Ani Katedrali'nin Toros Toramanian tarafından yapılan modeliAni Katedrali'nin son hali
Ani Katedrali adı verilen Meryem Ana Kilisesi (Ermenice: Անիյի Մայր Տաճար, Aniyi Mayr Dacar), 989 yılında İstanbul'daki Ayasofya'nın kubbesini onaran mimar Trdat tarafından inşa edilmiştir. 1319 yılında meydana gelen depremde kubbesi yıkılan ve kullanılmamaya başlanan yapı, 1832 depreminde de hasarlandı. 1988'deki depremden sonra yapı komple harabeye dönmüştür. Katedral, Kars'taki bugünkü Ani harabelerinde yer almaktadır.
Düşey hatları kuvvetli bir şekilde vurgulayan 10. yüzyıl yapısı, etkileyici bir yükseklik duygusu elde eder. 30 metrelik katedralinin içinde büyük bir apsis bulunmaktadır. Yunan haçı planı üstünde yapılmıştır ve üç girişi vardır: Biri prens için, biri Patrik için ve biri cemaat için.
Katedral 900 senelerde Kilikya Kutsal Makamı'nın yeni yerleşimin yanına inşa edilmiş olup, Orta Çağ Ermenistan mimarisinin en önemli eserlerinden biri olarak anılır. 1064 senesinde Kilise'nin tarihi haçları Alp Arslan tarafından kaldırılmış ve büyük katedral 1071 yılında camiye çevrilmiş ve "Fethiye Camii" adını almıştır. 1124 senesinde Ani'nin Gürcü Kralı David tarafından ele geçirilmesiyle kilise haline geri getirilmiştir. 13. yüzyılda katedral restore edilmiştir. 1319 yaşanan deprem nedeniyle şehrin harap hale gelmesi, katedralin konik kubbenin de yıkılmasıyla katedral önemini yitirmiş ve resmî olarak kullanılmamaya başlanmıştır. 1832 yılında meydana gelen depremde de büyük ölçüde yapıda hasarlanma olmuştur. 1988 yılında yaşanan depremde de kuzey ve batı köşesinde ağır hasarlanma olmuştur.
