ปฏิทินสุริยคติไทย

ปฏิทินสุริยคติไทย คือปฏิทินอย่างเป็นทางการของประเทศไทยในปัจจุบัน เป็นระบบปฏิทินสุริยคติอ้างวันเดือนปีตรงตามปฏิทินกริกอเรียนที่มีจำนวนวัน 365 หรือ 366 วันในแต่ละปี โดยปรับเปลี่ยนจากปฏิทินจันทรคติไทยเดิมเมื่อ พ.ศ. 2431 (จุลศักราช 1240) ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ชื่อเดือนในภาษาไทยทั้งสิบสองในปฏิทินตั้งชื่อโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ

พุทธศักราช

ประเทศไทยเริ่มใช้พุทธศักราชในระบบราชการตั้งแต่ พ.ศ. 2456 โดยนำปฏิทินสุริยคติมาใช้^[1]

ต้นยุคอ้างอิงของพุทธศักราชแบบไทยจะช้ากว่าแบบอื่นไป 1 ปี โดยแบบไทยนับปีหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานไปแล้ว 1 ปี พ.ศ. 1 คือเริ่มนับตั้งแต่วันที่ 1 มีนาคม 545 ปี ก่อน ค.ศ. (เทียบกับประเทศอื่นที่นับปีที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานเป็น พ.ศ. 1 คือเริ่มจากวันที่ 13 พฤษภาคม 544 ปี ก่อน ค.ศ. หรือขึ้น 15 ค่ำเดือนวิสาขะ อัญจนศก 148)^[2] ดังนั้น หากปฏิทินไทยเป็น พ.ศ. 2400 พ.ศ. แบบลังกาจะเป็น 2401

ในสมัยก่อน ปฏิทินสุริยคติไทยและปฏิทินสุริยคติสากล นับเดือนที่เปลี่ยนศักราชไม่เหมือนกัน กล่าวคือ ไทยจะเปลี่ยนศักราชในวันที่ 1 เมษายน ในขณะที่สากลจะเปลี่ยนในวันที่ 1 มกราคม ทำให้พุทธศักราชและคริสต์ศักราชคาบเกี่ยวกัน โดยที่สามเดือนแรกในคริสต์ศักราช (มกราคม กุมภาพันธ์ มีนาคม) จะตรงกับพุทธศักราชก่อนหน้า เช่น ค.ศ. 1900 สามเดือนแรกจะตรงกับ พ.ศ. 2442 และเดือนอื่น ๆ จะตรงกับ พ.ศ. 2443

ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเปลี่ยนวันขึ้นปีใหม่ไปเป็น 1 มกราคม ให้เทียบเท่ากับสากล โดยเริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 เป็นต้นไป จึงทำให้ พ.ศ. 2483 เหลือเพียงแค่ 9 เดือน (เมษายน - ธันวาคม) ดังแสดงในแผนภาพ

เดือน	ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.
ลำดับเดือน	1		12		1		12		1		12		1		12
คริสต์ศักราช	1939				1940				1941				1942
พุทธศักราช	2481	2482				2483			2484				2485
ลำดับเดือนไทย	12	1		12		1		9	1	12		1		12
เดือนไทย	มี.ค.	เม.ย.		มี.ค.		เม.ย.		ธ.ค.	ม.ค.		ธ.ค.		ม.ค.		ธ.ค.

รัตนโกสินทรศก

รัตนโกสินทรศก ตัวย่อ ร.ศ. (อังกฤษ: Rattanakosin era) เป็นศักราชซึ่งมีจุดเริ่มยุคคือปีก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ เริ่มใช้ครั้งแรกเมื่อจุลศักราช 1250^[3] (พ.ศ. 2324) และวันเริ่มต้นปีคือวันที่ 1 เมษายน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกำหนดให้เป็นวันขึ้นปีใหม่และประกาศใช้รัตนโกสินทรศกอย่างเป็นทางการ จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเล็งเห็นประโยชน์และสะดวกในการใช้พุทธศักราชอ้างอิงประวัติศาสตร์ จึงได้มีการยกเลิกการใช้งานรัตนโกสินทรศกตามประกาศเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2455 โดยหนังสือราชการทั้งหมดได้เปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชแทน^[3]

เดือน

ตัวอย่างปฏิทินไทย เดือนสิงหาคม 2547

ในปฏิทินสุริยคติไทยใช้จำนวนเดือน 12 เดือน ตามปฏิทินกริกอเรียน โดยจำนวนวันในแต่ละเดือนได้อ้างอิงตามเช่นเดียวกันโดยในแต่ละเดือนจะมีจำนวนวันตั้งแต่ปี 28-31 วัน ชื่อเดือนทรงตั้งโดยกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ โดยทรงใช้ตำราจักรราศี ซึ่งแสดงการโคจรของดาวเคราะห์รอบดวงอาทิตย์ในหนึ่งปีตามวิชาโหราศาสตร์ โดยทรงนำคำสองคำมาสนธิกัน คำต้นเป็นชื่อราศีที่ปรากฏในช่วงเวลานั้นรวมกับคำว่า "อาคม" หรือ "อายน" ที่หมายถึง "การมาถึง" โดยได้ระบุวันอย่างชัดเจนโดยคำว่า "คม" สำหรับเดือนที่มี 31 วัน และคำว่า "ยน" สำหรับเดือนที่มี 30 วัน ยกเว้นเดือนกุมภาพันธ์ที่มี 28 หรือ 29 วัน ถ้าเป็นปีอธิกสุรทิน^[4]

ชื่อไทย	อักษรย่อ	คำอ่าน	รากศัพท์	ความหมาย
มกราคม	ม.ค.	มะ-กะ-รา-คม	มกร + อาคม	การมาถึงของราศีมกร
กุมภาพันธ์	ก.พ.	กุม-พา-พัน	กุมภ + อาพันธ์	การมาถึงของราศีกุมภ์
มีนาคม	มี.ค.	มี-นา-คม	มีน + อาคม	การมาถึงของราศีมีน
เมษายน	เม.ย.	เม-สา-ยน	มษ + อายน	การมาถึงของราศีเมษ
พฤษภาคม	พ.ค.	พฺรึด-สะ-พา-คม	พฤษภ + อาคม	การมาถึงของราศีพฤษภ
มิถุนายน	มิ.ย.	มิ-ถุ-นา-ยน	มิถุน + อายน	การมาถึงของราศีมิถุน
กรกฎาคม	ก.ค.	กะ-ระ-กะ-ดา-คม	กรกฎ + อาคม	การมาถึงของราศีกรกฎ
สิงหาคม	ส.ค.	สิง-หา-คม	สิงห + อาคม	การมาถึงของราศีสิงห์
กันยายน	ก.ย.	กัน-ยา-ยน	กันย + อายน	การมาถึงของราศีกันย์
ตุลาคม	ต.ค.	ตุ-ลา-คม	ตุล + อาคม	การมาถึงของราศีตุล
พฤศจิกายน	พ.ย.	พฺรึด-สะ-จิ-กา-ยน	พฤศจิก + อายน	การมาถึงของราศีพิจิก
ธันวาคม	ธ.ค.	ทัน-วา-คม	ธนู + อาคม	การมาถึงของราศีธนู

วันในสัปดาห์

ในปฏิทินสุริยคติวันในสัปดาห์ตามปฏิทินกริกอเรียนเช่นกันโดยในแต่ละสัปดาห์จะประกอบไปด้วย 7 วัน ซึ่งเริ่มต้นสัปดาห์ด้วยวันอาทิตย์

ชื่อไทย	คำอ่าน	ชื่อทางโหร	สีประจำวัน	สีประจำวัน ตามตำราสวัสดิรักษา
อาทิตย์	อา-ทิด	อาทิจวาร (อ)	██ สีแดง	██ สีแดง
จันทร์	จัน	จันทรวาร (จ)	██ สีเหลือง	██ สีนวลขาว
อังคาร	อัง-คาน	ภุมวาร (ภ)	██ สีชมพู	██ สีม่วงคราม
พุธ	พุด	วุธวาร (ว)	██ สีเขียว	██ สีแสด
พฤหัสบดี	พะ-รึ-หัด-สะ-บอ-ดี หรือ พฺรึ-หัด-สะ-บอ-ดี	ชีววาร (ช)	██ สีส้ม	██ สีเขียวปนเหลือง
ศุกร์	สุก	ศุกรวาร (ศ)	██ สีฟ้า	██ สีเมฆ
เสาร์	เสา	โสรวาร (ส)	██ สีม่วง	██ สีดำ

อ้างอิง

1. พระบรมราชโองการ ประกาศ วิธีนับ วัน เดือน ปี ราชกิจจานุเบกษา ๒๙ ก ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๕ หน้า ๒๖๔
2. Kala Vol. 1 2006: 38
3. ความรู้เรื่องศักราชที่ใช้ในหนังสือไทย จากเว็บสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ
4. สุชาฎา ประพันธ์วงศ์. "กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ผู้ตั้งชื่อเดือนของไทย". หนังสือพิมพ์มติชน วันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2549 ปีที่ 29 ฉบับที่ 10205
   ข้อมูลออนไลน์สามารถดูได้ที่ เว็บไซต์ Eduzones เก็บถาวร 2011-07-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

• วารสารราชบัณฑิตสภา ฉบับเดือน มิถุนายน และตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐