ซิโดวูดีน หรืออะซิโดไทมิดีน (อังกฤษ : Zidovudine โดย INN หรือ azidothymidine มีชื่อย่อว่า - AZT ) เป็นยาต้านรีโทรไวรัส (antiretroviral drug) เป็นยาตัวแรกที่ใช้เป็น ยาต้านไวรัส (antiviral drug) และใช้รักษา HIV ยาพวกนี้จำหน่ายในชื่อทางการค้าว่า
รีโทรเวียร์ (Retrovir)
รีโทรวิส (Retrovis)
แอนทีเวียร์ (Antivir)
ยา AZT เป็นยาในกลุ่ม Nucleosides Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTIs) มีลักษณะโครงสร้างคล้ายกับ thymidine ซึ่งเป็นหน่วยของสารพันธุกรรมในสิ่งมีชีวิต แต่จะแตกต่างกันที่โครงสร้างในตำแหน่งที่ 3 ของ AZT จะเป็น –N3 (azido group) แต่ของ thymidine จะเป็น –OH ยา AZT จะเข้าไปหยุดกระบวนเปลี่ยน RNA เป็น DNA (reverse transcription) โดยอาศัยโครงสร้างที่คล้ายกับหน่วยพันธุกรรมของมัน เข้าไปรวมตัวกับสาย DNA ที่ไวรัสสร้างขึ้น แต่เนื่องจากการมีหมู่ azido เข้ามาแทนที่ –OH ทำให้ไม่สามารถสร้างพันธะกับ nucleotide ตัวต่อไปได้ ทำให้เอนไซม์ Reverse Transcriptase ไม่สามารถนำ Nucleosides ตัวต่อไปมาเชื่อมต่อได้ ทำให้ไม่ได้ DNA ที่สมบูรณ์ กระบวนการจึงสิ้นสุดลง เมื่อ AZT เข้าสู่ร่างกายจะยังไม่สามารถออกฤทธิ์ได้ทันที จำเป็นต้องผ่านเข้าเซลล์และถูกเติมหมู่ phosphate 3 หมู่ ก่อน โดย AZT จะถูกเติม phosphate โดยเอนไซม์ thymidine kinase, thymidylate kinase, และ diphosphate kinase ตามลำดับทำให้อยู่ในรูปที่เรียกว่า AZT-triphosphate ซึ่งเป็นรูปที่ออกฤทธิ์ได้ หลังจากนั้น AZT-triphosphate จะแย่งสารพันธุกรรมธรรมชาติในการจับกับเอนไซม์ reverse transcriptase ทำให้การเชื่อมต่อสาย DNA หยุดลง
ผู้ใหญ่ ขนาดปกติ AZT 200-300 mg ทุก 12 ชม. เด็ก อายุ ≥ 6 สัปดาห์ (ขนาดตามพื้นที่ผิว) 180 -240 mg/m2/dose ทุก 12 ชม. (ขนาดสูงสุด 300 mg/dose)
อายุ >4 สัปดาห์ (ขนาดตามน้ำหนักตัว) 4 - < 9 kg 12 mg/kg ทุก 12 ชม. 9 - 30 kg 9 mg/kg ทุก 12 ชม. ≥30 kg 300 mg ทุก 12 ชม. ขนาดยา AZT สำหรับป้องกันการติดเชื้อจากแม่สู่ลูก (แรกเกิด-อายุ 4 สัปดาห์) ครบกำหนด 2 mg/kg ทุก 6 ชม. หรือ 4 mg/kg ทุก 12 ชม. 30-34 สัปดาห์ 2 mg/kg ทุก 12 ชม.จนอายุ 2 สัปดาห์จากนั้นเพิ่มเป็นทุก 8 ชม.จนครบ 4 สัปดาห์ <30 สัปดาห์ 2 mg/kg ทุก 12 ชม.ตลอด 4 สัปดาห์
ปรับขนาดยา ในผู้ที่การทำงานของไตบกพร่อง (CrCl<15 mL/min) หรือ HD: 100 mgทุก 8 ชม. หรือ 300 mg ทุก 24 ชม. ไม่จำเป็นต้องปรับขนาดยาในผู้ป่วยโรคตับ อาการข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้ยา(2)
ระบบทางเดินอาหาร: ไม่อยากอาหาร (20%), คลื่นไส้ (ผู้ใหญ่ 51%), คลื่นไส้/อาเจียน (เด็ก 8%), อาเจียน (ผู้ใหญ่ 17%) ระบบประสาท: ปวดหัว (63%) ระบบทางเดินหายใจ: ไอ (เด็ก, 15%) อื่นๆ : ไข้ (เด็ก, 25% ), รู้สึกไม่มีแรง (53%) ระบบต่อมไร้ท่อ: Lactic acidosis ระบบเลือด: โลหิตจาง (ผู้ใหญ่, 1%; เด็ก, 4%; ทารก, 22%), Granulocytopenic disorder (2%), Neutropenia (เด็ก, 8%; ทารก, 21%) ตับ: Hepatomegaly (เด็ก, 11%), Steatosis of liver ระบบภูมิคุ้มกัน: Immune reconstitution
ผลข้างเคียง AZT มีดังนี้
คลื่นไส้อาเจียน ปวดหัว เปลี่ยนแปลงไขมันในร่างกาย นิ้วมือและเล็บซีด
ทำให้โลหิตจาง และกดไขกระดูก
AZT เสริมฤทธิ์ให้กับยาต้านไวรัส HIV หลายตัว
อะไซโคลเวียร์ และ ริบาวิริน ลดฤทธิ์ในการต้านไวรัสของ AZTAZT ถ้าใช้ร่วมกับ อินโดเมตทาซิน แอสไพริน (Aspirin) ไตรเมตโทปริม (trimethoprim)
abdn.ac.uk เก็บถาวร 2006-02-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน The Best Democracy Money Can Buy by Greg Palast (2002)
AZT label เก็บถาวร 2005-10-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน AZT overview De Clercq, E: HIV resistance to reverse transcriptase inhibitors. Biochemical Pharmacology 1994; Vol. 47, No 2 pp. 155-169
Rang H.P., Dale M.M., Ritter J.M.: Pharmacology, 3rd edition. Pearson Professional Ltd, 1995.
Balzarini J., Naesens L., Aquaro S., Knispel T., Perno C.-F., De Clercq E., Meier C.: Intracellular Metabolism of CycloSaligenyl 3’-Azido-2’-3’-dideoxythymidine Monophosphate, a Prodrug of 3’-Azido-2’-3’-dideoxythymidine (Zidovudine). Molecular Pharmacology 1999; 56: pp. 1354-1361
กิตติศักดิ์ ศรีภา. Zidovudine(AZT) [อินเทอร์เน็ต].[ม.ป.ท.]: มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์;[cited 2011 Nov 15] . Available from: drug.pharmacy.psu.ac.th เก็บถาวร 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
MICROMEDEX® [Database on the internet]. Colorado: Thomson Reuters (Healthcare); c 1974-2011. DRUGDEX® System, zidovudine; [cited 2011 Nov 15]. Available from: Subscription required to view.
ประพันธ์ ภานุภาค, มนูญ ลีเชวงวงศ์, ทวีทรัพย์ ศิรประภาศิริ, วสันต์ จันทราทิตย์, วิชัย เตชะสาธิต, อัจฉรา ธีรรัตน์กุล, และคณะ. แนวทางการตรวจวินิจฉัยและการดูแลรักษาผู้ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยป่วยเอดส์ระดับชาติ ปี พ.ศ. 2553. [ไม่ปรากฏเมืองที่พิมพ์]. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทยจำกัด; 2553. หน้า 106.
