2019 Samoa kızamık salgını Eylül 2019'da başladı.[4] 6 Ocak 2020 tarihine gelindiğinde 200.874 nüfuslu Samoa'da 5.700'den fazla kızamık olgusu ve buna bağlı 83 ölüm mevcuttu.[3][5] Toplumun üçte birinden fazlası enfekte olmuştu.[6] Bu salgının sebebi olarak civar adalarda aşılanma oranının %99'a yakın olmasına rağmen Samoa'da 2017'de %74'ten 2018'de %31-34'e düşmesi düşünüldü.
Buna bağlı olarak 17 Kasım'da olağanüstü hâl ilan edildi ve bütün okullar kapatıldı, 17 yaşının altındaki çocukların toplu etkinliklere katılması önlendi ve aşılanma zorunlu hâle getirildi. 2 Aralık 2019'da hükûmet sokağa çıkma yasağı ilan etti ve bütün yılbaşı kutlamalarıyla halka açık toplanmaları iptal etti. Hükûmet kapanma sürecinde KKK aşısı talep eden ailelerin kapılarına kırmızı bir bez parçası koyarak gezici sağlık ekiplerine işaret vermelerini istedi.[7] Bazıları bezlerin üstüne "Yardım edin!" veya "Yaşamak istiyorum!" gibi mesajlar da yazdı.[8] 5-6 Aralık tarihlerinde hükûmet her şeyi durdurarak devlet memurlarını aşılama mücadelesinde görevlendirdi. Bu kapanma, toplumunda aşılanma oranının %90'lara ulaştığı 7 Aralık tarihinde kaldırıldı. 14 Aralık'ta olağanüstü hâl 29 Aralık'a kadar uzatıldı.[9] Samoalı aşı karşıtlığı aktivisti Edwin Tamasese "bir hükûmet kararına karşı kışkırtma" suçuyla tutuklandı. Nihayetinde, 22 Aralık 2019'da aşılamaya uygun nüfusun yaklaşık %94'ü aşılanmıştı.[6]
Arka plan
Kızamık ile karşılaşmadan hastalığa kadar görülen sürece ait hipotetik zaman çizelgesi
Samoa'ya kızamık ilk kez 1893 yılında Yeni Zelanda'dan gelen bir vapurla ulaşmıştır. 1893 yılının sonuna gelindiğinde, o zaman 34.500 olan nüfusta 1.000'den fazla ölüme yol açmıştır.[10]
2019'un başlarında, kızamık Pasifik bölgesi boyunca yayılmakta olup Tonga, Fiji, Filipinler ve Yeni Zelanda'da salgınlara yol açmıştır.[11]
Mart 2019'da DSÖ ve Birleşmiş Milletler'in çocuk ofisi UNICEF, Pasifik bölgesini koruyucu önlemler alması ve bağışıklama oranlarının yükseltmesi yönünde uyardı.[12]
2019 salgını
Ağustos 2019'da, Samoa ve Yeni Zelanda arasında gerçekleşen yıllık 8.000 uçuştan birinde bulunan enfekte bir yolcunun hastalığı Auckland'dan Upolu'ya getirmiş olması muhtemeldir.[7] Tam anlamıyla salgın Ekim 2019'da başladı ve 4 ay boyunca devam etti. 22 Aralık'ta 79 kızamık kaynaklı ölüm olmuştu (binde 0,4 ölüm oranı, nüfus 200.874 alındığında,[5][6] enfekte olan her bin kişiden 14,3'ünün ölmesi ve 5.520 kızamık olgusu (nüfusun %2,75'i) ile birlikte).[5][6][13] İlk 70 ölümden 61'i 4 yaş ve altında ve 7'si hariç hepsi 15 yaşının altındaydı.[14][15]
6 ile 11 ay arasındaki bebeklerin en az %20'si kızamık hastalığına yakalandı ve her 150 bebekten biri öldü.[16]
20 Aralık'ta nüfusun %94'ü aşılanmıştı.[16][17] Kızamıkta sürü bağışıklığı sağlamak için %95 aşılanma oranının sağlanması gerekiyor.[16] Kızamık diğer pek çok enfeksiyon hastalığından çok daha bulaşıcıdır, örneğin çocuk felcinde sürü bağışıklığı sağlamak için yalnızca %80 aşılanma oranı yeterlidir.[18]
Aşı tereddütü
Salgının sebebi olarak kızamık aşılamasında önceki yıla göre ciddi düşüş yaşanması gösterilmiştir.[19]
6 Temmuz 2018 tarihinde Savai'i Adası'nın güney tarafında, 12 yaşındaki iki çocuk KKK aşısı olduktan sonra öldü.[7] Ölümün sebebi olarak iki hemşirenin aşıyı hazırlarken aşı tozunu gerekli sulandırıcı madde yerine yanlışlıkla tarihi geçmiş anestetik madde ile sulandırması gösterilmiştir.[20] Bu iki ölüm, aşı karşıtı gruplarca aşılanma karşıtı korku yaymak için kullanılmıştır ve hükûmetin DSÖ'nün önerisine karşın kızamık aşılama programını 10 ay boyunca askıya almasına sebep olmuştur.[21][19] Bu olay pek çok Samoalının sağlık sistemine güvenini kaybetmesine neden olmuştur.[22]
Salgın başladıktan sonra aşı karşıtları bu ölümleri yoksulluğa, kötü beslenmeye ve hatta aşıya bağlamış ancak bu kasım ve aralık aylarında uluslararası acil tıbbî yardım tarafından kırılmıştır.[7] Aşı karşıtlarının iddialarının aksine akut malnütrisyon, klinik vitamin A eksikliği veya bağışıklık yetmezliğini gösterecek hiçbir kanıt bulunamamıştır.[7]
UNICEF ve Dünya Sağlık Örgütü kızamık aşılanma oranının 2017'de %74 iken 2018'de %34'e düştüğünü hesaplamaktadır,[11][23] ki bu Afrika'daki en fakir ülkelerdekine benzer bir orandır.[8] En ideali ülkelerde aşılanma oranının %90'ın üzerinde olmasıdır. Salgından önce, aşılanma oranı Samoa'da %31'e düşmüş olup, civarındaki Nauru, Niue, Cook Adaları'nda %99'dur.[24] and American Samoa.[25]
Bazı aileler çocuklarını, gerekli tıbbî tedaviden önce Avustralya'dan satın alınan ve bağışıklık-koruyucu su ürettiği iddia edilen makineleri kullanan 'geleneksel şifacılar'a götürmüştür.[8]
Samoa, Tonga ve Fiji'de 2019 yılında yaşanan kızamık salgılarıyla mücadele için OHAL ilan edilmiştir. Samoa'daki yüksek ölüm oranı ülkedeki düşük aşılanma oranına bağlanmıştır (%31). Tonga ve Fiji'de ölümcül seyretmemesi aşılanma oranlarının açık ara daha yüksek olmasına bağlanmıştır.[24]
Hükümet müdahalesi
Salgın ilan edildikten sonra başta okullar kapatılmadı ve Samoa hükûmeti insani yardım kabul etmedi.[19]
17 Kasım'da olağanüstü hal ilan edildi, bütün okullar kapatıldı, 17 yaşının altındaki çocukların toplu etkinliklere katılımı yasaklandı ve aşılanma zorunlu hale getirildi.[26] UNICEF Samoa'ya 110.500 aşı gönderdi. Tonga ve Fiji'de de OHAL ilan edildi.[27] Tonga'da bütün okullar günlerce kapalı kaldı ve Amerikan Samoası'nda Samoa ve Tonga'dan gelen herkesin aşılandığına dair kanıt sunması şart koşuldu.[28] Fiji'de aşılamada küçük çocuklar ve denizaşırı seyahat edenlere öncelik verildi.[29]
2 Aralık 2019'da hükûmet sokağa çıkma yasağı getirdi ve bütün yılbaşı kutlamalarıyla toplu etkinleri iptal etti.[30][31] Aşılanmamış bütün ailelerin kapılarına kırmızı bir bayrak veya bez koyarak toplu aşılama çabalarına katkı sağlaması emredildi.[32] Yardım çabalarına destek vermek için Yeni Zelanda Kraliyet Hava Kuvvetleri Samoa'ya tıbbi malzeme ve ekipman taşıdı. Ayrıca Yeni Zelanda, Avustralya, İngiltere, Fransız Polinezyası ve Fransa'dan sağlık ekipleri Samoalı sağlık yetkililerine destek oldu.[33]
5 ve 6 Aralık tarihlerinde, hükûmet her şeyi durdurarak bütün imkanları ve devlet memurlarını aşılama çabaları için seferber etti.[34]
Hiçbir tıbbi eğitimi olmayan aşı karşıtı aktivist Edwin Tamasese ve bir hindistan cevizi çiftçileri kooperatifi başkanı,[7] "bir hükümet kararına karşı kışkırtma" suçundan hüküm giydi.[34] İnternette "Katliamınızın tadını çıkarın." benzeri yorumlar yayımlamıştı.[7] İnsanları aşıyı reddetmeye yönlendiriyordu çünkü kızamığa aşıların sebep olduğuna inanıyordu[35] ve hatta hayat-kurtaran antibiyotiklere bile karşıydı.[7] Tamasese iki yıla kadar hapis cezası ile yargılanıyor.[7]
Sokağa çıkma yasağı, toplumun aşılanma oranının %90'lara ulaştığı 7 Aralık tarihinde kaldırıldı.[36] Parlamentodan 19 Aralık tarihinde kızamık aşısını 2020 yılında zorunlu hale getirecek bir tasarı geçti.[37]
Bununla birlikte, 29 Aralık tarihinde hala hükûmetin aşılamayı askıya almasıyla ilgili bir soruşturma yoktu. Sağlık bakan yardımcısı Gaualofa Matalavea Saaga, "Yaşadıklarımızı dünyaya haykırmak, istediğimiz son şeydir." şeklinde açıklama yaptı.[7] Muhalefet kanadı Sağlık Bakanı'nın görevden alınması çağrısında bulundu.[7]
31 Aralık'ta Samoa başbakanı Tuilaepa Sailele Malielegaoi, yeni yıl için halka seslenirken konuşmasının merkezinde kızamık salgını vardı. Samoa diasporası ve şu ülkeler ve kuruluşlardan gelen 49 tıbbi ekibin desteğine teşekkürlerini bildirdi: Avustralya, Çin, Fransa/Fransız Polinezyası, UNFPA aracılığıyla Fiji, İsrail, ABD/Hawaii, Japonya, Papua Yeni Gine, Yeni Zelenda, Norveç, Birleşmiş Milletler Örgütleri, Birleşik Krallık ve Save the Children, Solomon Adaları ve Kiribati, Amerikan Samoası, Sınır Tanımayan Doktorlar, Blacktown Doktorları Tıp Merkezi ve dünyanın her tarafındaki Samoalı doktorlar.[38]
Uluslararası müdahale
Samoa'da görülen düşük aşılanma oranları Yeni Zelenda hükûmetini şaşırttı.[39] The Samoa Observer'ın haberine göre Yeni Zelenda'nın Pasifik halkları bakanı, William Sio, Samoa'da aşılanma oranlarının yüksek olduğunu düşünüyordu. Dolayısıyla aşılanma oranlarının aslında düşük olduğunu öğrenmek şaşırtıcı olmuştu.[39]
Salgının başından beri, çeşitli organizasyonlar ve ülkeler yardımda bulundu:
Avustralya Tıbbi Yardım Ekipleri (AUSMAT) hemşireler, doktorlar ve halk sağlığı uzmanlarından oluşan bir ekiple tıbbi malzemeler ve ekipmanlar gönderdi ve 3 Ocak 2020'ye kadar 8 hafta Sameo'da kaldılar ki bu onların en uzun görevlerinden biriydi.[40][41]
Yeni Zelanda üç ayrı rotasyonda Yeni Zelanda Tıbbi Yardım Takımları'na (NZMAT) bağlı doktorlar, hemşireler ve lojistik uzmanları göndererek Apia'nın batısındaki Leulumoega Hastanesi ve Faleolo Kliniği'ne 6 hafta kadar destek sağladı. Yeni Zelanda ayrıca kasım ayının ortalarında aşı yapmaları için bir hemşire ekibi ile 3.000 doz aşı ve aşı dolapları, bunlara ek olarak bir takım da yoğun bakım uzmanı gönderdi.[42]Rotorua, Yeni Zelanda halkı Samoalı ailelere iki düzine çocuklara uygun çiçek ve kelebeklerle süslenmiş tabutlar gönderdi.[43] 14 Aralık 2019'da Yeni Zelanda Dışişleri Bakanı Winston Peters Pasifik'teki önleme çabaları için 1 milyon dolar bütçe ayrıldığını duyurdu.[44]
Birleşik Krallık EMT 2 rotasyonda doktorlar, hemşireler, fizyoterapistler, bir anestezist ve bir epidemiyolojist göndererek Kasım 2019'dan Aralık 2019'a kadar 4 hafta destek verdi.[45]
Fransız Polinezyası pediatrik hemşirelerden oluşan bir takım gönderdi.
İsrail yardım için yoğun bakım ekipleri gönderdi.[46]
Hawaii 75 doktor ve hemşireden oluşan bir ekibi Aralık ayının başında toplu aşılamaya destek olması için iki günlüğüne gönderdi.
10 Aralıkta, Amerikan Samoası kızamık salgını ilan etti ve devlet okullarını kapattı ve parklarda toplanmayı yasakladı,[47] ayrıca Tonga ve Samoa'dan gelenlerin girişini yasakladı.[48]
Dünya Bankası salgınla mücadele çabalarına destek için 3,5 milyon dolar hibe verdi ve sağlık sisteminin geliştirilmesi için sonraki 5 yılda 9,3 milyon dolar daha vereceğini bildirdi.[46]
İsrail, İsrail Afet Tıbbı ve İnsani Yardım Merkezi'nden 2 pediatrist, 6 hemşire ve bir fizyoterapist gönderdi.[50]
Diğerleri
24 Aralık itibarıyla aşağıdaki ülkeler ve örgütler salgınla mücadeleye destek için Acil Tıp takımları göndermişti:[51]
Japonya
PACMAT
Norveç
Save the Children
UNFPA
Papua Yeni Gine
Samoa mo Samoa Yeryüzü Doktorları
Fransız Polinezyası
Manuka Eyaleti Sağlık Kurulu
NZMAT
MSF
ADRA
Pasifik Topluluğu (SPC)
Dünya Sağlık Örgütü
Sonuç
Tuilaepa çocuklarına aşı yaptırmayı reddeden aileleri cezalandırmaya yönelik bir tasarı teklif edeceğini duyurdu.[52] Samoa hükûmeti toparlanma çalışmaları için 2,5 milyon dolar ayırdı.[52]
İmmünoloji uzmanları sosyal medyanın, özellikle Facebook'un rolünü ve sosyal medyanın ölümcül salgın sırasında aşı tereddütünün yayılmasında nasıl rol oynadığını araştırıyor. Yeni Zelanda Bağışıklama Danışma Merkezi, Samoa'daki krizin sosyal medyanın dezenformasyonu önlemek için çalışması gerektiğinin bir işareti olarak görüyor.[53]
25 Ocak 2020 itibarıyla, Tuilaepa bir açıklama yapmaya hala direniyordu.[54] Muhalefet milletvekili Olo Fiti Va'ai bir açıklama talep etmeye devam ediyor ve "Samoa hükümetinin bu zavallıca başarısızlığı için Parlemento adına özür diliyorum." benzeri açıklamalar yapıyor."[19][55]
_-_WSM_-_UNOCHA.svg)
