Tiếng Cờ Lao

Cờ Lao
Kláo, Gelao
Khu vực	Trung Quốc: Tây Quý Châu, khu tự trị Wenshan ở Vân Nam, huyện tự trị Longlin ở Quảng Tây  Việt Nam: Hà Giang
Tổng số người nói	7900 (2008)
Phân loại	Hệ ngôn ngữ Tai-Kadai Kra Ge–Chi Cờ Lao
Phương ngữ	A'ou, Mulao Hakhi (Hagei) Tolo Aqao (Gao) Qau
Hệ chữ viết	chữ Latinh, chữ Nôm Cờ Lao
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	tùy trường hợp: giq – Hagei (Green Gelao) gir – Vandu (Red Gelao) giw – Telue (White Gelao, Duoluo) aou – A'ou giu – Mulao gqu – Qau
Glottolog	gela1265[1]

Tiếng Cờ Lao (tự gọi: Kláo, tiếng Việt: Cờ Lao, tiếng Trung: 仡 佬 Gēlǎo, Ngật Lão) là một phương ngữ của tiếng Kra thuộc hệ ngôn ngữ Tai-Kadai. Nó được nói bởi những người Gelao ở miền nam Trung Quốc và người Cờ Lao ở bắc Việt Nam.^[2]

Mặc dù có tới khoảng 580.000 người Cờ Lao theo thống kê năm 2000, nhưng chỉ có một vài nghìn người vẫn nói tiếng Cờ Lao. Tại Trung Quốc thì Li ước tính khoảng 3000 người vào năm 1999, trong đó 500 là đơn ngữ, còn Edmondson ước tính là 7900 vào năm 2008.^[3] Tại Việt Nam Edmondson ước tính chỉ có khoảng 350 người nói đơn ngữ vào năm 2002. Năm 2009, một cuốn sách được cho là viết bằng chữ Cờ Lao bản địa đã được tìm thấy ở Quý Châu, Trung Quốc,^[4] nhưng dựa theo thông thái cho thấy nó chắc chắn là giả.^[5][6]

Mối quan hệ ngoại tại

Giống như tiếng Bố Ương, tiếng Cờ Lao chứa nhiều từ có khả năng cùng nguồn gốc với ngữ hệ Nam Đảo.^{[cần dẫn nguồn]}

Theo ghi nhận của Li và Zhou,^[7] tiếng Cờ Lao chia sẻ nhiều từ vựng với các ngôn ngữ Hlai và Ong Be, gợi ý liên hệ với những người nói tiếng tiền Hlai trước khi họ di cư đến Hải Nam.

Nhân khẩu học

Trung Quốc

Zhang Jimin ước tính tổng cộng hơn 10.000 người nói tiếng Cờ Lao vào đầu những năm 1990, trong khi Li Jinfang ước tính con số này ở mức 3.000 vào năm 1999. Ước tính năm 2008 của Jerold A. Edmondson là 7.900 người nói.^[8] Con số này đang giảm nhanh chóng, vì người Cờ Lao sống xen kẽ với người Hán, người Bố Y và người Miêu lân cận. Nhiều người nói tiếng Cờ Lao cũng có thể nói tiếng Bố Y, tiếng Tráng hoặc tiếng H'Mông và gần như tất cả đều có thể nói tiếng Trung Quốc địa phương. Trong số các gia đình nói tiếng Cờ Lao, hầu hết là ở độ tuổi trung niên có khả năng nói rất hạn chế đối với tiếng Cờ Lao, trong khi phần lớn thế hệ trẻ thậm chí không thể hiểu được những từ và cụm từ đơn giản nhất.

Zhou (2004) ghi nhận rằng không có hơn 6.000 người nói tiếng Cờ Lao, chỉ chiếm 1,2% tổng số người dân tộc Cờ Lao.

Việt Nam

Phương ngữ có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất là Cờ Lao Đỏ của Việt Nam, chỉ được nói bởi khoảng 50 người. Nhiều người nói đã chuyển sang Quan thoại Tây Nam hoặc tiếng H'mông. Người Cờ Lao Đỏ tự gọi mình là va¹³ⁿtɯ³¹, gửi cô dâu qua lại giữa các làng Na Khê và Bạch Đích ở huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang, Việt Nam và một ngôi làng khác ở Fanpo, huyện Ma Lật Pha, Vân Nam, Trung Quốc^[9] (tên tự gọi: u³³wei⁵⁵) để đảm bảo sự tồn tại liên tục của nhóm dân tộc của họ. Edmondson (1998) báo cáo rằng cũng có người Cờ Lao Đỏ ở Cán Tí, huyện Quản Bạ và Túng Sán, huyện Hoàng Su Phì^[10] không còn nói tiếng Cờ Lao nữa mà nói tiếng H'mong, tiếng Tày hay tiếng Việt.^[11] Hoàng (2013: 12)^[12] báo cáo rằng cũng có một số người Cờ Lao Đỏ ở xã Vĩnh Hảo, huyện Bắc Quang đã di chuyển từ xã Túng Sán. Tuy nhiên, người Cờ Lao Trắng của làng Phố La và làng Sính Lủng của huyện Đồng Văn vẫn nói được tiếng Cờ Lao Trắng.

Phương ngữ

Tiếng Cờ Lao không được ghi chép nhiều, chỉ được nghiên cứu bởi một vài học giả như Li Jinfang, Jerold A. Edmondson, Weera Ostapirat và Zhang Jimin. Ba phương ngữ ở Việt Nam không dễ hiểu lẫn nhau và ba phương ngữ ở Trung Quốc cũng có thể là những ngôn ngữ riêng biệt. Ethnologue phân loại tiếng Cờ Lao thành bốn ngôn ngữ, có lẽ liên quan chặt chẽ với hai ngôn ngữ La Chí cũng như giữa chúng với nhau.

Ostapirat (2000), Edmondson (2008)

Ostapirat (2000) đã đề xuất ba phân khu chính cho tiếng Cờ Lao, với tổng số 17 biến thể.^[13] Các nhánh Trung và Tây Nam chia sẻ những đổi mới về âm vị học, cho thấy sự phân chia ban đầu với nhánh phía Bắc. Edmondson cũng đề xuất rằng Cờ Lao Đỏ ở khu vực biên giới Trung Quốc-Việt Nam trên thực tế có thể tạo thành một nhánh chính riêng biệt của tiếng Cờ Lao.

Từ vựng

Từ vựng tiếng Cờ Lao Trắng, tiếng Cờ Lao Xanh và tiếng Cờ Lao Đỏ ở bắc Việt Nam:^[14]

Số	Việt	Cờ Lao Trắng	Cờ Lao Xanh	Cờ Lao Đỏ
1	tôi	ʔi³³	ʔi³³	ʔi⁴³
2	mày	mu³⁴¨ ~ mo³⁴¨	mũ²⁴¨	mɤn⁴⁴
3	chúng ta	qɒ⁴⁵ ⁿɗi⁴⁵	qʰa³³ (~χa³³); ɗi⁴⁵	tɒ³¹ tʲa³⁵
3	chúng tôi	qɒ³⁴ ʔi³³	qʰa³³ (~χa³³), ji³¹	ɒ⁴⁴ to⁴⁴
4	này	ʔɒ³⁴ ni³¹¨	a²⁴ ni³¹	ʔɒ⁴⁴ ⁿɗi⁴⁴
5	đó	ɓɯ³¹¨	[a²³] ɓu³¹	ʔɒ⁴⁴ ʔɒ³⁵
6	ai	qɔ³³ nɔ̃³³	qɔ³³ nɤ̃³³	o⁴⁴ nɔ³⁴
7	cái gì	lɔ⁴⁵ tja⁴⁵	ɗa³¹ˀ tɕja²⁴ˀ	ʔi⁴⁴ su̯a⁴⁴ ɒ⁴⁴, ⁿɗi⁴² (~ⁿti⁴²)
8	không	mɔ³³	mɔ³³	mo⁴⁴
9	tất cả	qu³³ ji³⁴	tɔ⁴⁴¹ ʂɚ²⁴ˀ	ɖʐei̯⁴⁴ lɛ³⁵ ha³¹
10	nhiều	qɯ⁴⁵ ʔɯ³¹ˀ	qɯ²⁴ ʔɯ³¹ˀ	ʔɑː³¹
11	một	ji³¹¨	ʈʂ̥ɚ³³ (~ʂɚ³³)	ⁿɗʓei̯⁴⁴ ~ ⁿɖʐei̯⁴⁴
12	hai	ḷɚ³⁴	seɲ²⁴ ɗu²⁴ˀ	sɤi̯⁴⁴
13	lớn, to	ʂɔ̃³³	ʂɤ̃ŋ³³	ˀlɒŋ⁴³
14	dài	zʒ³³	ʐɯ³³	ʔi³¹ (K); wi³¹ (S)
15	nhỏ, bé	ɗa³³ ⁿɗa³³	ɗa³³ ⁿɗa³³	ˀjɒ³¹
16	đàn bà	ʔi³³ mi³³	ɗi³³ mi³³	ma³⁴ ʑu̯a³⁴ˀ
17	đàn ông	pu³³ ɓɔ³⁴ˀ	po³³ ɓɔ²⁴ˀ	l̥a³⁴ pu³⁴ˀ
18	người	[qɔ³¹~] ʦʰi³¹¨	qɔ³¹ˀ ʦʰʃ³¨ˀ	o⁴⁴ vɤi̯³⁵ˀ
19	cá	ɗɔ³³ lɤ³⁴	ɗɔ³³ lɯ²⁴ˀ	mo²⁴ lei̯⁴⁴
20	chim	ɗɔ³³ (~lɔ³³) ni³¹ˀ	ɗɔ³³ (~lɔ³³) ni³¹ˀ	ma³⁴ la⁴³ ɤæi̯⁴²
21	chó	ɗɔ³³ ʰm̩̃⁴⁵	lɔ³³ ʰm̩̃⁵⁵	haŋ⁴⁴
22	chấy	ɗɔ³³ mi³³ tɯ⁴⁴	mi³³ tɯ²⁴ˀ	m̥o³⁴ to⁴⁴
23	cây	pʰɯ⁴⁴ ti⁴⁴	pʰɯ²⁴ ti²⁴ˀ	ɗʓei̯⁴⁴ ma³⁴
24	hạt	pi⁴⁵	pi³⁵ˀ	mi⁴⁴ mi⁴⁴
25	lá cây	ʄi⁴⁵	ʄi³⁵	ˀɗi⁴⁴
26	rễ	ɗa³¹ˀ ʈu⁴⁵ ti³³	ɗa³¹ˀ ʈu³⁵ ti²⁴	kɤn³³⁴¨ kɤn³³⁴¨ˀ
27	vỏ	ɓṳ³⁴ (~ɓo̤³⁴) qu³¹	[a³³] ɓo²⁴ qu³³	la⁴⁴ qau̯³¹¨
28	da	ɓo³⁴ qu³¹¨	ɓo²⁴ qu³¹¨	la⁴⁴ qau̯⁴²
29	thịt nạc	ʔɔ³³ si³¹ˀ	ʔɔ³³ s!³¹	ʔo³⁴ ɠu̯a³⁵ˀ (K); ʔo³⁴ ⁿɠu̯a³⁵ˀ (P)
30	máu	plɔ³¹ˀ	plɔ³¹ǃˀ	pai̯³¹ ̃
31	xương	ɗu³⁴ qu³³ ɗa³¹ˀ	qu³³ ⁿɗa³¹ˀ	ma³⁴ ɗu̯a⁴²
32	mỡ	mlɔ̃³⁴ kɔ⁴⁵	mluŋ²⁴ˀ	ʔo³⁴ ᵐɓi³⁴ˀ
33	trứng	tu⁴⁴ qe⁴⁴	ɗu²⁴ tu²⁴ tu²⁴	ˀɗo⁴⁴ kɤ⁴⁴ (~qɤ⁴⁴)
34	sừng	qa³¹ˀ qɯ³⁴	qa³¹ˀ qɯ²⁴	tʆu⁴⁴ ɲi⁴⁴ (~ʑi⁴⁴)
35	đuôi	ʈʂɚ³³ qa³¹¨	ɗi³² ʈʂe³¹ˀ	qo⁴⁴ tɕe³¹¨
36	lông [vũ]	mɤ³¹¨ qɔ³¹ ji³⁴	tɔ³³ si³³	m̥i³¹¨
37	tóc	lɔ³¹ˀ su³⁴	lɔ³¹ˀ su²⁴ˀ	mi³²¨
38	đầu	ⁿɗu³⁴ l̩ɚ³¹ˀ	ⁿɗu²⁴ l̩ɚ³¹ˀ	ɗɤ³⁴ hɤ³¹
39	tai	pɔ³¹ˀ lɔ³¹ˀ zi⁴⁵ˀ	pɔ²¹ lɔ²¹ zi³⁵ˀ	kɤ³³ lɤ(K); qɤ³³ lɤ³³ (P)
40	mắt	ɓo³⁴¨ ti³⁴	ɓu²⁴ ty³⁵ˀ	la⁴⁴ tei̯⁴⁴
41	mũi	ɓo³⁴ ma³¹ˀ	ᵐɓoŋ³² ɓu²⁴, ma³¹ˀ	qa³⁴ ɬu̯a³¹¨
42	miệng	ɓja³¹ˀ ʈʂǃ³¹	ɓja³¹ˀ ʈʂǃ³¹ˀ	o⁴⁴ su̯ɤi̯³⁴ˀ
43	răng	ɗi³² pi³⁴ˀ	ˀɗi³² pi³⁵ˀ	ki⁴³ poŋ⁴⁴
44	lưỡi	ɗa³¹ˀ mlɤ³⁴	ˀɗa³¹ˀ mluŋ²⁴	ɗo⁴⁴ mlaŋ⁴⁴ (K); lo⁴⁴ mlaŋ⁴⁴ (P)
45	móng	ki⁴⁵ mi³³ ɗa³¹ˀ	ki³⁵ mi³̌³ ɗa³¹ˀ	kaŋ³⁴ ɗɤ⁴²
46	bàn chân	kãᵑ³³ kɯ³¹	po³¹ˀ kɯ³¹ˀ	pʰa³⁴ la⁴⁴ qɤ⁴⁴
47	đầu gối	ɗu³⁴ qo³¹ qo³¹ˀ	ⁿɗu²⁴ qo³¹ˀ qo³¹ˀ	ɗo⁴⁴ kʰo⁴²
48	bàn tay	kɤ̃³³ mi³⁴	pʰi³³ mi³⁵ˀ	pʰa³⁴ ma³⁴ mɤn⁴⁴
49	bụng	ɗu³⁴ mi³³ ɬɔ̃ŋ⁴⁴	ⁿɗu²⁴ mi⁴² ʰñuŋ³⁵	ɸau̯³¹
50	cổ	ɗa³¹ˀ ɓo³⁴ (~ɓu³⁴) ɗoŋ⁴⁵	ⁿɗa³¹ˀ ɓu²⁴ nuŋ³⁵	ˀɗo³⁴ a³⁴ ʑi⁴⁴ (K,P); ˀɗo³⁴ a³⁴ ji⁴⁴ (K)
51	ngực	tɔ³¹ˀ si³³	tɔ³¹ˀ ɕi⁴²	wa⁴⁴ ɬɤn³⁵ˀ
52	tim	ɗu³⁴ ʂi³³	ⁿɗu²⁴ ɕy³¹ˀ	ɬɤn²⁴ˀ
53	gan	ta³¹ˀ	ta³¹ˀ	tu̯a⁴² tu̯a⁴²ˀ
54	uống	ʐã³³	ʐɤŋ³³	qaŋ³⁴ (~ʁaŋ³⁴)
55	ăn	kɔ⁴⁵	kɔ⁴⁵	ce⁴⁴ (K); ci (S)
56	cắn	ʈu³³	ʈu³³	ta⁴²
57	nhìn thấy	ʈʰɔ³¹¨ qa⁴⁵	hõŋ³¹ (~χõŋ³¹), qa⁵⁵	pi³⁴
58	nghe
59	biết	ɗo³³ ɗi³⁴	ɗo³³ ɗi²⁴	so⁴⁴ ɗo⁴⁴
60	ngủ	ŋɯ³¹¨	ŋɯ³¹¨	ŋoŋ⁴²
61	chết	plẽ⁴⁴	pleɲ²⁴ˀ	ɠu̯a⁴³
62	giết	ʐu̯ɛ̃ᶮ⁴⁴	ʐu̯eɲ²⁴ˀ	la⁴⁴ ji⁴⁴
63	cá bơi	ɗɔ³¹ˀ ɗɔ³¹ˀ ṃ̃³³	ɗo³³ m̩̃³³	po⁴² tɕi⁴⁴ vei̯⁴⁴
64	bay	pʰu³¹¨ pʰu³¹¨	pʰu³¹ pʰu³¹	poŋ⁴² tɕi⁴⁴ vei̯
65	đi	ɰɯ³³ ~ ɰu³³	ɰɯ³³	vei̯⁴⁴
66	đến	tɔ⁴⁵	tɔ⁴⁵ˀ	ʄo³⁴
67	nằm	ŋɯ³²¨	ŋɯ³¹¨	la⁴⁴ juŋ⁴⁴
68	ngồi	qɔ⁴⁴	qo³³ ta³¹ ʈʂʰɯ⁴⁵ˀ	tai̯⁴²
69	đứng	lɤ³¹ˀ ⁿɖʐɤ⁴⁴	lɯ³¹ˀ ɖ̥ʐɯ³⁵ˀ	ɖʐei̯⁴⁴ tɕʰi⁴⁴
70	cho	nɔ³¹ˀ	nɔ³¹ˀ	tei̯³⁴
71	nói	ˀɖ̥ʐɚ⁴⁵	ˀɗʐɚ²⁴	hai̯⁴⁴
72	mặt trời	ɗu³⁴ β̩ɚ³³	ⁿɗu²⁴ β̩ɚ³³	ma³⁴ ˀɗu̯a⁴⁴, (~ˀlu̯a⁴⁴)
73	mặt trăng	ɗu³⁴ ɗõŋ⁴⁵ ʄi⁴⁵	ⁿɗu²⁴ ⁿɗuŋ³⁵ ˀʄi³⁵	mo³⁴ to⁴² sɛ³²¨
74	sao	ɗu³⁴ ⁿɗ̥u⁴⁵ ɗa³³	ⁿɗu²⁴ ⁿɗu³⁵ ⁿɗa³¹ˀ	ma³⁴ ⁿɗ̥u⁴⁴
75	nước	m̩̃³³	m̩̃³³	ʔaŋ³²⁴ˀ
76	mưa	mɛ̃i̯⁴⁴ ɗõŋ⁴⁴	mɤi̯²⁴ (~mɤɲ²⁴)	mi⁴⁴¨; ʰmi⁴⁴¨
77	đá	lɔ³¹ˀ qu⁴⁵	lɔ³¹ˀ qu⁵⁵	la⁴⁴ ɤɯ⁴⁴
78	cát	ʂɔ³³ [a³²] ɲi³¹¨	ʂɔ³³ ɲi³¹	ʂa³²⁴ˀ
79	đất	pa³¹ˀ tɔ³¹ˀ	pa³¹ˀ tɔ³¹ˀ	qa²⁵ ʔɯ⁴⁴
80	mây	mi³³ lɔ⁴⁵ ta³¹ˀ	mi³³ lɔ³⁵ ta³¹ˀ	a⁴⁴ ŋu̯a³¹¨
81	khói	ɕi⁴⁵ lɔ⁴⁵ hu⁴⁴	sa⁴⁵ˀ	ho⁴⁴ ʑiɲ³⁴ˀ, (~jiɲ³⁴ˀ)
82	lửa	lɔ⁴⁵ hu⁴⁴	lɔ²⁴ (~lo²⁴) hu²⁴ˀ	ho⁴⁴
83	tro	pa³¹ˀ tɯ³¹¨?	pa³¹ˀ tɯ³¹	o⁴⁴ to⁴²
84	đốt	pi³³ /ʈʂʰɤ³⁴	pi³³ /ʈʂʰɯ²⁴	pi³⁴
85	đường	mi³³ ɕɔ̃ŋ³⁴	mi³³ ɕoŋ²⁴	qaŋ⁴⁴ hi⁴⁴
86	núi	ɗu³⁴ ɖʐɤ⁴⁴	ɗu²⁴ ɖ̥ʐǃ²⁴ˀ	mo³⁴ ⁿɗʓo⁴⁴
87	đỏ	plɒ̃ŋ³³ ⁿɗ̥a³¹ˀ	plɤŋ³² ɗ̥a³¹	ma²⁴ ɗei̯³¹
88	xanh lá cây	ɕi⁴⁵ ŋṳ⁴⁴	ɕi⁴⁵ ŋu³³	lu³¹
89	vàng	kʲi³³ ɲi⁴⁴	tʲi³³ ɲi³⁴	ma²⁴ ɕi⁴³
90	trắng	pe³¹ˀ ʔɔ³¹ˀ	pe³¹ˀ (~pɤ³¹ˀ); ʔo³¹ˀ	ma²⁴ wa³¹
91	đen	tɕɛ³¹ˀ lu³⁴	ʈe³¹ˀ lu³⁵	lɔŋ⁴³
92	đêm	zɚ⁴⁵ ɗõŋ⁴⁴	zɚ²⁴ ɗoŋ³⁵	tɕi⁴⁴ ⁿɗaŋ⁴⁴
93	ấm	qɔ³¹ ɗi⁴⁵	qɔ³¹ˀ ɗi³⁵ˀ
94	lạnh	ʂi⁴⁵ zɚ⁴⁵	zɚ⁴⁵	ʈei̯³¹
95	đầy	mɤ³²¨ kʲḭ³¹ˀ	mɯ³³ tɕi³¹ˀ	ti⁴⁴
96	mới	mi⁴⁵	mi⁴⁵	mo⁴³
97	tốt	ˀɓi³³	ɒ³³ ɓi³³	ʔi⁴⁴
98	tròn	ʔu⁴⁵ lɤ⁵⁵ lɤ⁵⁵	ʔu³⁵ lɯ⁴⁵ lɯ⁴⁵	kʰuɤn⁴⁴
99	khô	pʰa³²¨kɯ³²¨	kʰy³³ ɕy⁴⁴	kɤa³¹¨
100	tên

Tham khảo

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Gelaoic”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Gelaoic". Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Diller, Anthony, Jerry Edmondson, Yongxian Luo. (2008). The Tai–Kadai Languages. London [etc.]: Routledge. ISBN 978-0-7007-1457-5.
4. “"Heaven Book" Reveals the Mystery of Gelao Minority's History - Culture China”. News.cultural-china.com. ngày 3 tháng 2 năm 2009. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2013.
5. Victor Mair, Fake Gelao manuscript, Language Log, ngày 29 tháng 11 năm 2013.
6. Adam D. Smith, Fake Gelao 仡佬 writing system and manuscript Lưu trữ 2013-11-15 tại Wayback Machine, LingQiBaSui 零七八碎, ngày 29 tháng 11 năm 2013.
7. 李锦芳/Li, Jinfang and 周国炎/Guoyan Zhou. 仡央语言探索/Geyang yu yan tan suo. Beijing, China: 中央民族大学出版社/Zhong yang min zu da xue chu ban she, 1999.
8. Diller, Anthony, Jerry Edmondson, Yongxian Luo. (2008). The Tai–Kadai Languages. London [etc.]: Routledge. ISBN 978-0-7007-1457-5.
9. “麻栗坡县杨万乡杨万村委会翻坡自然村”. Ynszxc.gov.cn. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 10 năm 2018. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2013.
10. “Nét đẹp trong đám cưới của người Cờ Lao”. Bienphong.com.vn. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 7 năm 2013. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2013.
11. Jerold A. Edmondson. “The language corridor: New evidence from Vietnam” (PDF). Sealang.net. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2013.
12. Hoàng Thị Cáp. 2013. Văn hóa dân gian của người Cơ Lao Dỏ. Hanoi: Nhà xuất bản văn hóa thông tin. ISBN 978-604-50-0400-5
13. Ostapirat, Weera (2000). "Proto-Kra". Linguistics of the Tibeto-Burman Area 23 (1): 1-251
14. Samarina, Irina Vladimirovna [Самарина, Ирина Владимировна]. 2011. The Gelao language: materials for a Kadai comparative dictionary [Языки гэлао: материалы к сопоставительному словарю кадайских языко]. Moscow: Academia. ISBN 9785874443917

Đọc thêm

• Zhang Jimin 张済民. 1993. Gelao yu yan jiu 仡佬语研究 (A study of Gelao). Guiyang, China: Guizhou People's Press 贵州民族出版社.
• He Jiashan 贺嘉善. 1983. Gelao yu jian zhi 仡佬语简志 (A sketch of Gelao). Beijing: Ethnic Publishing House 民族出版社.
• Ryūichi Kosaka, Guoyan Zhou, Jinfang Li. 仡央语言词汇集/Geyang yu yan ci hui ji. 贵阳市/Guiyang, China: 贵州民族出版社/Guizhou min zu chu ban she, 1998.
• 李锦芳/Li, Jinfang and 周国炎/Guoyan Zhou. 仡央语言探索/Geyang yu yan tan suo. Beijing, China: 中央民族大学出版社/Zhong yang min zu da xue chu ban she, 1999.
• Li Jinfang [李锦芳]. 2006. Studies on endangered languages in the Southwest China [西南地区濒危语言调查研究]. Beijing: Minzu University [中央民族大学出版社].
• Zhou Guoyan 周国炎. 2004. Gelao zu mu yu sheng tai yan jiu 仡佬族母語生态硏究 (Studies on the linguistic ecology of the Gelao people). Beijing: Ethnic Publishing House 民族出版社.
• Ostapirat, Weera (2000). "Proto-Kra". Linguistics of the Tibeto-Burman Area 23 (1): 1-251
• Shen Yumay. 2003. Phonology of Sanchong Gelao. M.A. Thesis, University of Texas at Arlington.
• Edmondson, J. A., & Solnit, D. B. (1988). Comparative Kadai: linguistic studies beyond Tai. Summer Institute of Linguistics publications in linguistics, no. 86. [Arlington, Tex.]: Summer Institute of Linguistics. ISBN 0-88312-066-6ISBN 0-88312-066-6
• Diller, Anthony, Jerold A. Edmondson, and Yongxian Luo ed. The Tai–Kadai Languages. Routledge Language Family Series. Psychology Press, 2008.
• Li Xia; Li Jinfang; Luo Yongxian. 2014. A Grammar of Zoulei, Southwest China. Bern: Peter Lang AG, Internationaler Verlag der Wissenschaften. ISBN 978-3-0343-1344-5ISBN 978-3-0343-1344-5
• Samarina, Irina Vladimirovna [Самарина, Ирина Владимировна]. 2011. The Gelao language: materials for a Kadai comparative dictionary [Языки гэлао: материалы к сопоставительному словарю кадайских языко]. Moscow: Academia. ISBN 9785874443917ISBN 9785874443917
• Luo Changmu [骆长木]. 2009. Pingzheng Gelao language [平正仡佬语]. Pingzheng, Guizhou: Pingzheng Township Government. (Hagei Gelao dialect spoken in Tianba village 田坝村, Pingzheng Township 平正仡佬族乡. Gelao transcribed in pinyin.)
• Chen Xing [陈兴]. 2013. Gelaoyu hanzi jinyin shidu daquan [仡佬语汉字近音识读大全]. Beijing: Chinese History Press [中国文史出版社]. ISBN 9787503439148ISBN 9787503439148
• Chen Zhengjun [陈正军]. 2003. Guizhou Mulaozu lishi wenhua [贵州仫佬族历史文化]. Guiyang: Guizhou People's Press [贵州民族出版社].
• 仡佬语研究 Lưu trữ 2018-09-29 tại Wayback Machine
• 新寨自然村调查 Lưu trữ 2018-09-29 tại Wayback Machine
• 仡佬族简史简志合编 Lưu trữ 2018-09-29 tại Wayback Machine
• 仡佬族 Lưu trữ 2018-09-29 tại Wayback Machine
• 黔西布依族仡佬族满族百年 Lưu trữ 2018-09-29 tại Wayback Machine

Liên kết ngoài

• Danh sách từ vựng Swadesh của ngôn ngữ Gelao của các từ cơ bản (từ phụ lục danh sách Swadesh của Wiktionary)
• Ghi chép các ngôn ngữ thiểu số khác nhau của miền bắc Việt Nam Lưu trữ 2012-02-07 tại Wayback Machine
• Ghi âm Kinh Thánh tại Huangniu 黄 扭 Longlin Gelao (còn được gọi là Sanchong Gelao, Hagei, Green Gelao)
• ztgl.net
• Giấy tờ Trung Quốc trên Gelao Lưu trữ 2016-01-11 tại Wayback Machine
• https://web.archive.org/web/20131202233535/http://cema.gov.vn/modules.php?name=Content&op=details&mid=497
• ELAR lưu trữ tài liệu của hai giống Gelao: Zou Lei và A Hou, Tây Nam Trung Quốc
• Gelao-language Swadesh vocabulary list of basic words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
• Recordings of various minority languages of northern Vietnam Lưu trữ 2012-02-07 tại Wayback Machine
• Bible recordings in Huangniu （黄扭） Longlin Gelao (also known as Sanchong Gelao, Hagei, Green Gelao)
• ztgl.net
• Chinese papers on Gelao Lưu trữ 2016-01-11 tại Wayback Machine

Danh sách các từ

• ABVD: Danh sách từ Gelao (Niupo) Lưu trữ 2017-04-13 tại Wayback Machine
• ABVD: Danh sách từ Gelao (Judu) Lưu trữ 2017-04-13 tại Wayback Machine
• ABVD: Danh sách từ Gelao (Hồng Phong)
• ABVD: danh sách từ Gelao (Zhenfeng) Lưu trữ 2017-04-13 tại Wayback Machine
• ABVD: Danh sách từ Gelao (Wanzi) Lưu trữ 2017-04-13 tại Wayback Machine
• ABVD: Danh sách từ Gelao (Sanchong) Lưu trữ 2017-04-30 tại Wayback Machine