Creative Commons (CC) lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu telif hakkı lisansı. Yazarın eserlerinin kamu kullanım haklarını kolaylıkla verebileceği çeşitli standart lisans sözleşmeleri içerir. Bir yazar oluşturduğu eserin kullanılması için paylaşmak veya üzerinde değişiklikler yapma hakkını vermek istediğinde CC lisanslarını kullanabilir. CC lisansları, eserlerin paylaşılması konusunda esneklik sağlar. Dağıtım için yazar tarafından belirtilen izin koşullarına (örneğin; kendi çalışmalarınız için yalnızca ticari olmayan kullanımlara izin verebilirsiniz) uyulduğu sürece, eser hakkında telif hakkı için endişelenmeye gerek kalmaz. İnternet üzerinde, telif hakkı sahibi tarafından CC lisansları ile paylaşılan eserlerin kullanımı için, eser sahibinden ayrıca izin alma adımını ortadan kaldırır, böylelikle paylaşımı hızlandırır. CC lisansları herkesin kullanımına açık ve ücretsizdir.
CC lisanslarının değişik türleri bulunmaktadır. Bunlar lisansın dağıtım şartları için değişik kombinasyonlar kullanılarak oluşturulur. Bu lisanslar 2001 yılında ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş Creative Commons tarafından oluşturulmuş ve ilk sürümleri 16 Aralık 2002'de yayımlanmıştır. Ayrıca lisans paketinin 1.0'dan 4.0'a kadar numaralandırılmış beş sürümü de mevcuttur. Kasım 2013'te piyasaya sürülen 4.0 lisans paketi en güncel olanıdır. Creative Commons lisansı başlangıçta Amerikan hukuk sistemine dayansa da, artık uluslararası yasalara uygun birkaç Creative Commons yetki alanı noktası bulunmaktadır.
Ekim 2014'te Açık Bilgi Vakfı, Creative Commons lisanslarından CC BY, CC BY-SA ve CC0 lisanslarının içerik ve veriler için "Açık Tanım" ile uyumlu olduğunu onayladı.[1]
Lawrence Lessig ve Eric Eldred, Creative Commons Lisansını (CCL) 2001 yılında tasarladılar çünkü mevcut telif hakkı ve kamu malı durumları arasında bir lisansa ihtiyaç olduğunu gördüler. Lisansların 1.0 sürümü resmi olarak 16 Aralık 2002'de yayınlandı.[2]
CCL, eser üreticilerinin, mucitlerin buluşlarının haklarını korumalarına izin verirken aynı zamanda eserin bazı harici kullanımlarına da izin vermektedir.[3] CCL, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesinin Telif Hakkı Süresi Uzatma Yasası'nın eserlerin telif hakkı süresini yaşayan son yazarın ömrü artı ek 70 yıl olacak şekilde uzatan anayasal hükümlerine hükmettiği Eldred v. Ashcroft davasındaki karara bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.[3]
Orijinal yerelleştirilmemiş Creative Commons lisansları ABD hukuk sistemi dikkate alınarak yazılmıştır; bu nedenle, ifadeler diğer yargı bölgelerindeki yerel mevzuatla uyumsuz olabilir ve lisansları orada uygulanamaz hale getirebilir. Bu sorunu çözmek için Creative Commons, bağlı kuruluşları aracılığıyla "taşıma" (porting) adı verilen bir süreçle çeşitli lisansları yerel yasaları yansıtacak şekilde tercüme ettirdi. Temmuz 2011 itibarıyla, Creative Commons lisansları dünya çapında 50'den fazla yargı bölgesine (ülke veya bölge) taşınmıştır.
Creative Commons lisansı ile lisanslanan eserlere, yürürlükteki telif hakları uygulanır.[4] Creative Commons lisansı, telif hakkı kapsamına giren tüm kitap, tiyatro, film, müzik, makale, fotoğraf ve internet sitelerindeki çalışmalar için uygulanabilir. CC, mevcut yaygın olarak kullanılan yazılım lisanslarıyla ilgili geriye dönük uyumluluk sınırlamaları nedeniyle CC lisanslarının yazılımlar için kullanılmasını önermemektedir.[5]
Creative Commons lisansının uygulanması, adil kullanım veya adil ticaretin izin verdiği hakları değiştiremez veya telif hakkı istisnalarını ihlal eden kısıtlamalar getiremez.[6] Creative Commons lisansları münhasır değildir: eserin yaratıcılar ve sahipler aynı eser için istedikleri zaman ilave farklı lisanslama düzenlemeleri yapabilirler (genellikle "çift lisanslama" veya "çoklu lisanslama" olarak anılırlar). Ancak CC lisansları iptal edilemez; ihlal olmadığı sürece CC lisansları verildikten sonra geri alınamaz ve ihlal durumunda bile lisans yalnızca ihlal eden lisans sahibi için feshedilir.[7][8] Bir eserin birden fazla Creative Commons lisansıyla korunması durumunda kullanıcılar bunlardan herhangi birini seçebilir.
Creative Commons lisansları dört ana koşul üzerinde farklı altı lisans kombinasyonunu barındırır. Bunlar dışında kamu malı eserlerin ayırd edilebilmesi için CC0 aracını sunar.
Son iki koşul DFSG ve Özgür Yazılım Vakfı'nın standart tanımlarına göre özgür içerik değildir ve Vikipedi gibi bu özgürlükleri gerektiren ortamlarda kullanılamaz.
Bu koşullar altında, şartlara uyan toplam on altı olası lisans kombinasyonu üretilebilir ve üretilen bu kombinasyonlardan on bir tanesi geçerli bir Creative Commons lisansı olup, beş adeti ise geçersizdir. Bu nedenle, bu karıştırılmamalıdır. Beş geçersiz kombinasyondan dördü hem "nd" hem de "sa" içerir. Diğer kombinasyon ise hiçbir şart içermez. On bir geçerli kombinasyon, tüm kombinasyonların %98'ine tekabül eder ve beş kombinasyon ise "by" atıf istemesi nedeniyle emekliye ayrılmışlardır. Gerçi, bunlar web sitesinde başvuru için kullanılabilir durumda kalmıştır.[11][12][13] Bu altı lisans türü aşağıda gösterilmektedir:
2011 yılı Temmuz ayı itibarıyla Creative Commons lisansları dünya çapında 50 farklı yargı çevresinde (ülke veya bölge) kullanılır hale gelmiştir. Bazı yeni kullanıcılar ise 25 Kasım 2013 tarihinde yayımlanan 4.0 lisans sürümünü uygulamaya başlamışlardır.[14]
2004 yılından bu yana kullanılan tüm Creative Commons lisansları (CC0 hariç) orijinal yazara atıf gerektirir (BY bileşeni).[12] Atıf, lisans sahibinin mevcut tüm bilgileri kullanılarak verilmelidir.[15] Creative Commons anımsatıcının önerisi şöyledir: başlık – yazar – kaynak [web bağlantısı] – [CC] lisans. Genel olarak bu aşağıdakileri ifade eder:[16]
"Ticari olmayan" tanımının bazı Creative Commons lisanslarına dahil edilmesi tartışmalıdır,[17] çünkü bazen ne tür bir ticari kullanım için olduğu konusunda hoşgörülü yazılım lisansı ile açık içeriğe yükseltilmesinde başından bu yana ilkelerdeki farklılıklardan dolayı, bunun bir belirsizlik olduğu kabul edilebilir.[18]
Creative Commons CC0 aracılığı ile kamu malı olan materyalin dağıtılması için bir yol sunmuştur [19] ve dünya çapında yasal olarak yayınlanması için çok sayıda haktan vazgeçilmesini sağlayan araçtır. CC0'ın gelişimi 2007 yılında başlamış [20] ve 2009 yılında yayımlanmıştır.[21][22]
2010 yılında Creative Commons [23] zaten kamusal alan etiketlemeleri için uygulanan bu lisansı kendi Kamu Malı işaretlemesi olarak duyurmuştur. Bununla birlikte, CC0 ve Kamu Malı İşareti yerine adıyla ABD merkezli bir yaklaşım olan Kamu Malı Bağlılığı ve Sertifikasyon adıyla karışmalar yaşanmıştır.[24]
2011 yılında, Özgür Yazılım Vakfı CC0'ı bir özgür yazılım lisansı olarak kabul etmiş ve bu şekilde kamu malı olarak ithafı için önerdiği bir tercih olarak belirlemiştir.[25]
2012 yılı Şubat ayında CC0 Açık Kaynak Girişimi (OSI)'nin onayına sunulmuştur [26] ancak sorunları nedeniyle ret edilmiştir. OSI SSS[27] sayfasında "Biz bu zamanda, CC0 kamu malı bağlılığının yazılımlarda serbestçe kullanılmasını önermiyoruz". Çünkü tüm ülkeler yasal açıdan ("kamu malı") telif haklarından feragat etmediklerine dair çekincemiz bulunuyor. Şeklinde yine bu sayfada açıklama yapması üzerine "CC0'ın açıkça ret edilmediğini, ancak Lisans İnceleme Komitesinin uzlaşmaya vararak onaylaması gerektiğini ve sonunda Creative Commons'un başvurusunu geri çektiğini" belirtmektedir. Çekme mesajında, Creative Commons temsilcisi CC0'ın ilk başta özgürce veri paylaşımına yardımcı olması ve toplumun ihtiyacı olan bilimsel verilere ihtiyaç nedeniyle geliştirildiğini açıkladı [28]
Eleştiriler veya kullanılmama nedenlerinden dolayı daha önce kullanıma sunulmuş olan bazı Creative Commons lisansları emekliye sevk edilmiş ve artık yeni lisansların kullanılması önerilmektedir[11][29] Emekli edilen CC0 dışındaki lisanslar, atıf öğesi eksik olan tüm lisanslardır ve ayrıca aşağıdaki dört lisansta emekli edilmiştir:
Creative Commons lisansıyla lisanslanan çok sayıda eserin hukuki sonuçlarını tahmin etmek etmek çok zordur ve eser üreticilerinin, uygulama amaçlarına en uygun lisansı seçebilme konusunda genellikle bilgi sahibi olmadıklarına dair görüşler vardır.[34] Creative Commons lisansları kullanılarak lisanslanan bazı çalışmalar çeşitli davalara karışmıştır.[35] Creative Commons'ın kendisi bu davaların hiçbirinde taraf değildir. Davalar hakimlerin kararlarına kadar gittiğinde (yani, yetkisizlik nedeniyle görevden alınmadı veya mahkeme dışında özel olarak çözüme kavuşturulmadı), bunların hepsi Creative Commons kamu lisanslarının yasal sağlamlığını doğruladı.
2006'nın başlarında, podcast yayıncısı Adam Curry, izni olmadan Curry'nin Flickr sayfasındaki fotoğrafları yayınlayan Hollandalı bir tabloid gazeteye dava açtı. Fotoğraflar Creative Commons Ticari Olmayan lisansı altında lisanslanmıştı. Karar Curry lehine olsa da gazete, suçu tekrarlamadıkları sürece tazminat ödemekten kurtuldu. CC lisansının ana yaratıcısı ve Amsterdam Üniversitesi Bilgi Hukuku Enstitüsü direktörü Profesör Bernt Hugenholtz, “Hollanda Mahkemesi'nin kararı, Creative Commons lisansının koşullarının bu lisans altında lisanslanan içerik için otomatik olarak geçerli olduğunu teyit etmesi ve bu tür içeriğin kullanıcılarını lisansın koşullarını açıkça kabul etmeseler veya bu konuda bilgi sahibi olmasalar bile bağlaması nedeniyle özellikle dikkate değerdir” yorumunda bulundu.[36]
2007 yılında Virgin Mobile Australia şirketi, çalışmalarını Creative Commons-Atıf (BY) lisansı kullanarak Flickr'a yükleyen amatör fotoğrafçıların çalışmalarını kullanarak cep telefonu kısa mesaj hizmetini tanıtan bir reklam kampanyası başlattı. Kullanılan çalışmalar lisans gereği orijinal yaratıcıya atıfta bulunulduğu sürece, başka herhangi bir tazminat gerekmeksizin, çalışmalarını başka herhangi bir kuruluş tarafından kullanılmak üzere serbest bırakmaktadır. Şirket, reklamlarının her birine fotoğrafçının Flickr sayfasına yönlendiren bir URL yazdırarak bu tek kısıtlamayı uyguladı.
2007 yılında fotoğrafçı Art Drauglis, fotoğraf paylaşım sitesi Flickr'a birkaç fotoğraf yükleyerek onlara Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 2.0 lisansını (CC BY-SA) verdi. "Swain's Lock, Montgomery Co., MD." başlıklı bir fotoğraf, bir harita yapım şirketi olan Kappa Harita Grubu tarafından indirildi ve 2012 yılında Montgomery Co. Maryland Street Atlas'ın ön kapağında yayınlandı. Arka kapağa "Fotoğraf: Swain's Lock, Montgomery Co., MD Fotoğrafçı: Carly Lesser & Art Drauglis, Creative Commoms CC-BY-SA-2.0" metnini yerleştirildi, ön kapakta yazarlığa dair hiçbir şey belirtilmedi.
CC BY-SA 2.0'ın lisans olarak geçerliliği tartışmalı değildi. Atlas ticari olarak satıldı ve başkaları tarafından ücretsiz olarak yeniden kullanılmadı. Anlaşmazlık, Drauglis'in "türev çalışmalar" için geçerli olan lisans koşullarının atlasın tamamına uygulanıp uygulanmayacağıydı. Drauglis, Haziran 2014'te sanıklara telif hakkı ihlali ve lisans ihlali nedeniyle dava açarak tespit ve ihtiyati tedbir, tazminat, ücret ve masraflar talep etti. Drauglis, diğer şeylerin yanı sıra, fotoğrafın AynıLisanslaPaylaş şartını içerdiğini ancak Atlas'ın aynı lisans koşulu ile yayınlanmaması nedeniyle lisans kapsamını aştığını ileri sürdü.[37] Hakim, Atlasın lisans anlamında fotoğraftan türetilmiş bir çalışma değil, daha ziyade kolektif bir çalışma (toplu çalışma) olduğuna karar vererek davayı reddetti. Atlas fotoğraftan türetilmiş bir çalışma olmadığından Kappa Harita Grubunun atlasın tamamını CC BY-SA 2.0 lisansı kapsamında lisanslamasına gerek yoktu. Hakim ayrıca çalışmanın uygun şekilde atfedildiğine karar verdi.[38]