İran-Türkiye sınırı, İran ile Türkiye arasındaki 534 km'lik kara sınırıdır. Kuzeyde Azerbaycan sınırıyla kesişen noktadan başlar ve güneyde Irak sınırıyla kesişen noktada sona erer. İki ülke sınırı Türkiye'nin en uzun ikinci sınırı iken İran'ın en uzun altıncı sınırıdır.
Tarihçe
Tahran Konvansiyonu (1932) sonrasında yapılan Tahran Antlaşması (1937) neticesinde değişen sınırlar
1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile belirlenen sınır, bazı değişiklikler haricinde günümüze kadar gelmiştir. 1878 tarihli Berlin Antlaşması ile Kotur ve çevresinde sınır değişikliği yapılmıştır.[1] 9 Nisan 1929'da İran ve Türkiye arasında Ankara'da imzalanan antlaşmayla iki ülke, kısmen Ağrı ayaklanmaları nedeniyle, sınırlarını belirleme konusunda anlaştı. 1932 Tahran Konvansiyonu ile sonuçlanan bu anlaşma uyarınca Küçükağrı Dağı, Bacergah ve Kotur çevresinde sınır değişiklikleri gerçekleştirilmiştir.[1][2][3][4] Bu sınır belirlemesiyle ilgili son anlaşma 26 Mayıs 1937'de Tahran'da imzalandı.[1]
2017'de Türkiye, yasadışı geçişleri ve kaçakçılığı önlemek amacıyla TOKİ aracılığıyla sınır boyunca 144 km uzunluğunda duvar inşa etmeye başladı.[5] 2020'de tamamlanan duvarın 57,2 km'lik bölümü Iğdır sınırında, 86,8 km'lik bölümü Ağrı sınırında inşa edildi.[6][7] 2018'de Hakkâri sınırında 43 km'lik, 2021'de Van sınırında 64 km'lik duvar yapımına başlandı.[8][9]
Özellikler
İran-Türkiye sınırında bir yol ve arkasındaki tepeler (Haziran 2011)
İran-Türkiye sınırı 534 km uzunluğundadır. Kuzeyde Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti sınırının kesiştiği noktadan başlar ve Irak-Türkiye sınırının kesişme noktasında sona erer. İki ülke sınırı Türkiye'nin en uzun ikinci sınırı iken İran'ın en uzun altıncı sınırıdır. 1 Ocak 1985 tarihinde Türkiye tarafından açılan Borualan Sınır Kapısı İran tarafından karşı sınır kapısı açılmaması üzerine süresiz olarak kapatılmıştır.
Henüz standartları yüksek işlek bir yol sisteminin geliştirilmemiş olması İran ile Türkiye ticari ilişkilerini zorlaştırmaktadır. İki ülke ticari ve diplomatik ilişkilerin gelişmesine paralel olarak karayolu ve demiryolu ulaşımı sürekli aktiftir. Türkiye'den karayolu ile İran'a geçişin olduğu yollar; Türkiye sınırları içerisinde Gürbulak, Doğubayazıt'ta bulunan Gürbulak Sınır Kapısı ile son bulan , İran sınırları içerisinde başlayan Karayolu 32 bağlantısı, Türkiye sınırları içerisinde D.300'ün bittiği Kapıköy Sınır Kapısı, Esendere köyünün sınır olduğu D.400'ün bittiği Sero Sınır Kapısı ile ulaşım mümkündür. Yine Kapıköy Sınır Kapısı'ndan geçen 1971 yılından bu yana aktif olarak demiryolu ile ulaşım mümkündür.
Sınır güvenliği
Doğubayazıt'tan sınırın görünümü ve yasak bölge olduğunu belirten uyarı levhası (Haziran 1990)
İki ülke sınırlarının uzunluğundan dolayı sınır hattında kaçakçılık olayları yaygındır.[10] İki ülke sınırları içerisinde saldırılar[11][12] gerçekleştiren Kürdistan Özgür Yaşam Partisi'ne (PJAK) karşı İran ve Türk Silahlı Kuvvetleri mücadele yürütmekte ancak İran'ın Kürdistan İşçi Partisi'ne (PKK) bakış açısı tartışılmaktadır.
Türkiye-İran sınırı Türkiye'ye düzensiz göçmenlerin giriş yaptığı en önemli göç rotalarından biridir.[13]
Sınır duvarı
İran-Türkiye sınır duvarı.
2021'de ülkeye başta Afgan göçmen akışını önlemek için Van-İran sınırındaki 295 kilometrelik sınır hattına üç metre yüksekliğinde bir güvenlik duvarı inşa edilmeye başlandı. 243 kilometre olması planlanan beton duvarın etrafının dikenli teller ve hendeklerle çevrili olacağı açıklandı. Proje, ABD'nin Afganistan'dan çekilmeye başlaması üzerine 2021 Taliban saldırılarında Taliban'ın ülke yönetimini ele geçirmesinin yaratacağı göç dalgasına karşı geliştirildi.[13][14]
Türk yetkililer halihazırda inşa edilmiş kısımların izinsiz göçe karşı başarılı olduğunu açıkladı, ancak göçmenlerin yeni rotalar belirlemesi ve duvarın aşılabilirliğinden ötürü duvarın ülkeye göçü azaltacağı ya da engel olacağı tartışmalıdır. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı Orhan Deniz, duvarın fiziksel açıdan göçmenlere engel olmak yerine daha çok psikolojik bir etki yarattığını ve dünyadaki diğer örneklerinde olduğu gibi göçü tamamen engelleyebilmesinin mümkün olmadığını belirtti.[13][14]
^Burdett, Anita L.P., (Ed.) (1998). "Accord relatif à la fixation de la ligne frontière entre la Perse et la Turquie". Armenia: Political and Ethnic Boundaries, 1878-1948. Cambridge: Cambridge Archive Editions. ss. 959-962. ISBN978-1852079550.
^Tsutsiev, Arthur (2014). Atlas of the Ethno-Political History of the Caucasus. Nora Seligman Favorov tarafından çevrildi. New Haven: Yale University Press. s. 92. ISBN978-0300153088.
^Pirouz Mojtahed-Zadeh, Boundary Politics and International Boundaries of Iran: A Study of the Origin, Evolution, and Implications of the Boundaries of Modern Iran with Its 15 Neighbors in the Middle East, the Persian Gulf, the Caucasus, the Caspian Sea, Central Asia, and West Asia by a Number of Renowned Experts in the Field, Universal-Publishers, 2007, 978-1-58112-933-5, s. 142.
.png)
.jpg)
