Sabiha Gökçen

Sabiha Gökçen
Doğum	22 Mart 1913(1913-03-22) Bursa, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	22 Mart 2001 (88 yaşında) Ankara, Türkiye
Defin yeri	Cebeci Askerî Şehitliği, Ankara
Eğitim	Üsküdar Amerikan Lisesi
Meslek	Pilot ve yazar
Evlilik	Kemal Esiner (e. 1940; ö. 1943)
Çocuk(lar)	S. Eriş Ülger
Ödüller	FAI Altın Hava Madalyası

Atatürk'ün manevi kızları: (soldan sağa) Rukiye, Sabiha, Afet, Zehra

Sabiha Gökçen 1930'larda okul arkadaşları ile

Fransa yapımı hafif bombardıman uçağı Breguet 19'un önünde bir bombayı tutarken

17 Kasım 1937'de Atatürk ile Pertek ziyareti sırasında

Mayıs 1938'de Atina'da, Büyükelçi Ruşen Eşref Ünaydın ile

Sabiha Gökçen (22 Mart 1913, Bursa - 22 Mart 2001, Ankara), Türk pilot. Türkiye'nin ilk kadın pilotlarından biri olan Sabiha Gökçen, dünyadaki ilk kadın savaş pilotudur.^[1][2][3] Mustafa Kemal Atatürk’ün sekiz manevi evladından birisi idi. Uçuş kariyeri boyunca 8.000 saat civarı uçuş gerçekleştirdi ve otuz iki farklı askerî operasyona katıldı.^[1] Adı, İstanbul'un ikinci havalimanı olan Sabiha Gökçen Havalimanı'na verilmiştir.

Çocukluğu

Bursa Vilayet Başkâtibi olan Hafız Mustafa İzzet Bey ile Hayriye Hanım’ın kızları olan Sabiha, 22 Mart 1913'te Bursa'da dünyaya geldi. Edirne Defterdarı olan babası Hafız İzzet Bey, Jön Türk olduğu gerekçesiyle Bursa'ya sürülmüştü.^[4] Anne ve babasını küçük yaşta kaybeden ve ağabeyi Neşet tarafından büyütülen Sabiha, 1925'te henüz on iki yaşındayken Bursa ziyareti sırasında evlerinin yakınındaki Hünkar Köşkü’nde konaklayan dönemin Cumhurbaşkanı Atatürk’e ulaşmayı ve okumak istediğini iletmeyi başarmıştı.

Atatürk, ağabeyinden izin alarak zor şartlar altında yaşayan^[3] Sabiha'yı evlat edindi ve Ankara’ya götürdü.

Sabiha; Çankaya İlkokulu, bugün ismi Robert Lisesi olan Arnavutköy Amerikan Kız Koleji ve Üsküdar Amerikan Lisesinde eğitim gördü. Rahatsızlığı nedeniyle öğrenimini yarıda kesip Heybeliada ve Viyana’da tedavi gördü.

Bir süre Fransızcasını ilerletmek amacıyla Paris’te bulundu.

1934'te Soyadı Kanunu'nun çıkmasından sonra Mustafa Kemal, Sabiha'ya "Gökçen" soyadını verdi.

Havacılık kariyeri

Sabiha Gökçen, 1935'te Türkkuşu'nun açılış töreninde yapılan planör gösterilerinden etkilenerek havacılığa ilgi duydu. Atatürk’ün de destek vermesi ile 1935'te Türk Hava Kurumunun Türk Kuşu Sivil Havacılık Okuluna girdi, Ankara'da yüksek planörcülük brövelerini aldı.

Gökçen, yedi erkek öğrenciyle birlikte Kırım'a gönderilerek altı aylık yüksek planörcülük eğitimini Koktebel Yüksek Planör Okulunda tamamladı. Moskova'ya motorlu uçak okuluna gitmeyi planlıyordu. Ancak manevi kız kardeşi Zehra'nın ölüm haberini alınca bu düşünceden vazgeçerek ülkesine döndü.

Bir süre dünyaya küsen Sabiha, Atatürk'ün ısrarları ile yeniden çalışmalara başladı. Eskişehir Havacılık Okulunda Savmi Uçan ve Muhittin Bey’den özel uçuş eğitimi aldı. 25 Şubat 1936'da ilk defa motorlu uçak ile uçmaya başladı.

Gökçen'in, uçuş eğitimde gösterdiği başarılardan dolayı, Atatürk kendisine şunları söyledi:^[5] “Beni çok mutlu ettin… Şimdi artık senin için planladığım şeyi açıklayabilirim… Belki de dünyada ilk askerî kadın pilot olacaksın… Bir Türk kızının dünyadaki ilk askerî kadın pilot olması ne iftihar edici bir olaydır, tahmin edersin değil mi? Şimdi derhâl harekete geçerek seni Eskişehir’deki Tayyare Mektebine göndereceğim. Orada özel bir eğitim göreceksin.”

O yıllarda kızlar askerî okullara alınmadığı için özel bir üniforma giydirilerek Eskişehir Uçuş Okulunda, 1936-1937 döneminde on bir ay boyunca özel eğitim aldı. Bu eğitim sırasında kendisine ilkokul öğretmeni Nüveyre Uyguç eşlik etti. Gökçen, brövesini aldıktan sonra Eskişehir’deki 1. Hava Alayı’nda altı ay görev yaptı, bu sırada Trakya ve Ege manevralarına katıldı.

Dersim Harekâtı

Ana madde: Dersim isyanı

1937 yılında Tunceli'de çıkan ayaklanmayı bastırmak için başlatılan Dersim Harekâtı'nın hava saldırısı safhasında yer aldı.^[5] Bu harekâtta gösterdiği üstün başarı sebebi ile, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Genelkurmay Başkanı’nın da katıldığı bir törenle kendisine "Türk Hava Kurumu Murassa (İftihar) Madalyası" verildi. 30 Ağustos 1937'de askerî uçuş brövesi aldı.

Hatay'ın Türkiye'ye katılması

1937'de Fransa'nın, Hatay'ı Suriye'ye devretmeye hazırlandığı yolundaki haberler, Ankara'da sert tepkiyle karşılandı. Atatürk'ün emriyle üniformasını giyen Sabiha Gökçen, Fransız elçisinin önünde havaya üç el ateş etti ve "Hatay'ın vatana katılması için gerekirse silahlanırız." dedi. Olay sonunda yine Atatürk'ün emriyle tutuklanan ve mahkemeye çıkan ve yasa gereği bir gün hapis yatan Sabiha Gökçen'in çıkışı sayesinde Atatürk'ün planı tutmuş ve Fransızlara gözdağı verilmiş, kararlılık gösterilmiştir.^[6]

Balkan Turu

1938'de uçağıyla beş gün süren bir "Balkan Turu" yaptı. Ankara'da bulunan Balkan Paktı heyeti üyelerinin Sabiha Gökçen ile tanıştıktan sonra kendisine uçakla başkentlerine gelmeyi önermeleri üzerine bu tur fikri doğmuştu. Gökçen, Atatürk'ün arzusu üzerine bu turu yanına bir makinist dahi almadan, tek başına gerçekleştirdi.

Vultee tipi bir uçakla İstanbul'dan havalandıktan sonra Atina'ya, ardından Sofya ve Belgrad'a gitti. Kendisine Yugoslav Genelkurmay Başkanı tarafından "Beyaz Kartal" nişanı verildi. İstek üzerine Bükreş'te bir gösteri uçuşu yaptıktan sonra altıncı gün olan 22 Haziran'da İstanbul'a döndü. Bu Balkan turu, basının büyük ilgisini uyandırmış; her yerde göklerin kızı olarak anılmasına neden olmuştur.

Atatürk'ün ölümünden sonraki dönem

Manevi babası Atatürk öldükten sonra hayatını yeniden düzene sokan Gökçen, kadınların orduda görev yapmasına ilişkin yasa çıkmadığı için ordudan ayrıldı ve Türkkuşu Uçuş Okulu'na başöğretmen tayin edildi. 1955'e kadar bu görevini başarıyla sürdürdü. Türk Hava Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi oldu. Hayatı boyunca toplam 22 değişik hafif bombardıman ve akrobatik uçakla uçtu.

Gökçen, 1940 yılında Hava Okulu’nda askerî coğrafya ve topoğrafya öğretmeni Üsteğmen Kemal Esiner ile evlendi ve eşine kendi soyadını verdi; ancak üç yıl sonra, 12 Ocak 1943'te eşini kaybetti.

1953 ve 1959'da davet edildiği ABD'ye Türk toplumu ve Türk kadınını tanıtmak amacıyla giden Gökçen için büyük bir Amerika turu düzenlenmiştir. Son uçuşunu 1996'da 83 yaşında iken Fransız pilot Daniel Acton eşliğinde Falcon 2000 uçağıyla yapmıştır.

1996'da havacılık kariyerinin en büyük ödülünü almıştır. Amerikan Hava Kurmay Koleji'nin mezuniyet töreni için düzenlenen "Kartallar Toplantısı"nın onur konuğu olarak katıldığı Maxwell Hava Üssü'ndeki törende "dünya tarihine adını yazdıran 20 havacıdan biri" seçildi. Bu ödüle layık görülen ilk ve tek kadın havacı oldu.

Ölümünden 2 yıl önce Hukukun Egemenliği Derneği tarafından onuruna verilen törende kendisine, adına bestelenen, klasik rock opera tarzındaki eser dinletildi.

Ölümü

Sabiha Gökçen 22 Mart 2001 tarihinde Gülhane Askerî Tıp Akademisinde 88 yaşında kalp yetmezliği sebebiyle hayatını kaybetti.^[5][7]

Ödül ve madalyaları

• Türk Hava Kurumunun bir numaralı Övünç (Murassa) Madalyası ve beratı,
• Yugoslav ordusunun en büyük nişanı olan Beyaz Kartal Nişanı ve ordu brövesi,
• Romanya Ordusu Havacılık Brövesi,
• Trakya ve Ege manevralarından dolayı verilen hatıra madalyalar,
• Türk kadınının seçme ve seçilme hakkı kazanmasının 50. yılında TBMM'deki törende verilen mesleklerinde öncü kadınlar plaketi,
• Selçuk Üniversitesinin fahri doktorluk payesi,
• THK tarafından 1989'da verilen altın madalya,
• 1991'de Uluslararası Havacılık Federasyonunun havacılığın bütün dallarında üstün başarı gösteren havacılara verdiği FAI altın madalyası,
• 1996'da ABD'nin Maxwell Hava Üssü'ndeki törende "dünya tarihine adını yazdıran yirmi havacıdan biri" ünvanı,
• Ordu, çeşitli dernek ve kuruluşların verdiği yirmi sekiz adet plaket.^[8]

Ermeni asıllı olduğu iddiaları

Sabiha Gökçen'in ölümünden sonra Ermeni asıllı olduğu iddiaları ortaya atıldı.^{[9][10][11][12]} 2004 yılında Antep asıllı Ermenistan vatandaşı Hripsime Gazalyan, Gökçen'in kendisinin teyzesi olduğunu ve asıl adının "Hatun Sebilciyan" olduğunu iddia etti. Gazalyan'a göre Hatun, kız kardeşi Diruhi ile birlikte Şanlıurfa'nın Saylakkaya (Cibin) köyündeki yetimhaneye verilmiş, 5-6 yaşlarında iken Atatürk tarafından evlat edinilmişti.^[9] Ek olarak aynı yıl Agos gazetesinde yayımlanan "Sabiha-Hatun'un Sırrı" başlıklı yazıda Gökçen'in yeğeni olduğu belirtilen Gaziantepli Hripsime Sebilciyan ile yapılan röportajda Gökçen'in Ermeni asıllı olduğu öne sürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk'ün Ermeni Kırımı'ndan hemen sonra Gökçen'i yetimhaneden evlat ettiğinden bahsedilmiştir. Türk-Ermeni dil bilimci Pars Tuğlacı; Sebilciyan'ın iddialarının yanlış olduğunu, Gökçen'in Ermeni geçmişini Ankara'da iken Beyrut'tan iletişime geçen aile üyeleri sayesinde keşfettiğini belirtmiştir. Gökçen'in Ermeni akrabalarını Beyrut'ta ziyaret ettiği ve burada Sarkis, Boğos, Haçik ve Hovhannes adında dört erkek kardeşi olduğu da iddia edilmiştir.^[13]

Türk Hava Kurumundan yapılan yazılı bir açıklamada da bu iddiaların Sabiha Gökçen hayatta iken yapılmayışı ve kendisine cevap hakkı tanınmayışı eleştirildi ve bu durumun kasıtlı olduğu ileri sürüldü.^[4]

Atatürk'ün diğer manevi kızı Ülkü Adatepe, ilk evliliğini Sabiha Gökçen'in amcasının oğlu olan Üsteğmen Fethi Doğançay ile yapmıştı.^[14] Ülkü Adatepe, son eşi Öke Adatepe ve Gökçen'i yakından tanıyan gazeteci yazar Orhan Karaveli ile birlikte, Gökçen hakkındaki Ermenilik iddiaları üzerine bir basın toplantısı düzenledi.^[4] Bu toplantıda Sabiha Gökçen için kendileri tarafından hazırlanan soyağacı basın mensuplarına dağıtılarak iddialar yalanlandı.^[15]

Eski maliye bakanlarından Vural Arıkan'ın eşi Nevin Arıkan, babasının Sabiha Gökçen ile kardeş torunları olduğunu belirterek Sabiha Gökçen'in Ermeni değil Boşnak asıllı olduğunu ifade etmiştir. Sabiha Gökçen'in manevi kızı Sabiha Özogan da Sabiha Gökçen'in annesi Hayriye Hanım'ın Saraybosna doğumlu olduğuna işaret ederek^[16] Boşnak köken iddiasını^[17] desteklemiştir.

Ayrıca bakınız

• Leyla Memmedbeyova
• Belkıs Şevket
• Bedriye Tahir Gökmen
• Kadın havacılar listesi

Kaynakça

1. ^ First female combat pilot 19 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Guinnessworldrecords.com. Erişim: 27 Kasım 2011. Arşiv: <>
2. Air University 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Au.af.mil. Erişim: 24 Mayıs 2009
3. ^ the Pioneers 9 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CTIE.monash.edu.au. Erişim: 24 Mayıs 2009
4. ^ "Ermeni iddiasını, ilk uçuş tarihi çürüttü". milliyet.com.tr arşivi. 23 Şubat 2004. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
5. ^ "Tarihten Yansımalar: Dünyanın İlk Kadın Pilotu Sabiha Gökçen, HvKK resmi sitesi". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012. 
6. "Atatürk'ün müthiş taktiği". Televizyon Gazetesi. 15 Kasım 2008. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. Kanalturk'te yayımlanmış olan Kırmızı Halı isimli programa konuk olan Can Dündar ile söyleşiden derlenmiştir. 
7. "Tarihte Bugün: 22 Mart, CNN Türk sitesi, 22 Mart 2006". 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012. 
8. "Sabiha Gökçen Belgeseli" 19 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Köprüler.org, 2003. Erişim: 16 Kasım 2008
9. ^ "Sabiha Gökçen mi Hatun Sebilciyan mı?". Hürriyet. 21 Şubat 2004. 31 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. 
10. "Sabiha Gökçen neydi?". Yeni Şafak. 25 Şubat 2004. 9 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. 
11. "Sabiha Gökçen tartışmasında kim ne yazdı". Hürriyet. 28 Şubat 2004. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. 
12. "Sabiha Gökçen günahı". Radikal. 11 Kasım 2007. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. 
13. "Sabiha-Hatun'un sırrı". Agos. 19 Ocak 2017. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020. 
14. Atatürk'ün gölgesinde bir hayat 4 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Radikal.com.tr. Erişim: 9 Ağustos 2012
15. "'İşte soyağacı'". Hürriyet. 23 Şubat 2004. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2013. 
16. "'Sabiha Gökçen Boşnak'tı'". Hürriyet. 22 Şubat 2004. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
17. "Sabiha Gökçen tartışması..." Hürriyet. 24 Şubat 2004. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

Dış bağlantılar

• Sabiha Gökçen Belgeseli
• Sabiha Gökçen Havalimanı Resmi Sitesi11 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• HvKK Resmi Sitesi