Amoksisilin 1958 yılında keşfedilmiş ve 1972 yılında tıbbi kullanıma girmiştir.[11][12] Amoksil, 1974 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde[4][5] ve 1977 yılında Birleşik Krallık'ta[2] tıbbi kullanım için onaylanmıştır. Dünya Sağlık Örgütünün Temel İlaçlar Listesi'nde yer almaktadır.[13] Çocuklarda en sık reçete edilen antibiyotiklerden biridir.[14] Amoksisilin jenerik bir ilaç olarak mevcuttur.[8] 2021 yılında, 16 milyondan fazla reçete ile Amerika Birleşik Devletleri'nde en sık reçete edilen 38. ilaç olmuştur.[15][16]
Altı aylıktan küçük akut orta kulak iltihabı olan çocuklar genellikle amoksisilin veya diğer antibiyotiklerle tedavi edilir. İki yaşından büyük akut orta kulak iltihabı olan çocukların çoğu amoksisilin veya diğer antibiyotiklerle tedaviden fayda görmese de iki yaşından küçük, iki taraflı veya kulak drenajının eşlik ettiği akut orta kulak iltihabı olan çocuklarda bu tedavi yararlı olabilir.[18] Geçmişte, amoksisilin akut orta kulak iltihabını tedavi etmek için kullanıldığında günde üç kez dozlanırdı ve bu da rutin ayaktan tedavi uygulamalarında dozların atlanmasına neden olurdu. Artık günde iki kez dozlama veya günde bir kez dozlamanın benzer etkinliğe sahip olduğuna dair kanıtlar bulunmaktadır.[19]
Solunum yolu enfeksiyonları
Sinüzit enfeksiyonlarının çoğu, amoksisilin ve amoksisilin-klavulanatın etkisiz olduğu virüslerden kaynaklanır.[20] Amoksisilin, kültür verileri mevcut olmadığında çocuklarda ve yetişkinlerde komplike olmayan bakteriyel sinüzit vakalarının çoğunda ilk basamak ampirik tedavi olarak kabul edilir.[21][22][23] Amoksisilin, Ulusal Sağlık ve Bakım Mükemmelliği Enstitüsü tarafından yetişkinlerde toplum kökenli pnömoni için tek başına (hafif ila orta şiddette hastalık) veya bir makrolid ile birlikte tercih edilen ilk basamak tedavi olarak önerilmektedir.[24]Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) amoksisilini "ağır" olmayan pnömoni için birinci basamak tedavi olarak önermektedir.[25] Amoksisilin, hastalığın ilerlemesini önlemek ve profilaksi için şarbonun maruziyet sonrası inhalasyonunda kullanılır.[17]
Amoksisilin erken kutanöz Lyme hastalığı tedavisinde etkilidir; oral amoksisilinin etkinliği ve güvenilirliği yaygın olarak kullanılan alternatif antibiyotiklerden ne daha iyi ne de daha kötüdür.[27]
Kaynakların sınırlı olduğu ortamlarda bebeklerde görülen enfeksiyonlar
Amoksisilin, Dünya Sağlık Örgütü tarafından, ebeveynlerin çocuğun hastaneye yatırılmasını kabul edemediği veya kabul etmek istemediği, kaynakların sınırlı olduğu durumlarda pnömoni belirti ve semptomları olan bebeklerin tedavisi için önerilmektedir. Amoksisilin ile gentamisin kombinasyonu, hastaneye yatışın bir seçenek olmadığı durumlarda diğer ciddi enfeksiyon belirtileri olan bebeklerin tedavisi için önerilmektedir.[31]
Bakteriyel endokarditin önlenmesi
Ayrıca bakteriyel endokarditin önlenmesinde ve diş yaptıran yüksek riskli kişilerde ağrı kesici olarak, orak hücre hastalığı olan kişiler gibi dalağı olmayan kişilerde Streptococcus pneumoniae ve diğer kapsüllü bakteriyel enfeksiyonların önlenmesinde ve şarbonun hem önlenmesi hem de tedavisinde kullanılır.[8] Birleşik Krallık, enfeksiyöz endokardit profilaksisi için kullanılmamasını tavsiye etmektedir.[32] Bu tavsiyeler, enfeksiyöz endokardit enfeksiyon oranlarını değiştirmiş gibi görünmemektedir.[33]
Kombinasyon tedavisi
Amoksisilin, penisilin gibi çoğu β-laktam antibiyotiğe dirençli olan β-laktamaz üreten bakteriler tarafından parçalanmaya duyarlıdır. Bu nedenle, bir β-laktamaz inhibitörü olan klavulanik asit ile kombine edilebilir. Bu ilaç kombinasyonu yaygın olarak ko-amoksiklav olarak adlandırılır.[34]
Yan etkilerbulantı, kusma, döküntü ve antibiyotik ilişkili kolit dahil olmak üzere diğer β-laktam antibiyotiklere benzerdir. Gevşek bağırsak hareketleri (diyare) de görülebilir. Daha nadir görülen yan etkiler arasında zihinsel değişiklikler, sersemlik, uykusuzluk, kafa karışıklığı, anksiyete, ışıklara ve seslere karşı hassasiyet ve net olmayan düşünme yer alır. Bu yan etkilerin ilk belirtileri görüldüğünde derhal tıbbi yardım alınmalıdır.[8]
Amoksisiline karşı alerjik reaksiyonun başlangıcı çok ani ve şiddetli olabilir; mümkün olduğunca çabuk acil tıbbi yardım alınmalıdır. Böyle bir reaksiyonun ilk aşaması genellikle ruhsal durumda değişiklik, yoğun kaşıntılı deri döküntüsü (genellikle parmak uçlarında ve kasık bölgesinde başlar ve hızla yayılır) ve ateş, bulantı ve kusma hissi ile başlar. Uzaktan bile şüpheli görünen diğer tüm belirtiler çok ciddiye alınmalıdır. Bununla birlikte, döküntü gibi daha hafif alerji semptomları tedavi sırasında herhangi bir zamanda, hatta tedavi kesildikten bir hafta sonrasına kadar ortaya çıkabilir. Amoksisiline alerjisi olan bazı kişilerde yan etkiler anafilaksi nedeniyle ölümcül olabilir.[8]
Amoksisilin/klavulanik asit kombinasyonunun bir haftadan uzun süre kullanımı bazı hastalarda ilaca bağlı immünoalerjik tipte hepatite neden olmuştur. Akut aşırı dozda amoksisilin alan küçük çocuklarda letarji, kusma ve böbrek fonksiyon bozukluğu görülmüştür.[37][38]
Klinik çalışmalardan amoksisilinin advers etkilerine ilişkin yetersiz raporlama vardır. Bu nedenle, amoksisilinden kaynaklanan advers etkilerin şiddeti ve sıklığı muhtemelen klinik çalışmalardan bildirilenden daha yüksektir.[10]
Alerjik olmayan döküntü
Amoksisilin (veya ampisilin) alan çocukların %3 ila 10'unda geç gelişen (ilaca başladıktan >72 saat sonra ve daha önce hiç penisilin benzeri ilaç almamış olan) bir döküntü görülür ve bu döküntü bazen “amoksisilin döküntüsü” olarak adlandırılır. Bu döküntü yetişkinlerde de görülebilir ve nadiren DRESS sendromunun bir bileşeni olabilir.[39]
Döküntü makülopapüler veya morbiliform (kızamık benzeri; bu nedenle tıp literatüründe “amoksisiline bağlı morbiliform döküntü” olarak adlandırılır)[40] olarak tanımlanır. Gövdede başlar ve oradan yayılabilir. Bu döküntünün gerçek bir alerjik reaksiyon olma olasılığı düşüktür ve gelecekte amoksisilin kullanımı için bir kontrendikasyon değildir ve mevcut rejimin mutlaka durdurulması gerekmez. Bununla birlikte, bu yaygın amoksisilin döküntüsü ve tehlikeli bir alerjik reaksiyon deneyimsiz kişiler tarafından kolayca ayırt edilemez, bu nedenle ikisini ayırt etmek için genellikle bir sağlık uzmanına ihtiyaç duyulur.[41][42]
Alerjik olmayan bir amoksisilin döküntüsü de enfeksiyöz mononükleozun bir göstergesi olabilir. Bazı çalışmalar, amoksisilin veya ampisilin ile tedavi edilen akut Epstein-Barr virüs enfeksiyonu olan hastaların yaklaşık %80-90'ında böyle bir döküntü geliştiğini göstermektedir.[43]
İlk dozdan sekiz gün sonra alerjik olmayan amoksisilin döküntüsü: Bu fotoğraf döküntü başladıktan 24 saat sonra çekilmiştir.
İlk fotoğraftan sekiz saat sonra, her bir leke büyümüş ve birleşmeye başlamıştır.
İlk fotoğraftan 23 saat sonra, rengin solmakta olduğu ve kızarıklığın büyük kısmının birleşim yerine yayıldığı görülüyor.
Enfeksiyonlar
Amoksisilin aşağıdaki ilaçlarla etkileşime girebilir:
Amoksisilin (α-amino-p-hidroksibenzil penisilin), ampisiline benzer bir yapıya sahip, ancak ağız yoluyla alındığında daha iyi emilen, dolayısıyla kanda ve idrarda daha yüksek konsantrasyonlar veren yarı sentetik bir penisilin türevidir.[49] Amoksisilin dokulara ve vücut sıvılarına kolayca yayılır. Plasentadan geçer ve küçük miktarlarda anne sütüne geçer. Karaciğer tarafından metabolize edilir ve idrarla atılır. Başlangıcı 30 dakika ve yarılanma ömrü yenidoğanlarda 3,7 saat, yetişkinlerde ise 1,4 saattir.[17]
Amoksisilin, 1960'larda Beecham Group tarafından geliştirilen 6-aminopenisillanik asitin (6-APA) çeşitli yarı sentetik türevlerinden biriydi. İki İngiliz bilim insanı olan Anthony Alfred Walter Long ve John Herbert Charles Nayler tarafından icat edilmiştir.[52][53] 1972'de piyasaya sürülmüştür ve piyasaya çıkan ikinci aminopenisilindir (1961'de ampisilinden sonra).[54][55][56]Ko-amoksiklav 1981 yılında piyasaya sürülmüştür.[55]
Toplum ve kültür
Ekonomi
Amoksisilin nispeten ucuzdur.[57] 2022 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın olarak reçete edilen sekiz jenerik antibiyotik üzerinde yapılan bir araştırma, bunların ortalama maliyetinin yaklaşık 42,67 $ olduğunu, amoksisilinin ise ortalama 12,14 $'a satıldığını ortaya koymuştur.[58]
Uygulama şekilleri
İlaç üreticileri amoksisilini trihidrat formunda, oral kullanım için kapsül, normal, çiğnenebilir ve dağılabilir tablet, şurup ve pediatrik süspansiyon olarak ve intravenöz uygulama için sodyum tuzu olarak üretmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Uzatılmış salınımı mevcuttur.[6][59] Amoksisilinin intravenöz formu Amerika Birleşik Devletleri'nde satılmamaktadır.[60] Amerika Birleşik Devletleri'nde intravenöz aminopenisilin gerektiğinde tipik olarak ampisilin kullanılır. Ampisiline yeterli yanıt alındığında, antibiyotik tedavisinin seyri genellikle oral amoksisilin ile tamamlanabilir.[61]
Farelerle yapılan araştırmalar, intraperitoneal olarak enjekte edilen amoksisilin taşıyan mikropartiküller kullanılarak başarılı bir dağıtım yapıldığını göstermiştir.[62]
Adlar
Amoksisilin, eski ilaç şirketi Beecham Group tarafından keşfedilen yarı sentetik penisilinlerden biridir. Amoksisilinin patent süresi dolmuştur, bu nedenle amoksisilin ve ko-amoksiklav preparatları dünya çapında çeşitli markalar altında pazarlanmaktadır.[1]
Veterenerlik kullanımı
Amoksisilin bazen hayvanlar için bir antibiyotik olarak da kullanılır. Amoksisilinin insan tüketimine yönelik hayvanlar (örneğin tavuklar, sığırlar ve domuzlar) için kullanımı onaylanmıştır.[63]
^"Amoxicillin". www.chemsrc.com. 19 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2018.
^abcdefghijkl"Amoxicillin". Drugs.com, The American Society of Health-System Pharmacists. 3 Ocak 2022. 24 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2022.
^((World Health Organization (2023). The selection and use of essential medicines 2023: web annex A: World Health Organization model list of essential medicines: 23rd list (2023). Cenevre: World Health Organization. WHO/MHP/HPS/EML/2023.02.Vancouver tarzı hatası: initials (yardım)|hdl=10665/371090|yazarbağı=World Health Organization}}
^Ann M Aring; Miriam M Chan (1 Temmuz 2016), "Current Concepts in Adult Acute Rhinosinusitis", American Family Physician, 94 (2), PMID27419326, WikidataQ38897648
^Cundiff J, Joe S (January 2007). "Amoxicillin-clavulanic acid-induced hepatitis". American Journal of Otolaryngology. 28 (1): 28-30. doi:10.1016/j.amjoto.2006.06.007. PMID17162128.
^"Amoxicillin Rash". Tufts Medical Center. Tufts Medicine MelroseWakefield Hospital. 25 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
^Barbaud AM, Béné MC, Schmutz JL, Ehlinger A, Weber M, Faure GC (April 1997). "Role of delayed cellular hypersensitivity and adhesion molecules in amoxicillin-induced morbilliform rashes". Archives of Dermatology. 133 (4): 481-6. doi:10.1001/archderm.1997.03890400081011. PMID9126012. INIST2654598.
^Comeau D, Heaton K, Gordon A (January 2012), Rakel RE, Rakel DP (Ed.), "Chapter 32 - Rheumatology and Musculoskeletal Problems", Textbook of Family Medicine (İngilizce) (Eighth bas.), Philadelphia: W.B. Saunders, ss. 648-689, doi:10.1016/b978-1-4377-1160-8.10032-6, ISBN978-1-4377-1160-8
^GB patent 978178, Nayler JH, Smith H, "Penicillins", 1964-12-16 tarihinde yayımlandı, assigned to Beecham Research Laboratories Ltd 23 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^GB patent 1241844, Long AA, Nayler JH, "Penicillins", 1971-08-04 tarihinde yayımlandı, assigned to Beecham Group LTD
^Geddes AM, Klugman KP, Rolinson GN (December 2007). "Introduction: historical perspective and development of amoxicillin/clavulanate". International Journal of Antimicrobial Agents. 30 (Suppl 2): S109-12. doi:10.1016/j.ijantimicag.2007.07.015. PMID17900874.
^Farazuddin M, Chauhan A, Khan RM, Owais M (August 2011). "Amoxicillin-bearing microparticles: potential in the treatment of Listeria monocytogenes infection in Swiss albino mice". Bioscience Reports. 31 (4): 265-72. doi:10.1042/BSR20100027. PMID20687896.
^Ramos F, Boison J, Friedlander LG. "Amoxicillin"(PDF). fao.org. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 8 Kasım 2019.
Konuyla ilgili yayınlar
Neal MJ (2002). Medical Pharmacology at a Glance (4. bas.). Oxford: Blackwell Science. ISBN978-0-632-05244-8.