İran riyali, İran'da kullanılan para birimidir. 1932 yılından bu yana tedavüldedir. Bu tarihten önce İran Dinarı kullanılmaktaydı. İran riyalinin kısaltması IRR ve uluslararası numarası da 364 olarak kayıtlarda yer almaktadır.[1] 1 Riyal 100 dinara bölünmüştür. Riyalin değersiz olmasından kaynaklı dinar'ın kullanım alanı yoktur. (Ancak riyal'dan 3 sıfır atılması bekleniyor.) İran'da enflasyonoranı 2007 yılında %17 olmuştur. 2019 yılında ise %42 olmuştur.[2] Tuman (Tümen), ulusal para birimi olmamasına karşın paranın miktarını söylemek için kullanılmaktadır. Bir tuman 10 Riyal'a eşittir.
Tarihçe
İran riyalinin kökeni 18. yüzyıla dayanmaktadır ve ilk olarak Kaçar Hanedanı döneminde kullanılmaya başlanmıştır. Riyal, 1932'de İran tümeninin yerini almış ve ülkenin ana para birimi olmuştur. Tümen, 1 tümenin 10 riyale denk geldiği eski bir hesap birimiydi ve halk arasında günümüzde de sıklıkla gayriresmî bir ölçü olarak kullanılmaktadır.[3]
Değer ve Ekonomik Durum
Rıza Pehlevi zamanında 100 Riyal Banknotu
İran riyali, yıllar içinde çeşitli ekonomik ve politik faktörler nedeniyle dalgalanmalara maruz kalmıştır. Uluslararası yaptırımlar, ekonomik krizler ve enflasyon oranları, riyalin değer kaybına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. 2020'li yıllarda İran hükümeti, riyalin aşırı değer kaybını önlemek ve ekonomiyi istikrara kavuşturmak amacıyla tümeni yeniden yürürlüğe koymayı içeren çeşitli ekonomik reformları gündeme getirmiştir.[4]
Banknotlar ve Madeni Paralar
İran Merkez Bankası, farklı değerlerde banknotlar ve madeni paralar basmaktadır. En yaygın kullanılan banknotlar arasında 10,000, 50,000 ve 100,000 riyal gibi yüksek nominal değerler bulunmaktadır. Ayrıca, üzerinde ülkenin kültürel ve tarihi simgelerinin yer aldığı madeni paralar da dolaşımdadır. Banknotlar, genellikle İran İslam Devrimi'nin lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni'nin portresi ve ülkenin önemli yapılarının resimleriyle basılır.
Uluslararası Kullanım ve Döviz Kuru
İran riyali, düşük konvertibilitesi ve uluslararası yaptırımlar nedeniyle dünya piyasalarında sınırlı ölçüde işlem görmektedir. Döviz kurları genellikle yüksek dalgalanmalar gösterir ve riyalin değeri, İran'daki döviz rezervleri ile ekonomik ve politik istikrara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bu sebeple, İran'da gayriresmî piyasa kurları ile resmî kurlar arasında ciddi farklar olabilmektedir.[5]
İran hükümeti, riyalin değerini ve halkın alım gücünü korumak amacıyla para birimi reformları üzerinde çalışmaktadır. Bunlardan biri, "tümen"e geçiş ve riyalden dört sıfır atılması gibi önlemleri içermektedir. Bu reformun, enflasyonu kontrol altına almak ve ekonomi üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla uygulanması planlanmaktadır. Ancak, bu tür reformların etkisi ve uygulanabilirliği uluslararası ekonomik ilişkiler ve iç ekonomik politikalarla doğrudan ilişkilidir.
İran riyali, ülkenin ekonomik ve politik çalkantılarından etkilenen bir para birimi olup, uzun tarihi ve geçmişten günümüze yaşadığı değişimlerle İran ekonomisinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.
Dijital Riyal
Dijital Riyal, İran Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve ülkenin ulusal para birimi Riyal'in dijital versiyonunu temsil eden bir merkez bankası dijital para birimidir (CBDC). Bu dijital para birimi, İran'ın finansal altyapısını modernize etmeyi ve dijital ekonomiyi teşvik etmeyi amaçlamaktadır.[6]
İran Merkez Bankası, Dijital Riyal'in geliştirilmesi için Borna adlı bir platform kullanmaktadır. Bu platform, IBM tarafından kurulan açık kaynaklı kurumsal Blockchain platformu Hyperledger Fabric üzerine inşa edilmiştir. Borna, izinli bir dağıtılmış defter teknolojisi (DLT) kullanarak, dijital para biriminin merkezi bir yapıya sahip olmasını sağlar ve yalnızca merkez bankası tarafından erişilebilir kılar
Madeni paralar
50 riyal (yeni 5 dinar, 5 Tümen)
100 riyal (yeni 10 dinar, 10 Tümen)
250 riyal (yeni 25 dinar, 25 Tümen)
500 riyal (yeni 50 dinar, 50 Tümen)
Banknotlar
1000 Riyal
2000 Riyal
5000 Riyal
10.000 Riyal
20.000 Riyal
50.000 Riyal (banknot değil, banka çeki, tedavüldedir)
100.000 Riyal (banknot değil, banka çeki, tedavüldedir)
Riyalin çapraz kurlardaki değeri
1 dolar,
9246 Riyal(2006)
8965 Riyal(2005)
8885 Riyal(2004)
8193 Riyal(2003)
42105 Riyal(2020)
1000 riyal ve üzeri değerdeki banknotların üzerinde Humeyni'nin portresi bulunmaktadır.
