İlaç sınıfı

Bir ilaç sınıfı, benzer kimyasal yapılara, aynı etki mekanizmasına (yani aynı biyolojik hedefe bağlanma), benzer etki modlarına sahip olan ve/veya benzer hastalıkları tedavi etmek için kullanılan bir grup ilaç ve diğer bileşiklerdir.^[1][2] Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) uzun yıllardır yeni ilaçların sınıflandırılması ve ruhsatlandırılması üzerinde çalışmaktadır. Ancak FDA'nın İlaç Değerlendirme ve Araştırma Merkezi bu yeni ilaçları hem kimyasal hem de terapötik sınıflarına göre kategorize etmektedir.^[3]

Birçok baskın ilaç sınıflandırma sisteminde, bu dört sınıflandırma türü bir hiyerarşi oluşturur.^[4] Örneğin, fibratlar aynı etki mekanizmasını (PPAR agonisti) ve etki şeklini (kan trigliseritlerini düşürmek) paylaşan ve aynı hastalığı (ateroskleroz) önlemek ve tedavi etmek için kullanılan kimyasal bir ilaç sınıfıdır (amfipatik karboksilik asitler). Tersine, tüm PPAR agonistleri fibrat değildir, tüm trigliserit düşürücü ajanlar PPAR agonisti değildir ve ateroskleroz tedavisinde kullanılan tüm ilaçlar trigliserit düşürücü ajanlar değildir.

Bir ilaç sınıfı tipik olarak, karşılaştırma için referans olarak kullanılan, sınıf içindeki en önemli ve tipik olarak ilk geliştirilen ilaç olan bir prototip ilaç ile tanımlanır.

Kapsamlı sistemler

• Anatomik Terapötik Kimyasal Sınıflandırma Sistemi (ATC) - Organ sistemine ve terapötik, farmakolojik ve kimyasal özelliklere göre sınıflandırmayı beş seviyede birleştirir.^[5]
• Sistematize Tıp Nomenklatürü (SNOMED) - ilaç sınıflandırmasına ayrılmış bir bölüm içerir

Kimyasal sınıf

İlaçların bu tür sınıflandırılması kimyasal bir bakış açısıyla yapılır ve kimyasal yapılarına göre kategorize edilir. Kimyasal yapılara dayanan ilaç sınıflarına örnek olarak şunlar verilebilir:

• Benzodiazepin
• Kardiyak glikozit
• Fibratlar
• Steroid
• Tiyazid
• Triptan
• Beta-laktam antibiyotikler

Etki mekanizması

Bu tür bir sınıflandırma farmakolojik bir bakış açısıyla yapılır ve ilaçları biyolojik hedeflerine göre kategorize eder. Ortak bir moleküler etki mekanizmasını paylaşan ilaç sınıfları, belirli bir biyolojik hedefin aktivitesini modüle eder.^[6] Etki mekanizmasının tanımı, söz konusu biyolojik hedefteki faaliyet türünü de içerir. Reseptörler için bu aktiviteler agonist, antagonist, ters agonist veya modülatörü içerir. Enzim hedef mekanizmaları aktivatör veya inhibitörü içerir. İyon kanalı modülatörleri açıcı veya bloke edici içerir. Aşağıda, tanımı belirli bir etki mekanizmasına dayanan ilaç sınıflarının spesifik örnekleri yer almaktadır:

• 5α-Redüktaz inhibitörü
• ACE inhibitörü
• Alfa-adrenerjik agonisti
• Anjiotensin II reseptör antagonistleri
• Beta blokör
• Kolinerjik
• Dopaminerjik
• GABAerjik
• İnkretin mimetik
• Nonsteroid antiinflamatuar ilaç - siklooksijenaz inhibitörü
• Proton pompa inhibitörü
• Renin inhibitörü
• Seçici glukokortikoid reseptör modülatörü
• Serotonerjik
• Statin - HMG-KoA redüktaz inhibitörü

Etki modu

İlaçların bu tür sınıflandırılması biyolojik bir perspektiften yapılır ve ilaçları neden oldukları anatomik veya işlevsel değişikliğe göre kategorize eder. Ortak etki modlarına (yani, neden oldukları işlevsel veya anatomik değişikliklere) göre tanımlanan ilaç sınıfları şunları içerir:

• Antifungal
• Antimikrobiyal
• Antitrombotik
• Bronkodilatör
• Kronotropik (pozitif veya negatif)
• Dekonjestan
• Diüretik veya antidiüretik
• İnotrop (pozitif veya negatif)

Terapötik sınıf

İlaçların bu tür kategorizasyonu tıbbi bir bakış açısıyla yapılır ve ilaçları tedavi etmek için kullanıldıkları patolojiye göre sınıflandırır. Terapötik kullanımlarına (tedavi etmeyi amaçladıkları patoloji) göre tanımlanan ilaç sınıfları şunları içerir:

• Ağrı kesici
• Antibiyotik
• Antikanserojen
• Antikoagülan
• Antidepresan
• Antidiyabetik
• Antikonvülzan
• Antipsikotik
• Spazm çözücü
• Antiviral ilaç
• Kardiyovasküler
• Depresan
• Sakinleştirici
• Uyarıcı

Birleşik sınıflar

Bazı ilaç sınıfları, pratik ihtiyaçları karşılamak için bu üç prensibi bir araya getirir. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) sınıfı buna bir örnektir. Tarihsel olarak da daha geniş antiinflamatuar ilaçlar sınıfı steroidal antiinflamatuar ilaçları da içerir. Bu ilaçlar aslında "nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar" teriminin kullanılmaya başlanmasına kadar geçen on yıl boyunca baskın antiinflamatuvarlardı.

Kortikosteroidlerin 1950'lerde kazandığı feci itibar nedeniyle, bir antiinflamatuar ilacın steroid olmadığına işaret eden yeni terim hızla yaygınlık kazandı.^[7] Böylece "nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar" (NSAİİ) ilaç sınıfı, etki mekanizmasını belirleyen bir unsur ("antiinflamatuvar") ve onu aynı etki mekanizmasına sahip diğer ilaçlardan ayıran bir unsurdan ("nonsteroidal") oluşmaktadır. Benzer şekilde, hastalık modifiye edici antiromatizmal ilaçlar (DMARD) sınıfının, belirsiz de olsa bir etki mekanizmasını belirten bir unsurdan ("hastalık modifiye edici") ve terapötik kullanımını belirten bir unsurdan ("antiromatizmal ilaç") oluştuğu iddia edilebilir.

• Hastalığı modifiye eden antiromatizmal ilaç (DMARD)^[8]
• Nonsteroid antiinflamatuar ilaç (NSAID)

Diğer sınıflandırma sistemleri

İlaçların özelliklerini çözünürlük ve bağırsak geçirgenliğine göre belirleyen Biyofarmasötik Sınıflandırma Sistemi gibi başka ilaç sınıflandırma sistemleri de mevcuttur.

Hukuki sınıflandırma

• Birleşik Krallık'taki hukuki sınıflandırma için bkz. Birleşik Krallık İlaçların Kötüye Kullanımı Yasası tarafından kontrol edilen ilaç
• ABD hukuki sınıflandırması için bakınız Kontrollü Maddeler Yasası § Kontrollü maddelerin çizelgeleri
• Gebelik kategorisi, farklı yetki alanları tarafından çeşitli sistemler kullanılarak tanımlanmaktadır

Kaynakça

1. Mahoney A, Evans J (2008). "Comparing drug classification systems". AMIA Annual Symposium Proceedings: 1039. PMID 18999016. 
2. World Health espresso Organization (2003). Introduction to drug utilization research (PDF). Cenevre: World Health Organization. s. 33. ISBN 978-9241562348. 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
3. Michael D. Sanborn, Harold N. Godwin, James D. Pessetto, FDA drug classification system, American Journal of Hospital Pharmacy, Volume 48, Issue 12, 1 December 1991, Pages 2659–2662, https://doi.org/10.1093/ajhp/48.12.2659
4. Mahoney A, Evans J (November 2008). "Comparing drug classification systems". AMIA ... Annual Symposium Proceedings. AMIA Symposium: 1039. PMID 18999016. 
5. "Anatomical Therapeutic Chemical (ATC) Classification". World Health Organization. 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2023. 
6. Imming P, Sinning C, Meyer A (Oct 2006). "Drugs, their targets and the nature and number of drug targets". Nature Reviews. Drug Discovery. 5 (10): 821-34. doi:10.1038/nrd2132. PMID 17016423. 
7. Buer JK (Oct 2014). "Origins and impact of the term 'NSAID'". Inflammopharmacology. 22 (5): 263-7. doi:10.1007/s10787-014-0211-2. hdl:10852/45403. PMID 25064056. 
8. Buer JK (Aug 2015). "A history of the term "DMARD"". Inflammopharmacology. 23 (4): 163-71. doi:10.1007/s10787-015-0232-5. PMC 4508364 $2. PMID 26002695. 

Dış bağlantılar

• "Drug Classes". Drugs.com.  (İngilizce)
• "Drug names and classes". PubMed Health. United States National Library of Medicine. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015.  (İngilizce)
• "Information by Drug Class". Drug Safety and Availability. United States Food and Drug Administration. 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2015.  (İngilizce)