Artem İsahaki Alihanyan (24 Haziran 1908 –25 Şubat 1978) Sovyet asıllı fizikçi. Yerevan Fizik Enstitüsü'nün ilk kurucularından ve ilk müdürüdür. Ermenistan Bilim Akademisi'nde akademisyen ve SSCB Bilimler Akademisi üyesi olmuştur. Pyotr Kapitsa, Lev Landau, İgor Kurçatov, Abram Alihanov ve diğer bilim adamlarıyla birlikte Sovyetler Birliği'nde nükleer fiziğin temelini atmıştır ve Ermeni fiziğinin babası olarak da bilinir.
Biyografi
Elizavetpol Rusya imparatorluğunda doğmuştur. Ermeni bir ailenin çocuğudur. Babası demir yolunda mühendis ve annesi ev hanımıdır. İki kız ve iki erkek olmak üzere dört kardeşlerdi. Abisi de tanınmış fizikçilerdendi (Abraham Alikhanov). 1912'de ailesi Aleksandropol'a taşındı ve orada garsonluk ve gazete satıcılığı yaptı. Alikhanian okuluna düzgün gidemiyordu ve çoğunlukla evde çalışmak zorunda kalıyordu ama Tiflis okulunu dereceyle bitirdi.
1930'da; önce Liningrad Üniversitesini bitirdi ve Leningrad Fiziko-teknik Enstitüsünde üye olarak abisiyle beraber çalışmaya başladı. Yapılan bir grup çalışması sonucunda pozitron spektrumunun çiftli üretilmesini sağladılar. Yapılan pozitron gözlemlerinde Alikhanov ve öğrencisi M. Kozodaev ve Alikhanian orijinal manyetik spektrometre kombinasyonları ve iki bitişik Geiger-Müller sayaçları kullandılar.
Sovyetler Birliği'nde olan bu çalışmaların sonunda radyo mühendisliğinden deneysel nükleer fiziğin başlangıcını oluşturdu. İkinci Dünya Savaşından önce beta bozulmasının temelini oluşturdular. Pozitron imhası sırasında gama ışınlarının iç dönüşümü ve deneysel olarak enerjiyi koruduğunu onayladılar. 1934'te bir grup araştırmacı (B. Dzhelepov, Alikhanov ve Alikhanian) öncüler arasında gözlem yaprak radyo aktiflik olgusunu oluşturdular.
Metot olarak nötrinodan kalan parçaların ağırlığını ölçerek bulabileceklerini iddia ettiler (Be7 çekirdeklerini kullanarak bozulmayı sağlayarak.). Abi ve kardeş yaptıkları bu çalışma sonrası USSR Ödülünü aldılar.
1942 yılında bilimsel bir görevi başlatarak, Mt. Ararat üzerinden üç proton bileşenli kozmik ışınları araştırmalarında kullandılar. Kozmik ışınlar olarak adlandırılan dar ışımalar ve ilk kanıt olarak muon ve proton arasındaki kitler ile parçaçıkların kozmik ışınlarının varlığını kanıtladılar. Leningrad kuşatması sırasında Alikhanian ve bazı arkadaşları tam zamanlı olarak synchrocyclotronun dizaynı (Dubna 1955'te inşa edilen hızlandırıcı) konusunda çalıştılar. 1948'de A. Alikhanov ve A. Alikhanian tekrar kozmik ışınları buldukları için USSR Ödülünü aldılar.
Aragat (3250 m yükseklikte) kozmik ray istasyonunda buluşlarını gerçekleştirdikten sonra iki kardeş Ermeni Bilim Akademisinin vakfına katıldı ve Erivan fizik Enstitüsünü 1943 yılında kurdu. A. Alikhanian 30 yıl boyunca müdürlüğünü yaptı. 1956'da A. Alikhanian, A. Alikhanov ve Viktor Hambartsumian ErivanSynchrotron üreterek 6 GeV'lik elektron enerjisi elde ettiler.
1965'te Harvard Üniversitesi Alikhanian'a Loeb ve Lee derslerini vermesini istedi ve Harvard Üniversitesi'ndeki Alikhanian ilk Loeb profesörü oldu. Alikhanian fizik ve matematik bölümünde doktor oldu. Lebedev Enstitüsünde fizik laboratuvarı yöneticisi oldu. Bilimsel başarıları ve katkılarını takdir etmek amaçlı 1967 yılında Ermenistan SSC Onurlu Bilim Adamı Ödülünü aldı.
1970'te arkadaşları ve abisiyle birlikte geniş boşluklu kıvılcım izli odalar üzerine yaptığı çalışma üzerine Lenin Ödülü verildi.
Çalışmaları
Alikhanyan çalışmaları nükleer fizik, kozmik ışınlar, temel parçacık fiziği, hızlandırıcı fiziği ve teknolojileriydi. O ve beraber çalıştıkları Alikhanov, Lev Artsimovich ve diğer arkadaşlarıyla:
- elektron pozitron çifti üretirken enerjinin korunduğunu keşfettiler (1934).
- pozitronun yok oluşumunda enerji korunumu olduğunu deneysel olarak açıkladılar (1936).
- radyo aktif maddelerin oluşturduğu çok sayıda veri spektrumun hassasiyet ölçümünü yaparak atom sayısına bağlı bir spektral atom şeklinin olduğunu keşfetti.
- deneysel nükleer geri tepme ve 7Be elektron yakalama yoluyla nötronların varlığını kanıtlamak için önerilerde bulundu.
- protonların hızlı akışı sırasında hızlı nöronlar tarafından yoğun proton üretimi yüzünden içinde kozmik ışın bulunduğunu keşfetti.
- yüksek enerjili parçacıkların bulunması için Alikhanian-Alikhanov kütle spektrometresi, geniş boşluklu kıvılcım odaları ve ışın detektörleri gibi yöntemler geliştirdi.
1963'te bir kıvılcım odası yaratma fikrini ortaya atmıştır. Bu odada plakalar arasına kıvılcımları gözlemleyebilecek kadar (20 cm'ye kadar) boşluk vardır. Bu buluş kıvılcım odasının mihenk taşı olarak varsayılır.
6 GeV elektron senkrotron inşasına yol gösterdi. Alikhanian bunların yanı sıra çok deneyimli bir eğitimcidir. 1961'den 1975'e kadar Nor-Amberd'deki dünyaca ünlü Uluslararası yüksek enerji fizik okullarını organize etmiştir. Bunun yanında birçok Nobel ödüllü akademisyeni de yanına aldı. Wolfgang K. H. Panofsky ve R. Wilson'a göre Alikhanian parçacık tespiti ve tanımlanmasında önemli bir araç olarak kullanılan geçiş radyasyonunu kullanarak bilime çok önemli katkılarda bulundu.
Kişiliği
Alikhanian önemli bir bilim insanı olmasının yanı sıra kibar ve çok yaratıcı olmasıyla bilinir ve bilgeliğiyle herkesi büyülemiştir. Akademisyen arkadaşları Isaak Pomeranchuk, Arkady Migdal, Lev Artsimovich ve Lev Landau, yazar arkadaşları Dmitry Shostakovich, Mikhail Zoschenko ve Marietta Shaginyan, muhalif profesör Yuri Orlov, heykeltıraş arkadaşı Arto Tchakmaktchian, ressam Martiros Sarian, Harutyun Kalentz ve Minas Avetisyan ile oldukça sıkı dostlukları vardır. Aktif olarak uluslararası bilim adamları dayanışmasını destekliyordu. Alikhan 1973 yılında yüksek seviyeli Sovyet devlet adamlarıyla olan fikir çatışmalarından dolayı Erevan'ı terk ederek YerPhl deki pozisyonuna geri dönmüştür.
“Hello, That’s Me!” filmi Alikhanian'ın biyografisinden yola çıkılarak çekilmiştir. Mitchell A. Wilson “Meeting at a Far Meridian” adlı romanı üzerine çalışırken Alikhanian'ı ziyaret etmiş ve aylar boyunca Ermenistan'da kalmıştır.
Anıt
Erivan Fizik Enstitüsü ve Erivan'da bir sokak onun ismini taşır. Ayrıca heykeli Alikhanyan Meydanında Erivan'da bulunuyor.
Kaynakça
• A. Alikhanian: Essays, Recollections, Documents (mainly in Russian), edited by G. Merzon, Moscow, 2000, 335p.[18][19]
• Artem Alikhanian in the memories of friends and colleagues, Russian Acad. of Sciences; ed. by E. Mamijanyan, G. Merzon, Moscow, 2008, 342 p.
• Artem Alikhanian, YerPHI CRD
• Alikhanian in Great Soviet Encyclopedia
