eeu tot die einde van die Republiek sal lei.
In die Hellenistiese wêreld is daar 'n groot verskuiwing in die magsbalans omdat die Partiërs 'n groot deel van die Seleukidiese Ryk oorneem. Die Hellenistiese koninkryke val geleidelik meer en meer in die invloedsfeer van die Romeinse republiek en hierdie tydperk word gekenmerk deur hulle agteruitgang, o.a. in Egipte, hoewel sommige state soos Baktrië steeds 'n tydperk van uitbreiding toon.
In Indië kom die tyd van die Boeddhistiese Maurya-ryk tot 'n einde en Brahmanisme tree weer na vore as die vernaamste godsdienstige krag. China is verenig onder die Han-keisers en beleef 'n tydperk van opgang. Dit neem die beheer oor Noord-Viëtnam oor.
Gebeure
Romeinse Republiek
Die verowerings
Rome en Kartago in 150 v.C.
In die tweede eeu v.C. brei die Romeinse Republiek sy mag baie oor die gebied van die Middellandse See uit.
Kartago het ná 201 v.C., die einde van die Tweede Puniese Oorlog, 'n welvarende stad gebly, met ryk landbouhulpbronne en florerende handelsverbindings. Sommige Romeine was daarvan oortuig dat, ten spyte van die verlies van sy ryk, Kartago altyd 'n bedreiging vir Rome se veiligheid sou bly. Volgens Polybius, 'n Griekse historikus van destyds, het hulle bloot op 'n gepaste voorwendsel gewag om Kartago te vernietig, wat ander nasies sou oortuig dat hulle eerbaar opgetree het. In 149 v.C. het die Romeinse Senaat 'n leër na Afrika gestuur: Die stad Kartago het die voorwaardes van die vredesverdrag wat 60 jaar vroeër onderteken is, verbreek deur sonder Romeinse toestemming 'n oorlog met die naburige koninkryk Numidië te begin.[1]
Die meerderheid van Kartago se bevolking het aan hongersnood of in gevegte gesterf; die res – getalle is berug onbetroubaar in antieke bronne, maar die syfer 50 000 word aangehaal – is soos gebruiklik as slawe verkoop. Die stad het dae lank gebrand en is toe verlate gelos.
Die leër
'n Romeinse centurio
Oorspronklik was die Romeinse leër se troepe burgers. Die diens in die leër het aan die deelnemende troepe in die algemeen 'n riskante maar winsgewende geleentheid gebied as die veldtogte relatief kort was. Dwarsdeur die 2de eeu v.C. het die basiese salaris van die burger-soldate op 120 denarii per jaar gebly. Hierdie toelae het ver onder die werker se loon geval, wat in daardie tydperk tussen twee derdes en driekwart denarius per dag bedra het. Aangesien opeenvolgende verowerings geneig was om groter leërs te vereis, het die professionele leër die burger-soldate vervang. Teen 123 v.C. het die staat begin om die koste van die soldate se klere te betaal en teen 100 v.C. het Marius begin om leërs uit eiendomlose vrywilligers op te rig en die veterane by ontslag en aftrede uit aktiewe diens 'n aandeel in grondvoordele te belowe. Die veteraan se grond was die soldaat se pensioen by sy aftrede.[2]
Sosiale en politieke ontwikkelings
Een effek van Rome se groeiende mag was dat die rykes ryker geword het – soms baie ryker – terwyl die armes armer geword het. Uiteindelik het dit die einde van die republiek veroorsaak, maar in hierdie eeu was daar nog pogings om hierdie ontwikkeling te stuit, veral deur die Gracchus-broers.
Plekke waar grondhervormings plaasgevind het
Tiberius Gracchus is in 134 v.C. tot die volk se tribuun verkies. Hy het hom veral toegespits op die lot van slawe en van arm kleinboere wie se grond deur die Romeinse adel toegeëien is terwyl hulle weg was en op militêre veldtogte gedien het. Hy het ’n landbouhervorming voorgestel wat grondeienaarskap beperk tot 125 hektaar per burger of 250 hektaar per gesin, en die vrygemaakte grond onder die armste Romeine versprei, gewoonlik gratis. 'n Driemanskap wat Tiberius se broer Gaius Gracchus ingesluit het, het die opdrag gekry om hierdie wet in te voer. Die Romeinse senatore het dit egter beskou as 'n bedreiging vir hul eie landgoedere, sowel as vir hul magte van grondtoeskrywing. Tiberius is in 133 v.C. vermoor. Gaius Gracchus is in 123 v.C. tot tribuun verkies en het sy broer se hervormings voortgesit. Hy het beveel dat skepels koring teen 'n lae prys aan Romeinse burgers uitgedeel word, en het beplan om kolonies in Italië en Kartago te stig. Die Senaat het opdrag vir sy dood gegee, wat plaasgevind het in omstandighede wat nog onduidelik is.[3] Wat wel duidelik is, is dat die mag geleidelik meer in die hande van die rykes van die Senaat gekom het. In die volgende eeu sou hierdie konsentrasie van die mag uiteindelik tot 'n keiserlike monargie lei.
Iberië
Die volke van Iberië
In 201 v.C. was die Kartagers in 'n vredesverdrag met Rome verplig om al hul Spaanse besittings oor te gee. Maar die onderwerping van die skiereiland, ryk aan minerale rykdom, sou nog die hele 2de eeu duur. In 180 v.C. het die prokonsul van die provinsie Hispania Citerior, Tiberius Sempronius Gracchus, verskeie Keltiese nedersettings verower, heffings van die verslane stamme geëis en hulle verbied om nuwe versterkte nedersettings te stig. In 154 v.C. het die Belli , in weerwil hiervan, 'n groot muur om hul hoofstad, Segeda, gebou. Dit het gelei tot oorlog met Rome, wat nie net betref die stamme wat algemeen Keltiberiërs genoem word nie, maar ook die naburige Vaccaei in die sentrale Duero-vallei, die Vettone tussen die Tagus en die Duero, en die Lusitani. In 151 v.C. is die Romeinse praetor Servius Sulpicius Galba deur die Lusitani verslaan, maar 'n jaar later het hy hul vrywillige onderwerping bereik.
Sulpicius Galba het egter alle ooreenkomste verontagsaam en sy voordeel uitgebuit deur 'n bloedbad onder die weerlose Lusitani uit te voer en die oorlewendes as slawe te verkoop. Danksy sy aansienlike rykdom kon hy 'n poging verhoed om hom in Rome te verhoor. Dit was 'n algemene neiging wat die politieke landskap van die republiek ernstig sou verander en sy ondergang sou veroorsaak. Mans wat in beheer van die nuwe provinsies geplaas is, het hul militêre mag misbruik om hulself ryk te steel. Met hul rykdom sou hulle die republiek se wette trotseer en 'n al hoe belangriker rol in sy politiek begin speel.[4]
Een van die Lusitani wat daarin geslaag het om aan Galba se bloedbad te ontsnap, was Viriatus, wat in 147 v.C. die bevel oorgeneem het in 'n oorlog teen die Romeine en beduidende militêre suksesse behaal het deur 'n buigsame guerrillastrategie te gebruik. In 147 v.C. het hy die vallei van die Baetis (die Guadalquivir) oorgeneem en die Romeine verskeie ernstige nederlae toegedien. In 140 v.C. het hy die Romeinse prokonsul Quintus Fabius Maximus Servilianus gedwing om te kapituleer. 'n Jaar later is 'n vredesverdrag met Viriatus egter deur die Romeinse Senaat nietig verklaar. Viriatus is in dieselfde jaar deur sy eie landgenote vermoor op aanstigting van die Romeinse prokonsul Quintus Servilius Caepio.
Die leierskap van die Keltiberiese verset teen die Romeine het oorgegaan na die Arevaci, wat ook die vlugtende Belli van Segeda in 154 v.C. opgeneem het. Hul oostelike buitepos, Numantia, by die samevloeiing van die Duero en die Merdancho op die vlakte van wat later Kastilië geword het, het die fokus van hierdie weerstand geword. Dit het eers in 133 v.C. geëindig toe Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus Numantia ingeneem en vernietig het ná 'n beleg van etlike maande. Ná die val van Numantia is die wil van die Keltiberiese stamme om weerstand te bied verbreek[4], hoewel die inval van die Cimbri en Teutone die onrus weer laat opvlam het[5] en daar in die eerste twee dekades van die volgende eeu 'n mate van verdere konflik onder die Romeinse prokonsul Titus Didius en sy opvolger, Quintus Valerius Flaccus, was.[4]
Germania
Moontlike trek van die Cimbri en Teutones; die bronne daarvoor is nogtans taamlik onseker
Aan die einde van hierdie eeu word Rome vir die eerste keer met die stamme van Germanië gekonfronteer. Van 114 tot 101 v.C. vorm die Cimbri en die Teutone 'n ernstige bedreiging vir die magtige Rome soos onbekend sedert die dae van Hannibal 'n eeu vroeër. Dit sou groter gevolge gehad het as die gebeure van die 5de eeu n.C. ses eeue later.[5]
In 114 verwoes 'n nomadiese groep Cimbri Illyricum. Brogan het tot die gevolgtrekking gekom dat hulle in Jutland ontstaan het en uit daardie streek verdryf is deur 'n styging in die seevlak en oorbevolking, maar bronne oor Germanië is in hierdie tyd baie skaars.
Rome is traag om te reageer. In 113 stuur hulle konsul Cn. Papirius Carbo om hulle te hanteer. Hy ontmoet hulle naby Noreia in Noricum net suid van die Alpe en sou deur hulle uitgewis gewees het as 'n skielike donderstorm nie van sy manne gered het nie.[5]
’n Groep Cimbri en Teutone het toe die Ryn na Gallië oorgesteek. Die datum is nie regtig duidelik nie, maar konsul M. Iunius Silanus word in 109 of 108 deur hulle verslaan. Die plek is ook onduidelik, maar die omgewing van die Genève-meer is heel waarskynlik omdat daardie streek in oproer was. Sommige van die plaaslike (Keltiese) Helvetii, veral die Tigurini, verslaan en dood L. Cassius Longinus, die konsul in 107. Die indringers het toe wes en suid beweeg na die Rhône. Op 6 Oktober 105 is die magte van beide consul Cn. Mallius Maximus en proconsul Q. Servilus Caepio deeglik verslaan. Dit het die weg na die Iberiese skiereiland oopgemaak en gelei tot opstande van plaaslike stamme soos die Volcae. Selfs in Sisilië was daar 'n slaweopstand in 104. Die Cimbri het alles tussen die Rhône en die Pireneë vernietig en in 105/104 na Hispania oorgesteek. Die Keltiberiërs daar het hulle verslaan en hulle teruggestuur na Gallië. Dit het die onrus in Hispania weer laat opvlam omdat die Romeine swak gelyk het en hulle nie in staat was om die indringers te hanteer nie. Vrede in Iberië sou eers in 70 v.C. herstel word.[5]
Gaius Marius is aan die einde van 105 tot konsul verkies en het die Rhône in die lente van 104 bereik. In 102 het hy die Cimbri en Teutone naby Aquae Sextiae (moderne Aix) verslaan. Intussen was sy kollega Catulus ook in die veld teen die Cimbri in die vallei van die Adige naby Noricum en het hulle daar verslaan. Dit het die bedreiging afgeweer.[5]
Die Hellenistiese wêreld
In die 2de eeu v.C. het Rome sy beheer oor die Griekse koninkryke geleidelik na die ooste uitgebrei. Hulle is gedeeltelik gehelp deur die optrede van die Partiese Ryk, wat 'n groot deel van die Seleukiede se gebied oorgeneem het. Die koninkryke was dikwels in oorlog met mekaar en Rome het gewoonlik die een teen die ander ondersteun. Geleidelik het sy bondgenote meer afhanklik van Rome geword en het die republiek die ander state uitgeskakel.
Pergamon en Athene; Rome se bondgenote
Attalos I
Pergamon het in 200 v.C. onder Attalos I 'n koninkryk uit eie reg geword. Hy behoort tot die dinastie wat in 281 v.C. deur Philetairos van Pergamon gestig is: die huis van die Attaliede. Betrekkinge tussen Athene en die Attaliede het reeds in die 3de eeu begin, eers in die kulturele sfeer. Die hoofagent blyk 'n voormalige onderdaan van Pergamon se tweede dinas, Eumenes I (263-241 v.C.), te wees wat in Athene gewoon het en daar beroemd geword het. Hy was Arkesilaos, gebore in 316/5 v.C. in Pitane, 'n stad baie naby aan, en afhanklik van, Pergamon. Arkesilaos het na Athene gekom om saam met Theophrastos filosofie te studeer. Later het hy by Plato se skool, die Akademie, aangesluit as 'n leerling van Krates en Polemon en 'n genoot van Krantor. Op die ou end is hy self tot hoof van die akademie verkies. Arkesilaos het persoonlike kontakte en invloed gehad met Eumenes, wat vir hom geskenke gestuur het.[6]
Athene was meer as een keer onder Masedoniese heerskappy terwyl Ptolemeïese Egipte, tradisioneel Masedonië se mededinger, herhaaldelik die rol van Athene se beskermer gespeel het, al was dit nie altyd suksesvol nie. Toe die Ptolemeïese Ryk in die laaste jare van die 3de eeu sy vinnige agteruitgang begin, het die bruikbaarheid daarvan vir Athene dienooreenkomstig afgeneem. Met die konflik tussen die stad en koning Filips V van Masedonië het Athene hom in 200 v.C. geskaar aan die kant van die Pergamon-koning en van die eiland Rhodos, wat reeds met Filippus in oorlog was. In 189 v.C. was Atheense ambassadeurs teenwoordig by die koning se hof in Pergamon. Hulle is dalk gestuur om Eumenes geluk te wens vir die oorwinning by Magnesia oor Antiochos III van Seleukië (Desember, 190 v.C.), waartoe die koning wesenlik bygedra het in die oorlog teen Antiochos (192-190 v.C.), toe Athene, wat soos Eumenes, aan die kant van die Romeine geveg het.[6]
Wat in 200 v.C. onder Attalos I begin het, het dus voortgegaan onder Eumenes: Die monarge van Pergamon het as beskermhere van Athene met die konings van Egipte meegeding en hulle uiteindelik in daardie rol oortref. Daar is genoeg bewyse vir betrekkinge tussen Athene en Pergamon tydens die bewind van Eumenes II tot met sy dood in 158 v.C.[6]
Athene en die res van die skiereiland is in 146 v.C. deur Rome verower.[7]
In 133 v.C. het Attalus III, wat nog redelik jonk (ongeveer 37) en kinderloos was, skielik gesterf. Sy testament het 'n bepaling bevat dat die Romeinse Republiek in so 'n geval sy koninkryk sou erf. Daar was 'n verre familielid, Aristonicus, wat die troon opgeëis en beweer het dat dit alles 'n vervalsing was, maar die Romeine het die rebellie redelik vinnig onderdruk.[8] Tiberius Gracchus het die koninkryk se tesourie gebruik om sy grondhervormings te finansier.[9]
Masedonië; Rome se vyand
Masedonië was Kartago se vernaamste bondgenoot en sy verhaal volg baie dieselfde patroon. Die onderwerping en inlywing van Masedonië het aan die einde van die vorige eeu begin met die eerste van nie minder nie as vier Masedoniese oorloë.[10][11]
Ten spyte van Rome se voortdurende militêre suksesse het die politieke situasie in die ooste ná die derde oorlog grootliks onstabiel gebly. Die gebrek aan 'n permanente teenwoordigheid van Romeinse legioene het 'n sekere vlak van onafhanklike denke toegelaat sonder vrees vir vergelding, en die aanstelling van korrupte en gierige praetors om toesig te hou oor die kliëntstate het anti-Romeinse sentiment verder aangevuur.
In 149 v.C. het Andriscus beweer dat hy 'n kleinseun van Filippus V en die seun van Perseus was. Sonder ernstige weerstand van Rome of Masedoniese inwoners, het hy die vier voorheen geskeide republieke herenig en 'n leër opgerig om vir 'n nuwe oorlog teen die Romeine voor te berei.
Die eerste klein mag wat teen hom gestuur is, onder die praetor Publius Juventius Thalna in 149 v.C., is verslaan, en Andriscus het sy domein uitgebrei om die hele Thessalië in te sluit.
Munt van Q. Caecilius Metellus Macedonicus
Die Senaat het 'n nuwe leër gemagtig, onder bevel van die praetor Quintus Caecilius Metellus.
Metellus het die opstand en enige Masedoniese weerstand onderduk. Teen 148 v.C. het Masedoniese onafhanklikheid heeltemal tot 'n einde gekom. Andriscus, met sy leër vernietig, is uit die streek verdryf. Die Romeine het nou amptelik Masedonië, saam met Epirus, hul eerste oostelike provinsies gemaak, en aan Metellus is die naam Macedonicus vir sy oorwinnings toegeken.[12]
Egipte
Die 2de eeu was tydperk waarin die mag van die Ptolemeërs in Egipte afgeneem het. Daar was baie dinastiese intriges wat buitelandse inmenging gevoed het.
Physcon ("Die vetterige")
In die suide was daar vir 'n rukkie 'n mededingende, inheemse dinastie onder 'n farao Ankhwennefer. Hy is op 27 Augustus 186 v.C. deur Ptolemeus V in die Tebaanse nomos verslaan. Dit was die einde van alle pogings om inheemse Egiptiese heerskappy te herstel. [13]
Ptolemeus V is die skrywer van die beroemde Rosettasteen. Die klip verwys na rebellies wat Ptolemeus onderdruk het. Hy het in 180 redelik jonk gesterf en sy koningin, Cleopatra I, ook in 176. Dit het die troon nagelaat aan Ptolemeus VI Philometor, wat sewe of agt jaar oud was. Sy regente, Eulaeus en Lenaeus, was eunugs wat Oosterlinge bo Grieke bevoordeel het. Dit is deur die Seleukidiese koning, Antiochus IV, uitgebuit toe Ptolemeus VI in 169 mondig word. Die Siriese koning het die land binnegeval en die regente vermoor wat die jong farao probeer diskrediteer het. Antiochus en Ptolemeus het vriende en bondgenote geword, maar gou is Ptolemeus se broer Ptolemeus VIII Euergetes II, bekend as Fiskon, op die troon geplaas deur 'n party wat nie van hierdie "vriendskap" met die Siriërs gehou het nie. Hy was net 12 jaar oud.[14] Dit het 'n vete met sy broer Philometor veroorsaak wat tot laasgenoemde se dood in 145 v.C. gelei het.
Fiskon trou toe met 'n dogter van Philometor, Cleopatra III, hoewel hy reeds 'n vrou, Cleopatra II, gehad het. Dit het gelei tot 'n burgeroorlog tussen die twee koninginne en verdere intriges met die Seleukidiese hof. Ptolemeus VIII het in 116 v.C. gesterf en die troon nagelaat aan sy seun Ptolemeus IX, die seun van Cleopatra III.
Cyrenaica
Ptolemeus Apion was 'n seun van Ptolemeus VIII en 'n byvrou. Hy het in die 110's of 100's koning geword van 'n onafhanklike koninkryk van Sirene, moontlik uit hoofde van Fiskon se testament. Om te verhoed dat sy ryk deur sy familielede op die Egiptiese troon teruggeneem sou word, as hy sou sterf sonder 'n erfgenaam, het hy die Romeinse republiek as sy erfgenaam benoem. Die gebied het inderdaad met sy dood in 96 Romeins geword.[15]
Judea was vroeër meestal onder die bewind van die Ptolemeërs van Egipte, maar ná 200 v.C. het dit onder beheer van die Seleukiede geval. Die plaaslike leiers het tot die priesters van die tempel van Jerusalem behoort, maar die priesterlike elite was verdeeld. Daar was sommige wat simpatie gehad het met die kultuur van die Hellenisme, maar hulle is sterk teëgestaan deur 'n konserwatiewer groep. Die Seleukidiese koning, Antiochus IV, het die streek nogal kragtig probeer helleniseer en toe hy teenstand kry, het hy dit wreed verwoes. In 167 v.C. het hy die Tempel ontheilig, Joodse gebruike verbied, die aanbidding van Griekse gode ingestel en enigiemand doodgemaak wat weerstand gebied het. Dit het 'n opstand veroorsaak wat gelei is deur 'n familie van Modin, bekend as die Makkabeërs en later as die Hasmoneërs. In 164 v.C. het Judas Makkabeus Jersalem saam met sy broers ingeneem. Vandag word hierdie feit steeds deur die Jode as Hannukah gevier. Judas het in 160 gesterf en sy broer Jonathan het as leier van die opstand oorgeneem. Hy het hoëpriester geword en is in 143 deur 'n ander broer, Simon, opgevolg, maar die grondgebied van die opstand het klein gebly. In 134 het Simon se seun John Hyrcanus hom opgevolg. Hy het die jong koninkryk uitgebrei deur gebruik te maak van die dinastiese probleme in die Seleukidiese Ryk in 112/111. Hy het Samaria verower, die tempel op die berg Gerisim vernietig en Idumea geannekseer.[16]
Sy seun, Aristobulus I, het Gallilea by die verowerings in 104/103 gevoeg. Sy broer Alexander Jannaeus is in 103 amptelik as koning van Judea erken en het meer grondgebied soos Gasa en die Golan bygevoeg.[16]
Seleukiede
Die Ooste in 100 v.C.
Onder Antiochos III die Grote was die Seleukidiese Ryk 'n belangrike vyand van die Romeine, maar die vrede van 188 v.C. het sy mag grootliks beperk. Sy seun Antiochus het lank as gyselaar in Rome gebly. Ná Antiochos III se dood het 'n ander seun as Seleukos IV koning geword, maar die Romeine het hulle gyselaar vrygelaat en hy het na Athene gegaan, dalk reeds in 178. Ná Seleukos se moord in 175 het hy die troon vir homself toegeëien as Antiochos IV Epifanes, met die ondersteuning van koning Eumenes van Pergamon en sy broers. Hierdie gebeure het 'n dekade ingewy waartydens die koningshuise van die Attaliede en Seleukiede nie net in harmonie met mekaar geleef het nie, maar ook meegeding het om weldade aan Athene te skenk.[6]
Ná 141 v.C. het die Seleukiede baie grondgebied verloor deur die verowerings van die Partiërs.[17] Dit het ook ander streke, soos Judea, gemotiveer om teen hul heerskappy in opstand te kom.
Partië
Die vroeëre Partiese konings – Arsaces I, Arsaces II, Phriapathus, Phraates I – het die Seleukidiese koning as hul meerderes erken, veral ná die veldtog van Antiochus III die Grote, wat die verlore oostelike gebiede tussen 209 en 204 v.C. herower het. Die Arsakiede-dinastie is erken as die wettige heerser van Partië, maar die konings moes hulde bring aan Antiochus.
Ná 188 v.C., toe Antiochus gesterf het, het 'n nuwe fase van Partiese uitbreiding begin. Koning Mithradates I die Grote (171-138 v.C.) het eers die oostelike koninkryk van Baktrië aangeval. Hy het sy hoofstad beleër, maar ná 'n ruk besluit om vrede te maak. Nadat hy sy agterkant gedek het, het hy na die weste getrek waar hy Medië, een van die belangrikste dele van die Seleukidiese koninkryk, verower het. Toe lê Assirië en Babilonië oop en byna onbewaak. In Julie 141 v.C. het Mithradates die Seleukidiese hoofstad, Seleukië, verower, en in Oktober het hy Uruk in die suide van Babilonië bereik. Sy vyand Demetrius II het probeer om sy verlore gebiede te herower, maar is verslaan en – erger, vernederend – gevang. Dit was 'n slag waarvan die Seleukidiese Ryk nooit herstel het nie. Twee jaar later is ook Elam by die Partiese ryk gevoeg.[17]
Baktrië
Dit is sy afstand en isolasie van die Middellandse See, die hart van die Griekse beskawing, wat die florerende Grieke van Baktrië des te meer verbasend gemaak het. Versteek tussen die noordelike hange van die berge van die Hindoekoesj en die Oxusrivier, en geskei van die Middellandse See deur lang stukke woestyn en berge, was die streek omtrent so ver as wat 'n mens kon kom van die middel van die wêreld, soos aan die Grieke bekend.[18]
Diodotus, die eerste koning van 'n onafhanklike Baktriese Ryk, was 'n Griek wat in Baktrië gebore is. Hierdie koninkryk het verder uitgebrei as die eintlike Baktrië, en het die Kaspiese See in die weste en Indië in die ooste op sy hoogtepunt genader. Dit het ook 'n groot deel van moderne Afganistan, Oesbekistan, Tadjikistan en Turkmenistan beslaan. Die avonture van die Grieks-Baktriese koning Demetrius I in c. 200 v.C. in Noordwes-Indië sou lei tot die stigting van 'n belangrike Indo-Griekse Koninkryk daar.[18] Benewens afsettings van goud, silwer en lapis lazuli in die nabygeleë berge, het die Syroete ook deur die streek geloop, en verskeie handelsentrums het ontstaan wat voordeel uit hierdie situasie getrek het. Benewens die wesenlike verryking van die gebied, het die Syroete ook nuwe godsdienstige, kulturele en artistieke idees na die gebied gebring.[19]
In 210 v.C. het die Seleukidiese koning Antiochos III 'n oorwinning teen Euthydemos van Baktrië behaal, wat hom gedwing het om terug te trek. Dit het gelei tot 'n drie jaar lange beleg van Bactra. Hierdie eindelose beleg en die bedreiging deur die noordelike nomades het Antiochos III gedwing om te onderhandel: Hy het Euthydemos as koning erken en een van sy dogters vir hom gegee in ruil vir voorrade en oorlogsolifante.[20]
Grieks-Baktrië op sy hoogtepunt
Nadat die wesfront beveilig was, het die Grieks-Baktriese konings oorlog gevoer teen hul oostelike bure, en voordeel getrek uit die einde van die Maurya-dinastie.[20] Die Grieks-Baktriërs het die geleentheid aangegryp om Indië binne te val. Die Hindoekoesj, wat tradisioneel die grens tussen die Grieks-Baktriërs en die Maurya was, is omstreeks 180 v.C. oortree deur Demetrius, wat sy vader, Euthydemus, opgevolg het. Die inval was 'n sukses.[19] In minder as 20 jaar het hulle onder Demetrios en sy afstammelinge die Paropamisadaes, Arachosia, Gandhara en Wes-Punjab ingeneem. Terselfdertyd is die sentrale mag tussen verskeie konings verdeel in wat nie altyd na goeie terme gelyk het nie. Sommige van hulle het net oos van die Hindoekoesj regeer. Hulle was die eerste Indo-Griekse konings.[20]
Terwyl Demetrius 'n veldtog in Indië gevoer het, het 'n troonrower met die naam Eucratides in opstand gekom. Demetrius het teruggekeer na Baktrië, vasbeslote om sy koninkryk terug te eis, maar hy is in die geveg deur die magte van Eucratides verslaan en op die slagveld gedood.[19] In 171 v.C. het Eucratides, wat moontlik aan die Seleukiede verwant was, die Grieks-Baktriese troon oorgeneem. Daar word gesê dat Eucratides 'n afstammeling was van Diodotus, die stigter van die koninkryk, en sy staatsgreep kan dus as die herstel van die Diodotiede-dinastie beskou word. Soos Demetrius voor hom, het Eucratides ook probeer om Grieks-Baktriese beheer na Indië uit te brei, en het uitgebreide veldtogte in die noordwestelike deel van die land gevoer. Die sukses van Eucratides se veldtogte word weerspieël in sy oorvloedige munte, wat in beide Grieks en Pali, 'n taal van die Indiese subkontinent, geskryf is.[19] Eucratides het oorlog teen die Indo-Griekse konings gevoer. Hy was eers suksesvol totdat 'n Euthydemied genaamd Menander hom gedwing het om hom wes van die Hindoekoesj in Baktrië terug te trek.
Dit was die begin van die wedywering tussen die Euthydemiede en die Eukratidiese dinastie, wat lank geduur het. Hierdie wedywering het die Grieks-Baktriese koninkryk verswak: Sogdiana het gou verlore gegaan, en Eucratides is gedwing om die westelike Baktrië aan die Partiese konings oor te gee. In 145 v.C. is Eucratides deur sy eie seun vermoor, wat 'n tydperk van politieke onstabiliteit veroorsaak het. Dit het gelei het tot die omverwerping van die laaste Indo-Griekse koning, Heliokles, in 130 v.C. deur die Yuezhei-nomades.[20]
Daar is talle argeologiese oorblysels van die Grieks-Baktriese koninkryk. Miskien is die eienaardigste oorblyfsels wat behoue gebly het dié van die stad Ai-Khanoum, die oostelikste bastion van die Hellenisme. Selfs sy historiese Griekse naam is nogtans vandag 'n twispunt onder historici. Sy huidige naam, Ai-Khanoum, is Oesbekies vir "Lady Moon". Fragmentêre bewyse uit die tyd het gelei tot voorstelle wat wissel van Alexandrië-aan-die-Oxus tot Eucratidia.[18]
Munt van Demetrius I van Baktrië
Daar is fassinerende sinspelings op die bloei van die Griekse kultuur. Feitlik elke stukkie oorblywende geskrif wat in Ai-Khanoem gevind word, is in Grieks, met die uitsondering van 'n enkele potskerf wat in Aramees gegraveer is. Die paleisskatkis het selfs 'n papirus onthul met 'n fragment van wat 'n verlore filosofiese werk deur Aristoteles kan wees en 'n stuk perkament met 'n Klassieke Griekse tragiese drama. Die inwoners van Ai-Khanoum het 'n teater met 'n hoë kapasiteit gehad het. Die Baktriese Koninkryk het ook die monetêre ekonomiese stelsel aangeneem wat algemeen in die res van die Griekse wêreld was, en toerusting om munte te munt is in Ai-Khanoum ontdek. Opgrawings regdeur Baktrië het 'n groot aantal brons- en silwermunte aan die lig gebring; veral fassinerend is dié wat gemunt is deur Agathocles I, wie se bewind (190-180 v.C.) 'n besonder uitgebreide versameling muntstukke opgelewer het. Hy was die eerste koning wat tweetalige legendes in sy muntuitgawes bekendgestel het, meestal in Grieks en Brahmi ('n antieke skrif wat in Indië/Suid-Asië algemeen geword het), en het selfs Boeddhistiese simbole, asook Hindoe- en ander vroeë Indiese gode, ingesluit – in 'n eg Grieks-Baktriese styl, 'n samesmelting tussen Griekse en nabygeleë Asiatiese elemente.
[18]
Tog was die Baktriese Koninkryk in werklikheid nie 'n tipiese Griekse staat nie. Sy reputasie as 'n land van 'n "duisend stede" is beslis 'n romantiese oordrywing of 'n verwysing na baie kleiner dorpies wat byna vir seker nie deur Grieke bevolk is nie. Die Grieke van Baktrië was altyd 'n minderheid, en omdat hulle ver van die Mediterreense hart van Hellenisme was, was hulle verplig om invloede van inheemse kulture te absorbeer. Ai-Khanoum self het, ten spyte van sy Griekse karakter, nie soos 'n streng Griekse stad gelyk nie. Al die dakke was plat, tipies van Sentraal-Asië, anders as die Griekse teëldak. Die mure van huishoudelike en openbare geboue is ook van modderstene gebou, en vloere is gemaak van geklopte grond en was bedek met matte, alles kenmerkend van plaaslike argitektoniese tradisies. Die koninklike paleis is, ten spyte van sy Griekse besonderhede, in die Achaemenidiese styl gebou.[18]
Indië
Die Sjunga-ryk rondom 100 v.C.
In 185 v.C. is die laaste Maurya-keiser deur een van sy generaals afgesit, wat die mag oorgeneem en 'n nuwe ryk gestig het. Pushyamitra, die stigter van die Sjunga-dinastie, word deur 'n groot meerderheid geleerdes as vervolger van Boeddhiste beskou. E.J. Rap skryf: "In Boeddhistiese literatuur figureer Pushyamitra as 'n groot vervolger van Boeddhiste wat daarop ingestel was om roem te verwerf as die vernietiger van Boeddhistiese leerstellings. Hy het probeer om die Kukkutaramas, die groot klooster wat Ashoka gebou het vir duisend monnike suidoos van Pataliputra, te vernietig, maar toe hy die ingang nader, is hy met 'n brul soos van 'n magtige leeu begroet en het hy hom haastig in vrees na die stad teruggetrek. Hy is toe na Sakala (Sialkot) in die oostelike Punjab en het probeer om die Boeddhistiese gemeenskap daar uit te roei met 'n beloning vir die kop van elke monnik." [21]
Daar is nogtans ook geleerdes wat die waarheid van hierdie Boeddhistiese verslae betwis. Wat duidelik is, is dat hierdie tydperk die herlewing van die Brahmanisme in Indië beteken het.
China en die Xiongnu
Die XiongnurykDie koninkryke van die Han
Die 2de eeu v.C. was die eerste eeu van die Han-dinastie, waarvan die eerste twee eeue ook die Westelike Han genoem word. Ná eeue van oorlogvoering was China verenig, hoewel die ou koninkryke nie opgehef is nie. Maar die ryk kon verder ontwikkel, hoewel nie altyd in vrede nie, want dit het 'n magtige buurman, die Xiongnu, gehad.[22]
Die Xiongnu verdien naas die Han die aandag, nie vanweë enige bedreiging wat hulle vir China ingehou het nie, soos dit dikwels voorgestel word, maar omdat hulle China se politieke gelyke was. Dit is as gevolg van hierdie gelykheid dat die Han die mite van die barbaarsheid en ononderhandelbaarheid van die Xiongnu geskep het. Die politieke en kulturele mag van die Xiongnu het toegelaat dat oorlog met China nie deur verowering gevolg is nie en dat verdrae met China nie deur assimilasie gevolg is nie. Omdat die Xiongnu- en Han-ryk mekaar in ewewig gehou het, kon een van die kulture die ander beïnvloed, sonder om hulle identiteit te verloor. Die Xiongnu se politieke mag het die Xiongnu-kultuur beskerm en by uitbreiding ook die kulture van sommige van die nie-Chinese mense onder die Xiongnu-ryk.[22]
Daar was verskeie konflikte, soos die oorlog wat Wudi in 133 v.C. verklaar het. 'n Groot probleem vir China was dat die Xiongnu oor beter perde beskik het.
jare
Han-keiser (China)
206-195 v.C.
Hàn Gaozu 漢高祖
194-188 v.C.
Hàn Huìdì 漢惠帝
187- 180 v.C.
Keiserin-weduwee Lü Hoù 吕后
179-157 v.C.
Hàn Wendi 漢文帝
156-141 v.C.
Hàn Jingdi 漢景帝
140-87 v.C.
Hàn Wudi 漢武帝
jare
Chanyu-keiser (Xiongnu)
209-174 v.C.
Modun 冒顿
174-161 v.C.
Laoshang 老上
161-126 v.C.
Junchen 軍臣
126-114 v.C.
Yizhixie 伊稚邪
114-105 v.C.
Wuwei 烏維
105-102 v.C.
Zhanshilu'er (Er) 兒
102-101 v.C.
Goulihu (Xulihu) 呴犁湖
101-96 v.C.
Judihou (Qiedihou) 且鞮侯
Viëtnam
Noord-Viëtnam was deel van die Nam Viet (of in Chinees: Nányuè)-koninkryk onder die Triệu (of Zhao)-dinastie. Hierdie koninkryk het ook oor dele van Suid-China geheers. In 111 v.C. het die Han-keiser die koninkryk verower en die noorde van Viëtnam is by die Han-ryk ingelyf.[23]
Verwysings
↑Morley, Neville. (2010). “‘Carthage Must Be Destroyed’: The Dynamics of Roman Imperialism.” in: The Roman Empire: Roots of Imperialism. Pluto Press. pp. 14–37. doi:10.2307/j.ctt183pb5x.6.
↑ 4,04,14,2Maier, Bernhard; Windle, Kevin (2017). "5 The Celts of Iberia"; in: The Celts: A History From Earliest Times to the Present. Edinburgh: Edinburgh University Press. pp. 91–98. doi:10.1515/9781474427210-009.{{cite book}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
↑ 6,06,16,26,3Habicht, Christian (1990). ""Athens and the Attalids in the Second Century B. C."". Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens. 59 (3): 561–77. doi:10.2307/148304.
