Sıcak çarpması, aynı zamanda güneş çarpması olarak da bilinen bu tıbbi durum çevresel koşullar nedeniyle ısıya maruz kalınması ve termoregülasyon eksikliği nedeniyle vücut sıcaklığının 40,6 °C'nin üzerine çıktığı hipertermi olarak tanımlanan ciddi bir ısıya bağlı hastalıktır. Vücut sıcaklığının homeostaz noktasından fizyolojik nedenlerle yükselmesi olan ateşten farklıdır. Önleyici tedbirler çok miktarda soğuk sıvı almak ve parketmiş araçların içi gibi kısa sürede aşırı ısınabilen ve havalandırılmayan ortamlardan yani aşırı sıcak ve nemden uzak durmaktır. Tedavisi, fiziksel olarak vücudun sıcaklığının düşürülmesini gerektirir.
Belirtileri
Sıcak çarpması genellikle 40,6 °C'nin üzerinde bir vücut sıcaklığı ile birlikte oryantasyon bozukluğu ve terleme eksikliği ile kendini gösterir.[1] Sıcak çarpmasından önce kişide baş dönmesi, zihin bulanıklığı, baş ağrısı ve hâlsizlik gibi ısı bitkinliği belirtileri gösterir. Eğer sıcak çarpması kişi uyurken olursa semptomları fark etmek daha zordur. Ancak efor kaynaklı sıcak çarpmasında etkilenen kişi aşırı derece terleyebilir.[2] Özellikle küçük çocuklar nöbet geçirebilir. Sıcak çarpması bilinç kaybı, organ yetmezliği ve ölümle sonuçlanabilir.[3]
Nedenleri
Biyolojik nedenleri
Metabolizmanın aşırı ısı üretmesi, çevreden aşırı ısı gelmesi ve yetersiz ya da bozulmuş ısı kaybı mekanizması ile birlikte termoregülasyonun başa çıkamadığı durumlarda anormal derecede yüksek vücut sıcaklıkları sonucu sıcak çarpması olur. Alkol,[4]uyarıcılar, ilaçlar gibi soğumayı baskılayan ve vücut suyunun azalmasına neden olan maddeler ile yaşlanmaya bağlı fizyolojik değişiklikler, özellikle yaşlılarda ve engellilerde yetersiz havalandırma koşulları altında yaz aylarında efora bağlı olmayan "klâsik" sıcak çarpması için uygun koşulları sağlar. Efora bağlı sıcak çarpması ise sağlık sorunu olmayan genç kişilerde ve sıklıkla da sıcak havalarda ağır efor sarf eden sporcularda, açık havada çalışan işçilerde ya da askerî personelde görülebilir. Yalnızca sıcak değil aynı zamanda da nemli olan ortamlarda, nemin insan vücudunun kendini terleme ve buharlaşma ile soğutabilmesini zorlaştırdığına dikkat etmek gerekir. Aşırı vücut sıcaklığı insanlar ve diğer sıcak kanlı hayvanlarda hücresel solunum ile ana organların işlevi için gerekli olan biyokimyasal reaksiyonları düzenleyen enzimlerin çalışmasını sekteye uğratabilir.
Otomobiller
ABD'de 1998 ila 2011 yılları arasında en az 500 çocuk sıcakta otomobil içinde kalmaktan öldü ve ölenlerin %75'i iki yaşından küçük bebeklerdi. Hava sıcaklığı 21 °C iken doğrudan güneş ışığı alacak şekilde parkedilmiş otomobillerin içinde sıcaklık kısa sürede 49 °C'yi aşabilmektedir.[5]
Otomobil içinde tek başlarına bırakılan küçük çocuklar, yaşlılar ve engelliler özellikle sıcak çarpmasına maruz kalmada risk altındadırlar. Otomobilin penceresi kısmen açık olsa bile çocuklar ve yaşlılar otomobil içinde çok kısa sürede sıcak çarpması geçirebilirler.[6] Özellikle bu gruptakiler otomobil kapılarını açamayacak ya da rahatsızlıklarını kapalı bir otomobilin içinde oldukları için sözlü olarak dile getirip çevreden geçenlerin dikkatini çekememektedirler.
Köpek, kedi gibi evcil hayvanlar vücutlarını soğutmak için vücutlarının tamamından terleyemediklerinden otomobil içinde kaldıklarında insanlardan daha çok sıcak çarpmasına maruz kalmaya meyillidirler. Sıcak günlerde evcil hayvanların çok miktarda suya erişimi sağlanarak evde bırakılması önerilir. Araçla yolculuk yapılması gerektiğinde ise evcil hayvanın otomobil dışında bir yere bağlanarak önüne bir tas su konması gerekir.[7]
ABD'de son zamanlarda otomobilde kaldıkları için ölen çocuk vakalarının yarısında ebeveynler çocuklarının arabada olduğunu unutmuş, %18'inde ebeveynler aracın içinin çok ısınabileceğinin farkında olmamış ve %30'unda da çocuk oynamak için arabanın içine girmiştir.[8][9][10] Bu tür vakalarda ebeveyn hakkında yapılan yasal işlemler farklılık gösterebilmektedir. İki farklı vakada Kaliforniya'da oğlunu sıcak havada otomobilinde unutarak ölümüne neden olan bir üniversite profesörü savcılık tarafından mahkemeye verilmezken Florida'da kızını at yarışları sırasında bilerek arabada bırakarak ölümüne neden olan seyis mahkeme sonucu yirmi yıl hapis cezasına çarptırılmış ve sonrasında sınırdışı edilmesine karar verilmiştir.[11]
Prevenuoi
Sıcak çarpması nin önlenmesinin ana ölçümleri şunları içerir:
Güneşe maruz kalmaktan kaçının, özellikle günün merkezi saatlerinde ve aşırı ısınması kolay yerlerde (güneşte kalan arabalar gibi) güneşe maruz kalmaktan kaçının. Periyodik olarak gölge alanlarında dinlenin.
Su ve izotonik içecekler gibi soğuk sıvı alımını artırın.
Hafif ağırlık ve açık renkli giysiler kullanın. Başı ört (kapaklar, şapkalar, bezler vb. ile) güneş ışığından korumak için.
Fiziksel egzersizin süresini ve yoğunluğunu azaltın. Belirli bir ısı seviyesinden bu yana görevleri ve fiziksel egzersizleri durdurun.
Evlerde, işyerlerinde ve araçlarda hayranları ve klima kullanın.
Yaşlılar için önlemleri artırın.
İlk yardım
Sıcak çarpması için çeşitli dikkat türleri vardır:[12]
Hastayı serin bir yerin gölgesine götürmek.
Acil Tıbbi Hizmetlere Çağrı.
Sıcak çarpması olası herhangi bir nedenini durdurmak.
Hastadan bazı kıyafetler ve kapsarlar çıkarma.
Hasta bilinçliyse, soğuk su.
Hastayı su ve hava ile soğutma. Soğuk su veya buz küpleri ile batırılmış bezler kullanılabilir.
