Polonya Yahudilerinin zaman çizelgesi

Polonya Yahudileri'nin zaman çizelgesi aşağıdaki gibidir.

• 960 - İspanya Yahudisi tüccar İbrahim ibn Yakup (Abraham ben Yakov) Polonya ziyaretinin ardından ülke ile ilgili ilk bilgileri sundu. Orta Avrupa'da Yahudi tüccarlar aktif haldeydi. I.Mieszko üzerinde İbranice harfler bulunan demir paralar bastı (kimine göre bu paralar III. Mieszko zamanında basıldı).
• 1264 - Polonya Prensi Boleslaus "Polonya Yahudileri Genel Özgürlük Sözleşmesi" olarak da bilinen Kaliç Yönetmeliğini yürürlüğe soktu.
• 1343 - III. Kazimierz, Batı Avrupa'nın zulmünden kaçan Yahudileri Polonya'ya davet etti.

Yahudiler Batı Avrupa'dan (İngiltere, Fransa, Almanya ve İspanya) topluca kovulmalarının ardından Lehistan-Litvanya Birliği'nde mülteciler için ayrılmış topraklara yerleştirildiler. Jagiellon Hanedanlığı döneminde Polonya Avrupa'nın en kalabalık Yahudi nüfusuna ev sahipliği yaptı. 1348-1349'da gerçekleşen Büyük Veba Salgını nedeniyle Yahudilerin suçlandığı Avrupa'da Polonya kraliyeti Yahudilere güvenlik ve dini özgürlük sundu. Veba salgını Polonya'yı diğer Avrupa ülkeleri gibi ağır etkilemedi; Yahudilerin buraya göçü önemli ölçüde insan gücü ve yetenek getirdi. Yahudi nüfusundaki en büyük artış 18. yüzyılda gerçekleşip Yahudi nüfusu toplam nüfusun %7'sini oluşturdu.

• 1500 - İspanya ve Portekiz'den kovulan Yahudilerin bazıları ve Almanya'dan kovulan Yahudilerin çoğu Polonya'ya taşındı. 16. yüzyılın ortalarında dünyadaki Yahudilerin %80'inden fazlası Polonya'da yaşıyordu,^[1] ve bu oran birkaç asır boyunca bozulmadı.
• 1501 - Kral Alexander Jagiellon Yahudileri Litvanya Büyük Dükalığı'na tekrar kabul etti.
• 1525 - Kral I. Zygmunt tarafından Yahudiliki terk etmek zorunda bırakılmadan ilk defa bir Yahudi şövalyeliğe atandı.
• 1534 - Kral I. Zygmunt, Yahudilerin özel kıyafet giyme zorunluluğunu kaldırdı.
• 1540-1620 - Mizrahiler Osmanlı İmparatorluğu'ndan Polonya'ya göç etti.
• 1547 - İlk İbranice basın yapan Yahudi basımevi Lublin'de açıldı.
• 1567 - Polonya'da ilk yeşiva açıldı.
• 1580-1764 - Lehistan-Litvanya Birliği'ne bağlı Lublin'de Dört Ülke Konseyi (Va'ad Arba' Aratzot) ilk defa toplandı. Yahudi cemaatlerinden gelen 70 delegenin oluşturduğu kurulda vergilendirme ve Yahudi cemaati için önemli olan diğer konular tartışıldı.
• 1623 - İlk defa bir Yahudi Rejimi (Va'ad) Litvanya Büyük Dükalığı için toplandı.
• 1632 - Kral IV. Wladislaw antisemit kitap ve basımları yasakladı.
• 1633 - Poznań'daki Yahudilere şehirdeki Yahudi çeyreğine Hristiyanların girme yasağı hakkı tanındı.
• 1648 - Yahudi nüfusu 450,000 kişiyle toplam nüfusun %4.5'ini oluşturdu. Bohemya'da 40,000 ve Moravia'da 25,000 Yahudi vardı. Dünyadaki Yahudi nüfusu 750,000'di.
• 1648-1655 - Ukrayna'lı Kazak Bohdan Khmelnytsky liderliğinde başlatılan ayaklanmayla Yahudilerden ve Polonya'nın szlachta sınıfından yaklaşık 65,000'er kişi öldürüldü. Yahudi nüfusundan 100,000 kişi eksildi. "Tufan" olarak bilinen tarihi olaylarda Polonya nüfusunun %40'ını yitirdi.^[2]
• 1750 - Yahudi nüfusu 750,000 kişiyle toplam ülke nüfusunun %8'ine ulaştı. Dünyada 1,200,000 Yahudi vardı.
• 1759 - Jacob Frank'in takipçileri Polonya szlachta sınıfına katıldılar.
• 1772-1795 - Ülke Rusya, Prusya ve Avusturya arasında bölüştürüldü. Yahudilere tanınan eski ayrıcalıklar kaldırıldı.
• 1831 - Yahudi militan birlikleri Varşova'yı savunmak içun Ruslara karşı savaştı.
• 1860 - 1864 Yahudiler Polonya millî hareketine katılıp Ocak Ayaklanması'nda aktif rol aldılar.
• 1862 - Rusya kontrolündeki bölgede Yahudilere eşit haklar tanındı. Yahudilerin girmesi yasak olan şehirlerde bu yasak kaldırıldı.
• 1880 - Dünyada 7.7 milyon Yahudi vardı, bunların %90'ı Avrupa'da (genelde Doğu Avrupa) yaşamaktaydı. Eskiden Polonya'ya ait olan topraklarda 3.5 milyon Yahudi bulunmaktaydı.
• 1897 - İlk Rus nüfus sayımına göre 5,2 milyon Yahudi ayrıca Pale'de 4,9 milyon Yahudi vardı. Polonya Krallığı'nda ise toplam nüfusun %14'ünü oluşturan 1,3 milyon Yahudi bulunmaktaydı.
• 1921 - Riga'da Polonya ile Rusya arasında barış imzalandı. İki ülkedeki vatandaşlara kendi ülkesini seçme hakkı tanındı. Özellikle Rusya'da çalışması yasak olan yüz binlerce Yahudi Polonya'ya taşındı.
• 1924 - Polonya'da toplam nüfusun %10,5'ini oluşturan 2.989.000 Yahudi vardı. Yahudi gençler liselerde öğrenci nüfusunun %23'ünü, üniversitelerde ise %26'sını oluşturuyordu.
• 1930 - Dünyadaki 15 milyon Yahudinin çoğu ABD (4.000.000), Polonya (3.500.000 - toplam nüfusun %11'i), Sovyetler Birliği (2.700.000 - toplam nüfusun %2'si), Romanya (1.000.000 - toplam nüfusun %6'sı) ve Filistin'de (175.000 - toplam nüfusun %17'si) yaşıyordu.
• 1933-1939 - Almanya'dan göç etmeye çalışan Yahudilere ABD ve İngiltere dahil hemen hemen bütün ülkeler kapılarını kapadı. Çoğu Yahudi Polonya'ya geçici mülteci olarak yerleşti.
• 1939-1945 - Holokost.
• 1946 - Kielce pogromu.
• 1948 - Holokost'tan kurtulan on binlerce Yahudi İsrail'e ve ABD'ye göç etti.
• 1964 - İkinci Vatikan Konsili Yahudi-Hristiyan ilişkileri açısından bir dönüm noktası oluşturdu.
• 1968 - Polonya'da Komünist rejimin desteklediği anti-Siyonizm kampanyaları başladı. Ülkede geri kalan Yahudiler de göç etmeye zorlandı.
• 1970'lerin ortalarından bugüne - Yidiş kültürü ve Avrupa Yahudilerinin folklörü olan Klezmer müziği tekrar canlandı.^[3][4]
• 1989'dan günümüze - Başta Varşova, Kraków, Gdańsk ve Wrocław olmak üzere Yahudi cemaatleri tekrar kuruldu.
• 2006 - Polonya'daki Yahudi nüfusu yaklaşık 25,000'dir.

Kaynakça

1. "The Virtual Jewish History Tour - Poland". 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010. 
2. "Arşivlenmiş kopya". 29 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010. 
3. "Arşivlenmiş kopya". 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010. 
4. "Arşivlenmiş kopya". 11 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010. 

Ayrıca bakınız

• Polonya'daki Yahudilerin tarihi