Baş ağrısı

Baş ağrısı
Baş ağrısı çeken bir hasta
Uzmanlık	Nöroloji

Baş ağrısı, başta ve bazen de boyun veya sırtın üst kısmında gerçekleşen ağrı. Yaygın ağrı şikâyetlerinden biridir ve hemen hemen tüm insanlar değişik nedenlerle baş ağrısından muzdarip olurlar.

Baş ağrıları çoğunlukla tehlikesizdir ve kendiliğinden geçer. Ortak sebepler; stres, migren, göz yorgunluğu, dehidrasyon, düşük kan şekeri ve sinüzittir. Daha ender sebepler; menenjit, ensefalit, beyinsel anevrizmeler, aşırı yüksek tansiyon ve beyin tümörleri gibi tehlikeli hastalıklar da olabilir. Baş ağrısı, bir baş yarasından sonra olduğu zaman, baş ağrısının sebebi genellikle bellidir. Baş ağrıları daha çok kadınlarda görülmekte olup âdetli yıllarda vücutlarında östrojen düzeyinin değişmesinden dolayı ve menstrüasyonun orta stajından önce veya staj süresince olmaktadır.

Selim bir baş ağrısının tedâvisi Aspirin, Parasetamol veya İbuprofen gibi satın alınabilen ağrı kesicilerle yapılabilir. Fakat bazı baş ağrı türleri (örneğin migren) diğer, daha uygun olan tedavilere ihtiyaç duyar. Bir baş ağrısının, diğer sebeplerden ötürü (örneğin stres veya bazı yiyecekler) kuvvetlenmesi mümkündür.

Nedenler

200'den fazla baş ağrısı türü vardır. Bazıları zararsızdır, bazıları ise hayati tehlike oluşturur. Baş ağrısının tanımı ve nörolojik muayene bulguları, ek testlerin gerekli olup olmadığını ve hangi tedavinin en iyi olduğunu belirler.^[1]

Baş ağrıları genel olarak "birincil" veya "ikincil" olarak sınıflandırılır.^[2] Birincil baş ağrıları, altta yatan hastalık veya yapısal sorunlardan kaynaklanmayan, iyi huylu, tekrarlayan baş ağrılarıdır. Örneğin migren bir tür birincil baş ağrısıdır. Birincil baş ağrıları günlük hayatta ciddi ağrılara ve sakatlığa neden olsa da fizyolojik açıdan tehlikeli değildir. İkincil baş ağrıları enfeksiyon, kafa travması, damar bozuklukları, beyin kanaması, mide tahrişi veya tümörler gibi altta yatan bir hastalıktan kaynaklanır. İkincil baş ağrıları tehlikeli olabilir. Bazı "kırmızı bayraklar" veya uyarı işaretleri, ikincil bir baş ağrısının tehlikeli olabileceğini gösterir.^[3]

Birincil

Tüm baş ağrılarının yüzde doksanı birincil baş ağrılarıdır.^[4] Birincil baş ağrıları genellikle ilk olarak insanlar 20 ila 40 yaşları arasında başlar.^[5][6] Birincil baş ağrılarının en sık görülen türleri migren ve gerilim tipi baş ağrılarıdır.^[6] Farklı özellikleri vardır. Migren tipik olarak nabız gibi atan baş ağrısı, mide bulantısı, fotofobi (ışığa duyarlılık) ve fonofobi (ses duyarlılığı) ile kendini gösterir.^[7] Gerilim tipi baş ağrıları genellikle başın her iki tarafında nabız atmayan "bant benzeri" basınçla ortaya çıkar ve buna başka semptomlar eşlik etmez.^[8][9] Bu tür baş ağrıları ayrıca epizodik ve kronik gerilim tipi baş ağrıları olarak da sınıflandırılabilir.^[10] Diğer çok nadir görülen birincil baş ağrıları şunlardır:^[3]

• küme tipi baş ağrısı: Her gün aynı saatte olan, otonomik semptomlarla (göz yaşarması, kırmızı göz, burun tıkanıklığı) birlikte, genellikle tek göz çevresinde, kısa süreli (15-180 dakika) şiddetli ağrıdır. Küme baş ağrıları triptanlarla tedavi edilebilir ve prednizon, ergotamin veya lityum ile önlenebilir.
• trigeminal nevralji veya oksipital nevralji: Yüzde şiddetli ağrıdır.
• hemicrania continua: Şiddetli ağrı ataklarıyla birlikte sürekli tek taraflı bir ağrıdır. Hemicrania continua ağrısı indometazin ilacıyla hafifletilebilir.
• birincil bıçaklanma baş ağrısı: otonomik semptomlar (göz yaşarması, kırmızı göz, burun tıkanıklığı) olmaksızın 1 saniyeden birkaç dakikaya kadar tekrarlayan bıçaklama "buz kıracağı ağrısı" veya "dürtme ve sarsıntı" ataklarıdır. Bu baş ağrıları indometasin ile tedavi edilebilir.
• birincil öksürük baş ağrısı: aniden başlar ve öksürdükten, hapşırdıktan veya ıkındıktan (kafa içi basıncı artırabilecek herhangi bir şey) sonra birkaç dakika sürer. "İyi huylu" birincil öksürük baş ağrısı tanısı konmadan önce ciddi nedenlerin (ikincil baş ağrıları kırmızı bayrak bölümüne bakın) dışlanması gerekir.
• birincil egzersiz baş ağrısı: Egzersiz sırasında veya sonrasında başlayan, 5 dakika ila 24 saat süren zonklayıcı ağrıdır. Bu baş ağrılarının ardındaki mekanizma belirsizdir; muhtemelen kafadaki damarların genişlemesine neden olan ve ağrıya neden olan zorlanma nedeniyledir. Bu baş ağrıları çok fazla egzersiz yapılmamasıyla önlenebilir ve indometasin gibi ilaçlarla tedavi edilebilir.
• birincil seks baş ağrısı: cinsel aktivite sırasında başlayan ve orgazm sırasında çok daha kötüleşen donuk, iki taraflı baş ağrısıdır. Bu baş ağrılarının seks sırasında kafadaki basıncın azalmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Orgazm sırasında başlayan baş ağrılarının subaraknoid kanamaya bağlı olabileceğinin anlaşılması önemlidir, bu nedenle öncelikle ciddi nedenlerin dışlanması gerekir. Bu baş ağrıları, kişiye baş ağrısı gelişmesi durumunda cinselliği durdurması tavsiye edilerek tedavi edilir. Propranolol ve diltiazem gibi ilaçlar da yararlı olabilir.
• hipnik baş ağrısı: uykuya daldıktan birkaç saat sonra başlayan ve 15-30 dakika süren orta-şiddetli bir baş ağrısıdır. Baş ağrısı gece boyunca birkaç kez tekrarlayabilir. Hipnik baş ağrıları genellikle yaşlı kadınlarda görülür. Lityum ile tedavi edilebilirler.

İkincil

Baş ağrıları başın veya boynun başka yerlerindeki sorunlardan kaynaklanabilir. Bunlardan servikojenik baş ağrısı (boyun kaslarından kaynaklanan ağrı) gibi bazıları zararlı değildir. Ağrı kesicilerin aşırı kullanımı paradoksal olarak ağrı kesici baş ağrılarının kötüleşmesine neden olabilir.^[1][11]

İkincil baş ağrılarının daha ciddi nedenleri şunlardır:^[3]

• menenjit: ateş ve menenjit veya boyun sertliği ile kendini gösteren meninkslerin iltihabı
• iskemik felç veya aynı durumun önceki aşaması
• hemorajik felç veya aynı şeyin önceki aşaması
• beyin kanaması herhangi bir nedenden dolayı
• subaraknoid kanama (akut, şiddetli baş ağrısı, ateşsiz ense sertliği ile birliktedir) herhangi bir kökenden dolayı olabilir
• intraparenkimal kanama (yalnızca baş ağrısıyla birlikte) herhangi bir kökenden dolayı
• rüptüre anevrizma veya anevrizma
• beyin tümörü (bir kanser türü): mide bulantısı ve kusmanın eşlik ettiği, eforla ve pozisyon değişikliğiyle daha da kötüleşen hafif baş ağrısıdır. Çoğu zaman kişi, baş ağrısı başlamadan haftalar önce bulantı ve kusma yaşar.
• dev hücreli arterit: ateş, baş ağrısı, kilo kaybı, çene kladikasyonu, şakaklardaki hassas damarlar, polimiyalji romatika ile birlikte yaşlılarda (ortalama yaş 70) sık görülen arterlerin inflamatuar hastalığı
• akut kapalı açılı glokom (göz küresinde artan basınç): göz ağrısı, bulanık görme, bulantı ve kusmayla birlikte başlayan bir baş ağrısı. Fizik muayenede kişinin gözleri kırmızı ve gözbebeği sabit, orta derecede genişlemiştir.
• Arteriovenöz malformasyon
• İktal sonrası baş ağrıları: nöbet sonrası dönemin bir parçası olarak, bir konvülsiyon veya başka tür bir nöbet sonrasında ortaya çıkan baş ağrıları

Mide-bağırsak bozuklukları, Helicobacter pylori enfeksiyonu, çölyak hastalığı, çölyak dışı gluten duyarlılığı, İrritabl bağırsak sendromu, bağırsak iltihabı, gastroparezi ve hepatobiliyer bozukluklar dahil olmak üzere baş ağrılarına neden olabilir.^[12][13][14] Mide-bağırsak bozuklukların tedavisi baş ağrısının azalmasına veya iyileşmesine yol açabilir.^[14]

Migren baş ağrıları aynı zamanda Döngüsel Kusma Sendromu (CVS) ile de ilişkilidir. CVS, şiddetli kusma ataklarıyla karakterizedir ve sıklıkla migren baş ağrılarına benzer semptomların (fotofobi, karın ağrısı vb.) yanında ortaya çıkar.^[15]

Patofizyoloji

Beyin, ağrılara nosiseptörleri olmadığından duyarlı değildir. Başın birçok bölümü, örneğin derisi, yüz, ağız ve boğazdaki sinirler acıyabilir. Meninjler ve kan damarları ağrılara duyarlıdır. Baş ağrılarının olması ekseriyetle meninjlerde ve kan damarlarında olan traksiyonlar veya iritasyonlardır. Beyin ve omuriliğin etrâfındaki membran (dura mater), nosiseptörlerle doludur. Bu nosiseptörlerin stimülasyonuyla baş ağrılarının olduğu düşünülmektedir. Aynı şekilde, baştaki kaslar ağrılara duyarlı olabilir.

Dış bağlantılar

• Baş Ağrısı ve Tedavi Yöntemleri Hakkında Bilgilendirme Platformu10 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Sınıflandırma	D ICD-10: R[1] ICD-9-CM: 784.0 MeSH: D006261
Dış kaynaklar	MedlinePlus: 003024 eMedicine: neuro/517 Patient UK: Baş ağrısı

Kaynakça

1. ^ Scottish Intercollegiate Network (Kasım 2008). Diagnosis and management of headache in adults. Edinburgh: NHS Quality Improvement Scotland. ISBN 978-1-905813-39-1. 19 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2010. 
2. Young CB (3 Ocak 2012). "The Johns Hopkins Headache Center - Primary Exertion Headache". hopkinsmedicine.org. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
3. ^ Goadsby PJ, Raskin NH (2012). "Chapter 14. Headache". Longo DL, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Jameson J, Loscalzo J (Ed.). Harrison's Principles of Internal Medicine (18. bas.). New York, NY: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-174890-2. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
4. Damayanti Y, Marhaendraputro EA, Santoso WM, Rahmawati D (2 Mart 2021). "Profile of Primary Patients in Neurological Polyclinic". Journal of Pain, Headache and Vertigo. 2 (1). ss. 1-4. doi:10.21776/ub.jphv.2021.002.01.1. ISSN 2723-3960. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
5. Straube A, Andreou A (Nisan 2019). "Primary headaches during lifespan". The Journal of Headache and Pain. 20 (1). s. 35. doi:10.1186/s10194-019-0985-0. PMC 6734460 $2. PMID 30961531. 
6. ^ South-Paul JE, Matheny SC, Lewis EL (2011). Clinch C. Chapter 28. Evaluation & Management of Headache - CURRENT Diagnosis & Treatment in Family Medicine. Lange Current Series (Third bas.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-162436-7. 
7. "Migraine - Symptoms and causes". Mayo Clinic (İngilizce). 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
8. "Tension Headaches". www.hopkinsmedicine.org (İngilizce). 8 Ağustos 2021. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
9. Detsky ME, McDonald DR, Baerlocher MO, Tomlinson GA, McCrory DC, Booth CM (Eylül 2006). "Does this patient with headache have a migraine or need neuroimaging?". JAMA. 296 (10). ss. 1274-1283. doi:10.1001/jama.296.10.1274. PMID 16968852. 
10. "Tension headache - Symptoms and causes". Mayo Clinic (İngilizce). 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
11. "Headaches". nhs.uk (İngilizce). 8 Ocak 2018. 4 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
12. Lionetti E, Francavilla R, Pavone P, Pavone L, Francavilla T, Pulvirenti A, Giugno R, Ruggieri M (Ağustos 2010). "The neurology of coeliac disease in childhood: what is the evidence? A systematic review and meta-analysis". Developmental Medicine and Child Neurology (Systematic review and meta-analysis). 52 (8). ss. 700-707. doi:10.1111/j.1469-8749.2010.03647.x. PMID 20345955. 
13. Aziz I, Hadjivassiliou M, Sanders DS (Eylül 2015). "The spectrum of noncoeliac gluten sensitivity". Nature Reviews. Gastroenterology & Hepatology (İnceleme). 12 (9). ss. 516-526. doi:10.1038/nrgastro.2015.107. PMID 26122473. 
14. ^ Cámara-Lemarroy CR, Rodriguez-Gutierrez R, Monreal-Robles R, Marfil-Rivera A (Eylül 2016). "Gastrointestinal disorders associated with migraine: A comprehensive review". World Journal of Gastroenterology (İnceleme). 22 (36). ss. 8149-8160. doi:10.3748/wjg.v22.i36.8149. PMC 5037083 $2. PMID 27688656. 
15. Hasler WL, Levinthal DJ, Tarbell SE, Adams KA, Li BU, Issenman RM, Sarosiek I, Jaradeh SS, Sharaf RN, Sultan S, Venkatesan T (Haziran 2019). "Cyclic vomiting syndrome: Pathophysiology, comorbidities, and future research directions". Neurogastroenterology and Motility. 31 (Suppl 2). ss. e13607. doi:10.1111/nmo.13607. PMC 6899706 $2. PMID 31241816.