Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. Maddeyi geliştirerek ya da konuyla ilgili tartışmaya katılarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Karakutu veya uçuş kayıt cihazı (İngilizce: flight recorder), uçuş sırasında uçaktaki önemli verileri kaydeden bir araçtır. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlamak amacıyla uçaklarda bulunur. Karakutular, işlevlerine göre üç farklı tipe ayrılır:
Tip 1: Kokpit ile kule, diğer hava araçları ve mürettebat arasındaki konuşmaları kaydeden karakutudur.
Tip 2: Uçuş verilerini kaydeden karakutudur.
Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz olup, kısaca FDR/CVR olarak bilinir ve günümüzde en yaygın kullanılan karakutu tipidir.
Karakutu, güvenliği açısından uçağın en dayanıklı kısmı[1] olarak bilinen kuyruk bölümünde bulunur.[2]
Uçaklardaki verilerin kayıt altına alınması
Uçuş veri kaydedici
Uçuş Veri Kaydedici ya da FDR (Flight Data Recorder), uçuş sırasında uçağın ürettiği verileri kaydeden önemli bir uçuş ekipmanıdır. FDR'ler, kullanıldıkları uçak türüne bağlı olarak farklılık gösterirler. En detaylı kayıtlar genellikle büyük yolcu uçaklarında yapılırken, küçük uçaklarda kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın sınıfına göre değişir. Örneğin, 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler, 15 ile 20 arasında değişebilir. Bu konuda SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir.
Büyük uçaklarda, kaydedilebilecek parametre sayısı 88 temel parametreye kadar çıkabilir. Yolcu uçaklarında bu sayı genellikle 250'ye yaklaşır. Bu parametrelerin türetilmesiyle bir uçakta kaydedilecek toplam veri miktarı belirlenir.
Bu kayıtlar, bir kaza durumunda incelenir ve kaza hakkında önemli bilgiler sağlar. Elde edilen veriler, kokpitte alınan ses kayıtlarıyla birlikte kullanılarak kesin sonuçlara varılabilir.
Uçuş sırasında bir arıza tespit edilirse, pilot bu durumu bildirmeye çalışır ve ses kayıtları da kayıt cihazına aktarılır.
Kazaların yanı sıra, bu veriler aynı zamanda öğrenci pilotların uçuş performansının değerlendirilmesinde de kullanılabilir.
Aşağıdaki liste, orta büyüklükte bir uçakta kaydedilebilecek 88 parametreden sadece birkaçını içermektedir:
Kokpit Ses Kaydedici ya da CVR (Cockpit Voice Recorder) uçuş sırasında kabin içerisindeki sesleri kaydeden uçuş ekipmanıdır.
Dayanıklılık
Karakutu her 3 eksende de aynı anda 1000 g kuvvetinde güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
Karakutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g kuvvetinde yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
Karakutu 0,05 inç karelik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir. (Bozuk para büyüklüğünde, 5 ton ağırlığında olan bir nesne yere düşecek olsa, kaldırabilecek güçte olması anlamına gelir).
18 inç derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir. (45 santimetre)
1100 santigrat derece sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda bulunan maddeler bir karakutunun kullanım izni alınmadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir karakutu aracının uçakta kullanılmasına izin verilmez. Bunların dışında pek çok test uygulanmaktadır.
Standartlar
Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
Bunun dışında karakutular askeri ve sivil olarak 2 sınıfa ayrılır. Sivil uçakların içerisinde kesinlikle verileri silmeye yarayan herhangi bir tuş bulunmaz. Sivil uçaklarda kayıt altına alınan karakutudaki veriler asla silinemez. Oysa askeri karakutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgilerin düşman eline geçmemesi için karakutudaki verileri uçakta bulunan tek bir tuşla ile silme yetkisine sahiptir. Böylece karakutuda depolanan tüm veriler temizlenmiş olur.
Rengi
Karakutu denildiği zaman her ne kadar akıllara karakutunun renginin siyah olduğu gelse de aslında karakutunun rengi turuncudur. Oluşacak herhangi bir kaza sonrası uçağın parçaları büyük bir alana yayılsa bile karakutuların oynadıkları rol gereği kolaylıkla bulunabilmesi gerekmektedir, bu yüzden de karakutunun rengi seçilirken doğada en az bulunan renklerden birisi olan turuncu seçilmiştir.[3] Doğada en fazla bulunan renk olan mavi ise uçağın denize düşme ihtimaline karşı seçilmemiştir.[4][5]
