Oleksandr Prokopovych Markevych (tiếng Ukraina: Олександр Прокопович Маркевич; sinh 19 tháng 3 năm 1905 tại Ploske – mất 23 tháng 4 năm 1999 tại Kyiv) là một nhà động vật học, nhà nghiên cứu về ký sinh trùng và động vật chân khớp người Ukraine. Ông từng là giáo sư và viện sĩ tại Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Ukraine.
Markevych sinh ngày 19 tháng 3 năm 1905 tại làng Ploske, Kiev. Cha ông là Prokop Markevych giữ chức thư ký cho một giáo xứ tại nông thôn. Mẹ ông là Maria Bordashevska có xuất thân từ một gia đình quý tộc nghèo. Năm 1906, gia đình ông đã chuyển đến sống tại làng Nastashki, Kyiv.
Từ năm 1912 đến 1915, Markevich theo học tại một trường dòng. Năm 1915, ông vào lớp một tại Trường dòng Kyiv-Sophia. Cuối tháng 8 năm 1918, diễn biến tình hình Cách mạng phức tạp tại địa phương đã khiến ông không thể tiếp tục học tại ngôi trường này.
Trong khoảng thời gian theo học tại Trường Sư phạm Kỹ thuật (1921–1925) ở Bila Tserkva, theo lời khuyên của thầy giáo sinh học, ông đã bắt đầu nghiên cứu các loài cá trên sông Ros và trình bày các nghiên cứu của mình tại một cuộc họp của câu lạc bộ động vật học. Ông cũng lấy chủ đề "Cá tại sông Ros" làm đề tài tốt nghiệp của mình.
Sau khi tốt nghiệp trường Kỹ thuật, Markevich được cử đến làm việc tại làng Stavishche, Belotserkovsky. Ông dạy các môn khoa học tự nhiên tại một ngôi trường ở làng Stavishche, dạy tiếng Đức tại một trường Lao động ở làng Roskoshnoye và dạy sinh học tại trường Đào tạo Nghề nông nghiệp Stavishche. Mùa hè năm 1926, Markevich nhận được thư giới thiệu từ Sở Giáo dục Nhân dân Belotserkovsky đến Kyiv để tham gia các khóa đào tạo cao cấp cho các nhà nghiên cứu sinh học tại Viện Bách khoa.
Ông thi đỗ và bắt đầu theo học tại Đại học Kyiv từ năm 1926, ông bắt đầu tham gia làm việc tại phòng thí nghiệm của nhà sinh vật học Ivan Schmalhausen và cơ sở sinh học của viện Hàn lâm Khoa học của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina bên bờ sông Dnieper, bên cạnh đó ông còn tham gia một số chuyến đi thực địa do Dmitri Beling dẫn đầu. Năm 1930, ông tốt nghiệp loại xuất sắc và được Hội đồng trường giới thiệu đến học cao học tại khoa do giáo sư I. I. Shmalgauzen phụ trách. Tuy nhiên do không đủ vị trí, theo sự giới thiệu của giáo sư I. Shmalgauzen, ông được nhận vào học cao học tại Viện Ngư học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nông nghiệp Liên bang Lenin tại Leningrad (nay là Viện Nghiên cứu Công nghiệp Cá sông và Hồ), nơi ông hoàn thành chương trình giáo dục sau đại học dưới sự hướng dẫn của giáo sư Valentin Dogiel. Trong những năm 1930, một nhóm các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm về Bệnh trên cá do Dogiel đứng đầu đã thực hiện nhiều nghiên cứu đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của ngành nghiên cứu ký sinh trùng trên cá tại Liên Xô. Tại phòng thí nghiệm này, chàng trai trẻ Markevych đã bắt đầu tiến hành nghiên cứu các nhóm ký sinh trùng thuộc phân lớp Giáp xác chân chèo vốn phức tạp và rất ít được biết đến. Bằng sự siêng năng và kiên trì, ông đã nghiên cứu thành công hệ động vật thuộc nhóm này tại vùng hồ Ladoga, Onega, biển Caspi, biển Azov và một số vùng nước nhỏ hơn.
Năm 1935, ông trở lại Kyiv giữ chức trưởng khoa Hình thái Động vật không xương sống tại Viện Động vật học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học của Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina. Sau đó vào năm 1937, ông trở thành trưởng khoa Ký sinh trùng mới được thành lập.
Markevych thuộc thế hệ những nhà ký sinh trùng học đầu tiên của Liên Xô bắt đầu tiến hành những nghiên cứu có hệ thống về cách thức nuôi trồng thủy sản trong ao hồ. Ông là người đầu tiên tìm ra rằng loài ký sinh trùng Chilodonella cyprini nguy hiểm sinh sản hàng loạt vào mùa đông chứ không phải vào mùa hè như mọi người vẫn nghĩ. Ông đã có một số bài báo khoa học mô tả các loài mới thuộc lớp giáp xác chân chèo ký sinh và một số nhóm khác do chính ông phát hiện, cụ thể bao gồm:
Phân lớp Giáp xác chân chèo:
Lớp Monogenea:
Lớp Trematoda:
Lớp Myxosporea:
Các nhóm loài:
Luân trùng:
Sau khi trở lại Kyiv vào năm 1935, Markevych tiếp tục thực hiện các nghiên cứu về ký sinh trùng trên cá. Năm 1951, ông xuất bản một chuyên khảo mở rộng về hệ ký sinh trùng trên cá nước ngọt tại nước Ukraine và nhận được nhiều phản hồi mạnh mẽ ở cả Liên Xô và nước ngoài. Năm 1963, chuyên khảo trên được xuất bản bằng tiếng Anh với nhan đề "Hệ động vật ký sinh trên cá nước ngọt ở Ukraine". Ông vẫn tích cực quan tâm đến việc nghiên cứu về các loài thuộc phân lớp giáp xác chân chèo và chuyên khảo mới nhất của ông về các loài ký sinh này trên cá tại Liên Xô đã được Trung tâm Tài liệu Khoa học Quốc gia Ấn Độ xuất bản cho Viện Smithsonian và Quỹ Khoa học Quốc gia (Hoa Kỳ) vào năm 1976.
Xuất phát từ nhiều công trình khoa học vững chắc về ký sinh trùng trên cá, ông đã xây dựng và phát triển một số cơ sở lý thuyết qua nhiều nghiên cứu phức tạp về ký sinh trùng ở động vật thủy sinh. Trong khuôn khổ của chương trình khoa học, ông đã chỉ ra nhiều nghiên cứu cần được tiến hành bao gồm hệ sinh thái và sự phát triển của ký sinh trùng trên động vật thủy sinh, nghiên cứu về những ảnh hưởng của chúng lên vật chủ và ngược lại cũng như nghiên cứu về sự phụ thuộc của chúng vào các yếu tố vô sinh và hữu sinh.
Markevych bị thu hút bởi những khái niệm từ lý thuyết về ký sinh trùng của E. N. Pavlovsky. Ông đã phân tích nhiều dữ liệu mới được các nhà ký sinh trùng và vi sinh học thu thập được kể từ khi các ấn phẩm Pavlovsky được xuất bản. Ông đã viết một số bài báo khoa học dựa trên các dữ liệu này và nêu lên nhiệm vụ của ngành là "làm sáng tỏ các mô hình khách quan trong vòng đời của các loài ký sinh trùng sống cộng sinh cũng như quy trình mà chúng tự gom thành nhóm trong giai đoạn sống tự do, nhằm xây dựng giải pháp can thiệp vào quá trình hình thành các nhóm của các dạng ký sinh này".[1]
Markevych đã sáng lập một ngôi trường đào tạo về ký sinh trùng tại Ukraine nhằm khơi dậy sự quan tâm của một số nhà động vật và thực vật học trong việc nghiên cứu hệ động thực vật tại vùng Carpathia. Trong nhiều năm, ông giữ chức Phó chủ tịch và sau đó là Chủ tịch Khoa học Sinh học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Ukraine. Ông cũng có nhiều đóng góp nổi bật trong việc nghiên cứu về hệ ký sinh trùng trên cá tại Ai Cập khi ông đang làm chuyên gia và giáo sư tại Đại học Cairo (từ năm 1964 đến năm 1967).
Danh tiếng của Markevych đối với các đồng nghiệp, sinh viên và những người trong ngành được thể hiện rõ qua nhiều loài mới được phát hiện sau này đã được đặt theo tên ông:
Giun sán:
Động vật nguyên sinh:
Tư liệu liên quan tới Aleksandr Prokofyevich Markevich tại Wikimedia Commons