Hilë Mosi

Hilë Mosi
Ministër i Arsimit
Në detyrë 16 tetor, 1921 – 6 dhjetor, 1921
Paraprirë nga	Sotir Peci
Pasuar nga	Rexhep Mitrovica
Në detyrë 6 mars, 1930 – 7 dhjetor, 1932
Paraprirë nga	Abdurrahman Dibra
Pasuar nga	Mirash Ivanaj
Ministër i Punëve Botore dhe zëvendësisht
Në detyrë 16 nëntor, 1927 – 11 maj, 1928
Paraprirë nga	Musa Juka
Pasuar nga	Salih Vuçitërni
Në detyrë 6 mars – 16 mars, 1930
Paraprirë nga	Salih Vuçitërni
Pasuar nga	Izet Dibra
Të dhëna vetjake
U lind më	22 prill, 1885 Shkodër, Perandoria Osmane
Vdiq më	21 shkurt, 1933 Tiranë, Shqipëri
Nënshtetësia	Shqiptar
Bashkëshortja/et	Viktorí Mosi (fejuar më 1913)
Fëmijët	Marie Mosi(Jorgoni), Filomena Mosi (Boxi), Miri (vd. tetor 1927), Ana Mosi (Doga), Gjyljana Mosi (Çeliku), Katerina Mosi (Gjergji)
Punësimi	publicist, botues, drejtor policie, politikan.

Hilë Mosi (Shkodra, 22 mars 1885 - Tiranë, 21 shkurt 1933) ka qenë veprimtar dhe përhapës i çështjes kombëtare, figurë e publicistikës si dhe e politikës shqiptare pas pavarësisë.

Biografia

U lind në Shkodër, i biri i Mark Mosit, me prejardhje nga Mosi i Shllakut. I ati përmendet si shpërndarës i shtypit patriotik në qendrën e asokohshme të vilajetit.^[1] Mësimet fillore i mori në shkollën teknike italiane, të mesmet në Kolegjin Saverjan dhe më pas ndoqi degën e mësuesisë në Normalen e Klagenfurtit nga 1904 deri më 1908.^[2] Nën organizimin e Gjergj Pekmezit mori pjesë në organizimin e studentëve shqiptarë në klubin atdhetar Lirija, që më 27 dhjetor 1904 mori emrin Dija,^[3] e cila mot për mot botoi një kalendar, dhe nxori një fletore me emër “Vllaznija”.

U kthye në vendlindje kur u shpall Kushtetuta më 1908,^[4] në fillim u bë pjesë e klubit Gjuha shqipe, por pas një çarjeje midis rinisë katolike shkodrane, hapi klubin rival Gegnija.^[5] Si përfaqësues i grupit shkoi në Kongres të Manastirit, u bë sekretar i kongresit dhe u vendos për njëfarë periudhe në Korçë.^[3] Me Tashko Ilon pruri nga Bukureshti himnin e flamurit thurur nga Asdreni.^[4] Në fund të dhjetorit 1909 me rekomandimin e P. Jul Bonatit ku me Dervish Himën, dhe Eqrem bej Vlorën^[6] bashkëpunoi në botimin e të përjavshmes "Shqipëtari-Arnavud" të subvencionuar nga Austro-Hungaria, me artikuj shqip, turqisht dhe frëngjisht.^[7]

Dha për një vit mësim në Normalen e Elbasanit. Më 1911 mori pjesë në Kryengritjen e Malësisë,^[3] ku luftoi edhe me armë në dorë në krah me Risto Siliqin. Kur u shpall Pavarësia gjendej në Trieste, ku do të ishte edhe pjesëmarrës në Kongresin e mbajtur më 1913.^[8]

Më 1914 formoi shoqërinë "Klubi Lidhja Kombëtare" në Shkodër, duke qenë edhe kryetar i saj^[8]. Organizata "Krahu Kombëtar" me anë të Sotir Pecit dhe Sejfi Vllamasit i propozon për pjesëmarrjen në këtë organizatë, Mosi refuzoi duke mos dashur të kufizonte lirinë e vet politike.^[9] Në shkurt 1914 në Durrës i bëhet thirrje nga Esad pashë Toptani të marrë përsipër postin si Drejtor të Përgjithshëm të Sigurisë së Shqipërisë. E pranon, por më 1915 me pushtimin e rishtë malazez të Shkodrës, internohet në Podgoricë. Në vitet 1916-1918 të administratës nën pushtimin austriak, riemërohet shef policie i Shkodrës dhe dha kontributin e vet në Komisinë Letrare, si anëtar i saj. Më 1919 me bashkimin e shoqërive "Mustafa Pasha" me "Vaso Pasha" themelon shoqërinë e vetme "Vllaznija",^[8] organ i së cilës qe e përkohshmja "Agimi" drejtuar nga Kristo Floqi.^[10]

Më 1920 qe senator i pref. së Shkodrës në Senatit të Dhomës së Këshillit Kombëtar të Shqipërisë dhe në vitet 1921-1924 u zgjodh për dy legjislatura rresht deputet i së njëjtës prefekturë.^[11] Qe delegat dhe përfaqësues i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, në Gjenevë. Më 3 mars 1921 zgjedhet sekretar i Këshillit Kombëtar, më 1921-1922 dhe prapë në maj 1924 u emërua prefekt në Korçë. Më 3 gusht 1923 mban fjalën mortore me rastin e shuarjes së atdhetarit Pandeli Cale.

Në kohën e Lëvizjes së qershorit ishte prefekt i Korçës, por u zëvendësua nga Spiro Koleka prej qeverisë Noli dhe u emërua më 2 tetor të po atij viti prefekt në Gjirokastër.

Me Triumfin e Legalitetit emigroi jashtë vendit, por në gusht të 1925 ishte pjesë e të amnistuarve nga Kryetari i Republikës Ahmet Zogu. Me t'u kthyer, u caktua prefekt në Korçë, ku qëndroi deri në fund të vitit 1926.^[12] Në fillim të vitit 1927 u emërua inspektor i Kryesisë së Republikës, por sipas vendimit të kryetarit të Republikës, më 16 janar 1927, dhe me Vendimin e Këshillit të Ministrave, më 27 janar 1927, rezulton të ketë qenë i emëruar “Inspektor i Përgjithshëm i Administratës”, duke i dorëzuar detyrën e prefektit Zef Kadares, i transferuar nga Berati në Korçë. Sapo erdhi në këtë detyrë, Hila, realizoi transferimin e komiserit të Policisë së Korçës, mikut të tij, Zef Mirdita, në detyrën e “sekretarit të Inspektorisë së Administratës”^[13]. Pas kësaj detyre, më 24 tetor 1927, u emërua ministër i Punëve Botore dhe zv/ministër i Punëve të Jashtme, ku qëndroi deri në 16 nëntor 1927, zëvendësuar nga Salih Vuçitërni. Atë vjeshtë i ra fatkeqësia e vdekjes së të birit, Mirit.

U rikthye prefekt i Korçës deri kur më 6 mars 1930 qeveria e Pandeli Evangjelit i dha detyrën e ministrit të Arsimit dhe zëvendësisht për Punët Botore.^[14] Gjatë asaj kohe u njoh Petro Markon që e cakton mësues në Dhërmi.^[15]

Ndërroi jetë në Tiranë më 21 shkurt 1933, në ceremoninë e varrimit të tij në Shkodër me 23^[16] foli në emër të qeverisë Mirash Ivanaj.^[8]

Hilë Mosi dhe bashkëshortja e tij Viktori Mosi

Vepra

Publicistikë

Mosi në moshë të re nisi të shkruante nëpër fletore shqipe vjersha dhe aty-këtu edhe proza; me pseudonimet Lirijasi (një xanës, xasë), Lir (xajë), Zog Sakoli, Sakoli, Zog Dushmani, Dushmani, Speci bashkëveproi “Albania”-n e Konicës, “Drita” e Sofjes, “Kombi” i Bostonit, “Albania” e Beogradit, “L’Albania” e Dervish Himës, “Shpnesa e Shqypnís” e Raguzës, “Diturija” e Lumo Skëndos, “Lirija" e Selanikut, “Vllaznija” e Vjenës, “Lidhja Ortodokse” e Korçës, “Shqiptari” i Stambollit, “Agimi” i Shkodrës etj.^[17]

Më 1907 u bë pjesë e një polemike mes klerit dhe laikëve katolikë, duke shkruar një artikull që u botua te "Shpnésa e Shcypniis" kundër klerit, dhe jezuitëve në veçanti, pasi këta të fundit kishin akuzuar themeluesit e një shoqate bamirësie që çoi drejt arrestimit të drejtuesve të saj nga autoritetet osmane.^[18] Vite më vonë Mosi u përfshi në një polemikë tjetër me klerin, tashmë me Anton Harapin tek Hylli i Dritës. Mosit iu përgjigj Fishta me artikullin Gabove Hilë!, si dhe mendohet që edhe pjesa teatrale "Bujari" synohej karshi Hilës.

Botues

Në vitin 1913 themeloi dhe drejtoi bashkë me Karl Sumën dhe Risto Siliqin, fletoren e përdyjavshme “Shqypnija e Ré”, e cila e vijoi botimin deri në plasjen e luftës botërore.

Poezi dhe përkthime

Në vitin 1913 botoi në Trieste një grumbull poezish me emrin “Zân'i atdheut”, vjersha atdhetare të përpiluara, më të shumtën, mbas frymës popullore, ku përthekohet malli për atdhe. Vepërza “Lotët e dashtniës”, e botuar në vitin 1916 përfshin një tubë lirikash me lëndë të ndryshme dhe me masa vargu gjithfarësh; një pjesë e këtyre janë origjinale, të tjerat janë përkthime të lira autorësh gjermanë si Goethe, Schiller, Heine, Koerner, Lessing etj. Këtij vëllimi i bëni një botim të dytë me titullin “Lule prendvere” duke i shtuar vjersha dhe balada të reja dhe duke përmirsuar të parat.

Në një vëllim të vogël përmblodhi në 1924 në titullin “Kangët Shqipe” disa prej vjershave të veta dhe të shokëve të vet që këndoheshin prej kryengritësve të 1911, ndër të cilat mori pjesë edhe ai vetë në malet e Shkodrës dhe të Korçës.

Poezítë e Mosit nuk kanë një vlerë aq të madhe artistike, por të gjitha janë të veshura me ndìesí të holla atdhetare, familjare e shoqnore, dhe meritojnë të çmohen për zgjedhjen e shprehjevet dhe për kumbimin melankolik e të thekshëm. Një meritim të veçantë për historinë e letërsisë shqiptare ka Hila për poezinë prej 138 vargjesh me titullin “Natyra” (Albania, Vit X. nr. 10-11-12, 1906, fq. 188-191 në të cilën takohet prova më e parë e përshtatjes së heksametrit në shqipen, provë e cila ká dhënë nji përfundim të pëlqyeshëm.^[19]

Poezitë e tij u ribotuan më 1960 me titullin "Zani i atdheut: Vepra të zgjedhuna" si dhe më 1986 me titullin "Vepra letrare".

Përktheu po ashtu “Cubat” (Die Räuber, 1928) vepër e Frederik Schiller-it, të cilën e ka punuar lirisht duke ìa përshtatë gjendjes shqiptare; nëpër “Filja” dramë tri aktesh nga Theodor Koerner-i, duke e sjellur ngjarjen në Kurbî rreth kullës së Kapitan Gjekajt; nepër komeditë e Goldonit: “Shërbëtori i dy zotnive” e “Dy Shërbëtorët”. Dorëshkrimi i tij i përkthimit të veprës së Gëtes "Die Leiden des jungen Werthers" (Vuajtjet e djaloshit Verter) ka mbetur i pabotuar.^[20]

Referime

1. Ulqini, Kahreman (1982). Gjurmë të historisë kombëtare në fototekën e Shkodrës. 8 nëntori. fq. 98.
2. Elsie 1997, fq. 140-141.
3. ^ Elsie 1997, fq. 141.
4. ^ Poradeci, Lasgush (4 nëntor 2012). "Hilë Mosi: si e solli himnin në Shqipëri". Shqiptarja.com, suplementi javor "Rilindasi" suplement javor (43): 15–17. Arkivuar nga origjinali më 27 dhjetor 2021. Marrë më 27 dhjetor 2021.
5. Clayer 2012, fq. 614-615.
6. Vlora E., Kujtimet 1885-1925, përktheu A. Koçi, Tiranë: "IDK", 2003.
7. Elsie 1997, fq. 141; Clayer 2012, fq. 621.
8. ^ Dervishi 2012, 183-184.
9. Vllamasi S., Ballafaqime politike në Shqipëri, Tiranë: Neraida, 2000, fq. 19.
10. AQSH, Fondi Kristo Floqi, D.1
11. Estrefi, D., Ligjvënësit shqiptarë 1920-2005 Arkivuar 14 maj 2011 tek Wayback Machine - Kuvendi i Shqipërisë, Tiranë 2005.
12. Juka, Gëzim H. (2018). Shkodranët e 7 prillit dhe të 29 nëntorit. Tiranë: Reklama. fq. 13. ISBN 9789928440358.
13. Lushaku H., Drejtorët e Përgjithshëm të Policisë Shqiptare, 1913-2013, Tiranë: "Kristalina", 2013.
14. Juka, Gëzim H. (2014). Shkodra në Triumfin e Legalitetit. Reklama. fq. 169. ISBN 9928125945.
15. Marko P., "Retë dhe gurët: Intervistë me vetveten".
16. Lajme kulturale, Shkodër: “Leka V - Nr. 03,” fq. 99.
17. Gashi, Sinan (2009). Pseudonimet e shkrimtarëve shqiptarë 1453-1982. Prishtinë. fq. 174–175.
18. Clayer 2012, fq. 537.
19. "Hil Mosi". Arkivuar nga origjinali më 2 shkurt 2010. Marrë më 24 korrik 2010.
20. Elsie 1997, fq. 142.

Literatura

• Clayer, Nathalie (2012) [2007]. Në fillimet e nacionalizmit shqiptar: Lindja e një kombi me shumicë myslimane në Evropë. Përkthyer nga Artan Puto (bot. 2). Tiranë: Botime "Përpjekja". ISBN 9789994302536.
• Dervishi, Kastriot (2012). Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet. Tiranë: 55. ISBN 9789994356225.

• Elsie, Robert (1997) [1995]. Histori e letërsisë shqiptare [History of Albanian Literature]. Përkthyer nga Myftiu, Abdurrahim. Pejë: Dukagjini.