Nazım şekilleri; Gazel, Rubai, Kaside, Tuyuğ, Mesnevi, Murabba, Kıt'a, Şarkı, Müstezat, Terkib-i Bent, Terci-i Bent, Musammat olmak üzere 12 (on iki) türe ayrılır.
Halk Edebiyatı nazım şekilleri
a. Anonim Halk Edebiyatı
- Mani: 7'li hece ölçüsü ile söylenen, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir.
- Ninni: 7'li 8 veya 9'lu hece ölçüsü. aaaa
- Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı. abab – cccb – dddb – eeeb gibi...
- Türkü: Türküler 8, 10 veya 11'li hece ölçüsü. Aşk, tabiat, sevgi ve güzellik konuları işlenir.
b. Aşık Edebiyatı nazım birimi sınıflandırılması
- Koşma: Dörtlük sayısı 3 veya 5 tir. 11 li hece ölçüsü kullanılır. abab – cccb – dddb … Konu olarak aşk, tabiat, sevgi ve güzellik işlenir. Güzelleme – Koçaklama – Taşlama – Ağıt
- Semai: 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5-6 dörtlükten oluşur. Güzellik, aşk, tabiat konuları işlenir.
- Varsağı: 8 li hece ölçüsü ile söylenir. Semai ile benzerlik gösterir. Varsağı nın Semai den farkı Varsağı da erkekçe yiğitçe bir söyleyiş vardır. Bre – hey gibi ünlemler kullanılır.
- Destan: Dörtlük sayısı sınırlı değildir. Hece ölçüsü 11'li kalıbıdır. Son dörtlükte şairin mahlası bulunur. Konu olarak savaş, kahramanlık, kavga, isyan, yangın gibi konular, ayrıca dalkavukluk, parasızlık ve gülünç olaylar işlenir.
c. Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı nazım şekilleri
- İlahi: Konusu din ve çeşitli insanlardır. Allah' a yalvarma ve onu övme vardır. 7'li 8'li 11'li hece ölçüleri ile yazılır. İlahiler 3 ile 7 dörtlükten meydana gelir.
- Nefes: Bektaşi tarikatına ait tekke şairlerinin kendi tarikatlarının düşüncelerini yaymak için söyledikleri şiirlerdir.
- Deme: Alevi ve Kızılbaş şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri bestelenen bir nazım biçimidir. 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5 dörtlükten oluşur.
- Devriye: Vezin, şekil ve kafiye bakımından ilahiye benzer. Devriye de insanın Allah' tan gelip yine Allah' a gideceği konusu işlenir.
- Nutuk: Şekil yönüyle koşmaya benzer. Tarikata yeni girenlere, mürşitlerin bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir.
- Şathiye: Nefesin bir türüdür. Tanrı ile konuşur ve şakalaşırcasına yazılan şiirlerdir.
Batı Edebiyatı'dan alınan nazım şekilleri
- Sone: Edebiyatımıza Servet-i Fünun devrinde Fransızlar dan girdi. Toplam olarak 14 mısradır. Kafiye düzeni abab – abba – ccd – ede dir.
- Terza–Rima: Bir başka batı edebiyatı nazım biçimidir. Kafiye düzeni aba – bcb – cdc – d şeklindedir.
- Serbest Müstezat: Bu nazım biçiminde düşünceler, dizeden dizeye atlayarak devam eder. Nazım, giderek nesre yaklaşmış olur.
