Lisbona

Ky artikull apo seksion është jo i plotë ose me cilësi të dobët. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar! Ky artikull duhet të përmirësuar në:  Pa referenca, Pa lidhje interwiki, Nuk ka përmbajtje të mjaftueshme, Nuk ka strukturë, Duhet të plotësohen seksionet :Historia, Kultura dhe arti, Ekonomia, Transporti, Edukimi, Sporti, Relacionet ndërkombëtare. --Liridon 8 gusht 2010 10:52 (CEST)

Lisbon Lisboa
Capital city
Flamuri Stema
Parimet:  Mui Nobre e Sempre Leal "Shumë fisnike dhe gjithmonë besnike"
Lisbona (Earth)
Koordinatat: 38°43′31″N 9°09′00″W
Shteti	Stampa:Country data PRT Portugalia
Metro	Zona metropolitane e Lisbonës
District	Lisbona
Provinca historike	Estremadura
Settlement	rr. 1200 p.e.r.
Olissipo romake	rr. 138 p.e.r.
Sundimi Moorish	711 e.r.
Rrethimi i Lisbonës	1147 e.r.
Qeveria
• Lloji	LAU
• Trupi	Concelho/Câmara Municipal
• Kryetari	Carlos Moedas
• Municipal chair	Rosário Farmhouse
Sipërfaqja
• Capital city	100,05 km^2 (3,863 sq mi)
• Sipërfaqe urbane	1.376 km^2 (531 sq mi)
• Metro	3.015,24 km^2 (116,419 sq mi)
Lartësia mbidetare	2 m (7 ft)
Popullsia  (2021)
• Capital city	544.851[1]
• Popullsia urbane	2.719.000[4]
• Metro	2.871.133[2][3]
Emri i banorëve	Lisboeta Olissiponense Alfacinha (colloquial)
Zona kohore	UTC (WET)
• Verës (DST)	UTC+1 (WEST)
Zona postare	1149-014 Lisboa
Prefiksi	(+351) 21 XXX XXXX
Shenjtori mbrojtës	Vincent i Zaragozës dhe Antoni i Padovës
Adresa komunale	Praça do Município, 1 1149-014 Lisboa
Festa komunale	13 qershor (Dita e Antonit të Padovës)
Faqja zyrtare	www.cm-lisboa.pt

Lisbona (Portugalisht: Lisboa) është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i Portugalisë, me popullsi prej 544,851^[1] brenda kufijve të saj administrativë. Zona urbane e Lisbonës shtrihet përtej kufijve të qytetit administrativ me një popullsi prej 2.7 milionë, duke qenë zona urbane e 11-të më e populluar në Bashkimin Evropian.^[4] Rreth 2.9 milionë njerëz jetojnë në zonën metropolitane të Lisbonës që përfaqëson rreth 27% e popullsisë së vendit.^[3] Lisbona është qyteti i madh i perëndimit i vendosur në Evropë, si dhe kryeqyteti perëndimor. Ajo shtrihet në perëndim të Gadishullit Iberik në Oqeanin Atlantik.

Lisbona njihet si një qytet global i nivelit alfa për shkak të rëndësisë së tij në financa, tregti, media, argëtim, art, tregti ndërkombëtare, arsim dhe turizëm.^[5] Lisbona është një nga dy qytetet portugeze (krahas Portos) që njihet si një qytet global. Është një nga qendrat kryesore ekonomike në kontinent, me një sektor financiar në rritje dhe një nga portet më të mëdha të kontejnerëve në brigjet e Atlantikut të Evropës. Për më tepër, Aeroporti Humberto Delgado shërbeu 29 milionë pasagjerë në 2018, duke qenë aeroporti më i ngarkuar në Portugali, i 3-ti më i ngarkuar në Gadishullin Iberik dhe i 20-ti më i ngarkuari në Evropë.^[6] Qyteti është qyteti i 9-të më i vizituar në Evropën Jugore, pas Stambollit, Romës, Barcelonës, Milanos, Athinës, Venecias, Madridit dhe Firences me 3,539,400 turistë në 2018. Shumica e selive të korporatave shumëkombëshe në Portugali janë të vendosura në zonën e Lisbonës. Është gjithashtu qendra politike e vendit, si selia e qeverisë dhe rezidenca e kreut të shtetit.

Lisbona është një nga qytetet më të vjetra në botë, dhe kryeqyteti i dytë më i vjetër evropian (pas Athinës), që i paraprin kryeqyteteve të tjera moderne evropiane me shekuj. Jul Çezari e bëri atë një municipium të quajtur Felicitas Julia,^[7] duke i shtuar emrit Olissipo. Pas rënies së Perandorisë Romake ajo u sundua nga një sërë fisesh gjermanike nga shekulli i 5-të; më vonë ajo u kap nga maurët në shekullin e 8-të. Në vitin 1147 Afonso Henriques pushtoi qytetin dhe që atëherë ai ka qenë qendra politike, ekonomike dhe kulturore e Portugalisë.

Gjeografia

Pamja e Lisbonës nga sateliti

Lisbona ndodhet në 38°42°75″ në veri dhe 9°8′21.79″ në perëndim, duke e bërë atë kryeqytet perëndimor në kontinentin e Evropës. Ndodhet në perëndim të vendit, në bregun e Oqeanit Atlantik në një pikë ku lumi Tagus derdhet në Oqeanin Atlantik.

Kufijtë të qytetit, ndryshe nga ato të qyteteve më të mëdha, janë definuar ngushtë rreth perimetrit të qytetit historik. Kjo i dha mundësinë që të rriten disa qytete të definuar administrativisht rreth Lisbonës, të tilla si Amadora, Queluz, Agualva-Cacém, Odivelas, Loures, Sacavém, Almada, Barreiro, Seixal dhe Oeiras, të cilat janë në fakt pjesë e perimetrin metropolitane të Lisbonës.

Harku i Triumfit i Lisbonës

Klima

Lisbona ka një klimë subtropikale mesdhetare-(sipas klasifikimit të klimës Köppen:CSA) me dimër të butë dhe verë të rehatshme. Temperatura mesatare vjetore është 17,4 °C, 21,3 °C gjatë ditës dhe 13,5 °C gjatë natës.

Në muajin më të ftohtë - janar - temperatura më e lartë gjatë ditës zakonisht varion nga 11 në 19 °C, temperatura më e ulët gjatë natës varion nga 3 në 13 °C dhe Temperatura mesatare e detit është 16 °C. Në muajin më të ngrohtë - gusht - temperatura më e lartë gjatë ditës zakonisht varion nga 25 në 32 °C, temperatura më e ulët gjatë natës varion nga 14 në 20 °C dhe temperatura mesatare e detit është rreth 20 ° C.

Ndër kryeqytetet evropiane, Lisbona renditet ndër ato me dimrat më të ngrohtë dhe ka netët më të buta të dimrit nga çdo qytet i madh evropian, me një mesatare prej 8,3 °C në muajin më të ftohtë dhe 18,6 °C në muajin më të ngrohtë. Temperatura më e ftohtë e regjistruar ndonjëherë në Lisbonë ishte −1,2 °C (30 °F) në shkurt 1956. Temperatura më e lartë e regjistruar ndonjëherë në Lisbonë ishte 44,0 °C më 4 gusht 2018.

Qyteti ka rreth 2,806 orë diell në vit, mesatarisht 4,6 orë diell në ditë në dhjetor dhe 11,4 orë diell në ditë në korrik, megjithëse nëse nuk merret parasysh kohëzgjatja e ditës, gushti është në fakt më me diell, me mbi 80% mundësi rrezet e diellit direkte që godasin tokën.

Lisbona ka rreth 750 mm (30 in) reshje në vit. Nëntori dhe dhjetori janë muajt më të lagësht, duke zënë një të tretën e totalit të reshjeve vjetore. Korriku dhe gushti janë më të thatët.

Demografia

Popullësia e qytetit është 564.477 dhe zona metropolitane është 2.800.000 sipas "Instituto Nacional de Estatística". Zona Metropolitan e Lisbonës përkon me dy njësitë, Grand Lisboa (Lisbona Madhe), në buzën veriore të lumit Tagus, dhe Península de Setúbal (Gadishulli Setúbal), në jug, të cilat janë dy nënrajone, Região Lisboa (Rajoni i Lisbonës). Dendësia e popullsisë së qytetit në vetvete është 6658 banorë.

Evulucioni demografik i Lisbonës (1801–2004)

1801	1849	1900	1930	1960	1981	1991	2001	2004	2011	2021
203.999	174.900	350.919	591.939	801.155	807.937	663.394	564.657	564,477	552,700	544,851

Ekonomia

Rajoni i Lisbonës është rajoni më i pasur në Portugali. Ekonomia e Lisbonës është i bazuar kryesisht në sektorin e shërbimeve. Shumica e selive të kompanive shumekobëshe që veprojnë në Portugali, ndodhen në nën rajonin Grande Lisboa, veçanërisht në komunën Oeiras. Zona Metropolitane e Lisbonës është e industrializuara rëndë, sidomos bregu jugor i lumit Tagus (Rio Tejo).

Në Lisbonë ndodhet porti më i madh i vendit, duke zhvilluar një nga tregjet më të mëdha dhe më të sofistikuara rajonale në Gadishullin Iberik. Lisbona dhe rrethinat e saj shumë të populluara janë gjithashtu në zhvillim si një qendër e rëndësishme financiare dhe një qendër dinamike teknologjike. Prodhuesit të automobilave kanë ngritur fabrika në periferi, për shembull, AutoEuropa.

Lisbona ka sektorin më të madh dhe më të zhvilluar të mediave të Portugalisë, dhe është vendndodhja e disa kompanive të medias, që përfshin rrjetet televizive dhe radio stacionet kryesore si dhe gazetat kryesore.

Industria e Lisbonës ka sektorë të mëdhenj të përpunimit të naftës, me rafineritë që ndodhen përtej lumit Tagus, fabrika tekstili, ndërtim anijesh dhe peshkim.

Pamja e pjesshme e Lisbonës

Transporti

Tramvaje

Një formë tradicionale e transportit publik në Lisbonë është tramvaji. Të prezantuara në vitin 1901, tramvajet elektrikë u importuan fillimisht nga SHBA, dhe quheshin americanos. Tramvajet më të hershëm mund të shihen ende në Museu da Carris (Muzeu i Transportit Publik). Përveç linjës moderne 15, sistemi i tramvajit të Lisbonës ende përdor automjete të vogla (me katër rrota) të një dizajni që daton nga fillimi i shekullit të njëzetë. Këta tramvaje dalluese të verdha janë një nga ikonat turistike të Lisbonës moderne dhe madhësia e tyre është e përshtatshme për kodrat e pjerrëta dhe rrugët e ngushta të qytetit qendror.

Trenat

Ka katër linja treni të udhëtarëve që nisen nga Lisbona: linjat Sintra, Azambuja, Cascais dhe Sado (të operuara nga CP - Comboios de Portugal), si dhe një linjë e pestë për në Setúbal (operuar nga Fertagus), e cila kalon lumin Tagus nëpërmjet Urës së 25 prillit. Stacionet kryesore hekurudhore janë Santa Apolónia, Rossio, Gare do Oriente, Entrecampos dhe Cais do Sodré.

Binjakëzimet

• Brazilia Brazili
• Rio de Zhaneiro Brazili
• Athina Greqia
• Budapesti Hungaria
• Zagrebi Kroacia
• Rabati Maroko
• Madridi Spanja

Shih edhe

• Portugalia

Burimi

1. ^ "Resultados Preliminares Censos 2021 INE" (në portugalisht). Marrë më 1 shtator 2021.
2. "PORDATA – População residente: Total e por grandes grupos etários" (në portugalisht). Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2021. Marrë më 26 prill 2021.
3. ^ Diário da República, 1.ª série — N.º 176 — 12 de setembro de 2013 Arkivuar 27 prill 2014 tek Wayback Machine – Assembly of the Republic (Portugal), 2013
4. ^ Demographia: World Urban Areas - demographia.com, 06.2021
5. "The World According to GaWC 2010" (në anglisht). Globalization and World Cities Research Network. Arkivuar nga origjinali më 10 tetor 2013. Marrë më 23 nëntor 2012.
6. "Aeroportos portugueses atingiram 51,8 milhões de passageiros em 2017" (në portugalisht). Arkivuar nga origjinali më 26 gusht 2018. Marrë më 25 mars 2018.
7. H. V. Livermore (1973). Portugal: A Short History (në anglisht). Edinburgh University Press. fq. 4. ISBN 978-0-85224-207-0.