Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi BMT byudjeti, Xavfsizlik Kengashining doimiy boʻlmagan aʼzolarini tayinlash, BMT Bosh kotibini tayinlash, BMT tizimining boshqa qismlaridan hisobotlar olish va rezolyutsiyalar orqali tavsiyalar berish uchun javobgardir[1]. Shuningdek, u oʻzining keng vakolatlarini ilgari surish yoki yordam berish uchun koʻplab yordamchi organlarni tashkil qiladi[2]. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi barcha aʼzo davlatlar teng vakillik huquqiga ega boʻlgan BMTning yagona organidir.
Bosh Assambleya Nyu-York shahridagi BMT shtab-kvartirasi, Bosh Assambleya binosida har yili oʻz Prezidenti yoki BMT Bosh kotibi huzurida yigʻiladi. Ushbu yigʻilishlarning asosiy bosqichi odatda sentyabrdan yanvar oyining bir qismiga qadar barcha masalalar koʻrib chiqilgunga qadar davom etadi, bu koʻpincha navbatdagi sessiya boshlanishidan oldin boʻladi[3]. Bundan tashqari, u maxsus va favqulodda maxsus sessiyalar uchun qayta yigʻilishi mumkin. Birinchi sessiya 1946-yil 10-yanvarda LondondagiMetodistlar markaziy zalida chaqirildi va unda 51 ta aʼzo davlat vakillari ishtirok etdi.
Aksariyat savollar Bosh Assambleyada oddiy koʻpchilik tomonidan hal qilinadi. Har bir aʼzo davlat bitta ovozga ega. Baʼzi muhim masalalar boʻyicha ovoz berish, yaʼni tinchlik va xavfsizlik, byudjet muammolari va aʼzolarni saylash, qabul qilish, toʻxtatib turish yoki chiqarib yuborish boʻyicha tavsiyalar – hozir boʻlgan va ovoz berishda qatnashganlarning uchdan ikki qismi tomonidan ovoz berish yoʻli qabul qilinadi. Byudjet masalalarini tasdiqlash, jumladan, baholash shkalasini qabul qilishdan tashqari Assambleya qarorlari aʼzolar uchun majburiy emas. Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkiloti vakolatiga kiruvchi har qanday masalalar boʻyicha tavsiyalar berishi mumkin, bundan Xavfsizlik Kengashi koʻrib chiqayotgan tinchlik va xavfsizlik masalalari mustasno.
1980-yillarda Assambleya bir qator xalqaro muammolar boʻyicha sanoati rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar oʻrtasida „Shimol va Janub muloqoti“ forumiga aylandi. Bu masalalar BMT aʼzoligining ajoyib oʻsishi va oʻzgaruvchan tarkibi tufayli birinchi oʻringa chiqdi. 1945-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining 51 ta aʼzosi bor edi, XXI asrga kelib aʼzo davlatlar soni 193 taga yetdi, ularning uchdan ikki qismidan koʻprogʻi rivojlanayotgan davlatlardir. Rivojlanayotgan mamlakatlar oʻzlarining soni tufayli koʻpincha Assambleyaning kun tartibini, uning munozaralarining xarakterini va qarorlarining mohiyatini aniqlay oladilar. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlar uchun BMT ularning koʻp diplomatik taʼsirining manbai va tashqi aloqalar tashabbuslari uchun asosiy vosita hisoblanadi.
Tarixi
Metodist Markaziy Zali, London. 1946-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining birinchi yigʻilishi oʻtkazilgan joy[4]
1947-yilgi Bosh Assambleyaning 1946–1951-yillardagi Flushingda (Nyu-York) yigʻilishi
1946–1951-yillar davomida Bosh Assambleya, Xavfsizlik Kengashi va Iqtisodiy Ijtimoiy Kengash ham Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nyu-YorkdagiLake Success shahridagi muvaqqat shtab-kvartirasida ish olib bordilar[7][8]. 1949-yilda shu vaqt ichida CBS televizion tarmogʻi jurnalist Edmund Chester tomonidan tayyorlangan Birlashgan Millatlar Tashkiloti harakatda serialida ushbu sessiyalarni jonli efirda namoyish etdi[9].
Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha 193 ta aʼzosi Bosh Assambleyaning aʼzolari boʻlib, Muqaddas Taxt va Falastin davlatlari, shuningdek, Yevropa Ittifoqi (1974-yildan beri) kuzatuvchi sifatida qoʻshilgan. Bundan tashqari, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi xalqaro tashkilot yoki tashkilotga kuzatuvchi maqomini berishi mumkin, bu esa tashkilotga Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi ishida maʼlum bir cheklovlar bilan ishtirok etish huquqini beradi.
Kun tartibi
Har bir sessiyaning kun tartibi yetti oy oldin rejalashtirilgan va muvaqqat kun tartibiga kiritiladigan masalalarning dastlabki roʻyxatini chiqarishdan boshlanadi[11]. Bu sessiya ochilishiga 60 kun qolganda muvaqqat kun tartibiga kiritiladi. Sessiya boshlangandan soʻng, yakuniy kun tartibi yalpi majlisda qabul qilinadi, u ishni turli asosiy qoʻmitalarga taqsimlaydi, ular keyinchalik konsensus yoki ovoz berish yoʻli bilan Assambleyaga qabul qilish uchun hisobotlarni taqdim etadilar.
Kun tartibidagi masalalar raqamlangan. Soʻnggi yillarda Bosh Assambleyaning navbatdagi yalpi majlislari dastlab atigi uch oy davomida oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi, biroq qoʻshimcha ish yuklari bu sessiyalarni keyingi sessiyaga qadar uzaytirdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining protsessual qoidalariga koʻra, sessiyalarning muntazam ravishda rejalashtirilgan qismlari odatda „kamida bir ish kunini oʻz ichiga olgan birinchi haftadan boshlab sentyabr oyining uchinchi haftasining seshanba kuni“ boshlanadi[12]. Ushbu muntazam sessiyalarning soʻnggi ikkitasi dekabr oyining boshlarida roppa-rosa uch oy oʻtgach tanaffus qilinishi rejalashtirilgan edi[13], ammo yanvar oyida davom ettirildi va keyingi sessiyalar boshlanishigacha uzaytirildi[14].
Bosh Assambleya homiy davlatlar tomonidan qabul qilingan koʻplab rezolyutsiyalar boʻyicha ovoz beradi. Bular, odatda, xalqaro hamjamiyatning bir qator jahon muammolariga munosabatini bildiruvchi bayonotlardir[15]. Bosh Assambleyaning aksariyat rezolyutsiyalari qonuniy yoki amaliy masala sifatida ijro etilishi mumkin emas, chunki Bosh Assambleyada koʻpgina masalalar boʻyicha ijro vakolatlari yoʻq[16]. Bosh Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkiloti byudjeti kabi baʼzi sohalarda yakuniy qarorlarni qabul qilish vakolatiga ega[17].
Bosh Assambleya, shuningdek, majburiy boʻlgan rezolyutsiyani qabul qilish uchun Xavfsizlik Kengashiga masalani yuborishi mumkin[18].
Rezolyutsiyani raqamlash sxemasi
Bosh Assambleyaning birinchi sessiyasidan oʻttizinchi sessiyasigacha Bosh Assambleyaning barcha rezolyutsiyalari ketma-ket raqamlangan boʻlib, rezolyutsiya raqamidan soʻng sessiya raqami rim raqamlari bilan koʻrsatilgan. Oʻttiz Birinchi Sessiyadan boshlab, qarorlar individual sessiya tomonidan raqamlanadi (masalan, 41/10 rezolyutsiya Qirq Birinchi Sessiyada qabul qilingan 10-rezolyutsiyadir)[19].
Byudjeti
Bosh Assambleya, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkilotining byudjetini tasdiqlaydi va tashkilotni boshqarish uchun har bir aʼzo davlat qancha pul toʻlashi kerakligini hal qiladi[20].
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi Bosh Assambleyaga byudjetni tasdiqlash (IV bob, 17-modda) va byudjetni tayyorlash uchun mas’uliyatni Bosh kotibga „bosh maʼmuriy xodim“ (XV bob, 97-modda) sifatida yuklaydi. Ustavda, shuningdek, hisoblangan badallarni toʻlamaslik masalasi ham koʻrib chiqiladi (IV bob, 19-modda). Birlashgan Millatlar Tashkilotining rejalashtirish, dasturlash, byudjetlashtirish, monitoring va baholash sikli yillar davomida rivojlanib bordi. Jarayon boʻyicha asosiy rezolyutsiyalarga Bosh Assambleyaning 1986-yil 19-dekabrdagi 41/213, 1987-yil 21-dekabrdagi 42/211 va 1990-yil 21-dekabrdagi 45/248 rezolyutsiyalari kiradi[21].
Byudjet Birlashgan Millatlar Tashkilotining siyosiy masalalar, xalqaro adolat va huquq, rivojlanish boʻyicha xalqaro hamkorlik, jamoatchilik maʼlumotlari, inson huquqlari va gumanitar masalalar kabi sohalardagi dasturlari xarajatlarini qoplaydi.
Muntazam byudjet mablagʻlarining asosiy manbai aʼzo davlatlarning badallari hisoblanadi. Baholash miqyosi mamlakatlarning toʻlov qobiliyatiga asoslanadi. Bu ularning bir qator omillarni, jumladan, aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromadlarini hisobga olgan holda tuzatilgan umumiy yalpi milliy mahsulotdagi nisbiy ulushini hisobga olgan holda aniqlanadi.
Muntazam byudjetga qoʻshimcha ravishda, aʼzo davlatlar xalqaro tribunallar xarajatlari va asosiy shkalaning oʻzgartirilgan versiyasiga muvofiq tinchlikni saqlash operatsiyalari xarajatlari boʻyicha baholanadi[22].
.jpg)
