Bukuroshja e Durrësit është një mozaik polikromatik i shekullit IV p.e.s. dhe është mozaiku më i lashtë dhe më i rëndësishëm i zbuluar ndonjëherë në Shqipëri[1]. Mozaiku ka një sipërfaqe prej 9 metrash katrorë dhe ka formë eliptike e që paraqet kokën e një gruaje në një sfond të zi, të rrethuar nga lule dhe elemente të tjera lulesh. U zbulua në vitin 1917 në Durrës dhe që nga viti 1992 është ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar të Shqipërisë në Tiranë.
Historiku
Mozaiku u krijua në gjysmën e dytë të shekullit IV p.e.s. në Durrës, i njohur asokohe si Epidamnos[1][2] për të shërbyer si dysheme dekorative të një banjoje private dhe luksoze. Mozaiku u zbulua në vitin 1917, në mes të Luftës së Parë Botërore, kur Durrësi u pushtua nga forcat e Austro-Hungarisë. Gjatë punimeve të ushtrisëaustro-hungareze për ndërtimin e fortifikimeve, inxhinierët ushtarakë hasën në këtë mozaik, i cili u zbulua 3.80 metres (12.5 ft) thellë në themelet e një shtëpie në lagjen “Varosh”, shumë afër qendrës së sotme të qytetit të Durrësit. Arkeologu austriak Kamilo Prashniker u kujdes për mozaikun, në mënyrë që të mund të ruhej më mirë. Në librin e tij Kërkime arkeologjike në Shqipëri dhe Mal të Zi (gjermanisht: Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro), botuar në Vjenë në vitin 1920 së bashku me A. Shober, studiuesi Prashniker ishte i pari që përfshiu një fotografi të këtij mozaiku duke e përshkruar atë si një kryevepër figurative.
Përfundimisht, pas përfundimit të luftës, Bukuroshja e Durrësit u mbulua dhe humbi për t’u rizbuluar vetëm në vitin 1947 nga një arkeolog nga Durrësi, Vangjel Toçi. Ajo u bë e njohur gjerësisht në botën e historisë së artit vetëm pas vitit 1959. [3]
Në vitin 1982 mozaiku u zhvendos me kujdes nga Durrësi dhe u vendos në sallën kryesore të antikiteteve në Muzeun Historik Kombëtar në Tiranë, ku mund të shihet edhe sot.
Me një vjetërsi prej rreth 24 shekuj, mozaiku i njohur si Bukuroshja e Durrësit ka një sipërfaqe prej rreth nëntë metra katrorë. Ai është në formë eliptike, rreth 5.1 metres (17 ft) në të gjithë gjerësinë dhe rreth 3 metres (9.8 ft) në gjërësi. Mozaiku është punuar nga guralecë me ngjyra të pa përpunuara dhe është akoma në gjendje mjaft të mirë. [4] Shprehja formale paraqet një shembull të mirë të artit të antikitetit në të cilin arti helenistik kombinohet me motive vendase të artit ilir. Konsiderohet si një nga mozaikët më ekspresivë në botë të zhanrit të tij. [5] Nga pikëpamja stilistike, mozaiku i ngjan mozaikëve të së njëjtës periudhë të zbuluar në Pella, dikur pjesë e Maqedonisë antike. [1]
Portreti i gruas
Ekzistojnë të paktën dy teori në lidhje me temën e portretizuar në mozaik. Sipas historianit dhe arkeologut Moikom Zeqo, gruaja e përfaqësuar në mozaik është e njëjtë me atë të pikturuar në arketipet e amforave në Pulia dhe pjesë të tjera të Italisë Jugore, me figura të kuqe të epokës helenistike. Sipas tij, Bukuroshja e Durrësit përfaqëson perëndeshën e Kretës Eileithyia, e cila ishte perëndeshë e lindjes dhe mamisë, duke ndihmuar në ofrimin e foshnjave të shëndosha. Sidoqoftë, arkeologu Afrim Hoti sugjeron se portreti i gruas është ndoshta vajza Aura, një shoqëruese e perëndeshës Artemis në gjueti. [4]
Koka e gruas është në shkallë të gjerë, me fytyrë dhe faqe të gjera. Ajo ka një qafë të gjatë të drejtë, dhe koka e saj është kthyer paksa në anën e majtë, duke krijuar një portret tre të katërtat. Imazhi i saj shfaqet i qetë dhe paqësor dhe pamja e saj është ëndërrimtare, gati melankolike. Shifra përshkruhet me buzë të lakuara të kuqe me shkëlqim. Plasticiteti i përpunuar me përpikëri i buzëve, zgjimi i formës dhe pozicioni i tyre pak i hapur, i japin asaj një fizionomi jashtëzakonisht femërore. Një guralec i vogël i verdhë dhe i kuqe i vetëm në bebëzën e syrit të saj krijon një pamje vërtet të rrallë në figurën e gruas. [5] Kurora e flokëve të saj të kuqërremtë është përshkruar veçanërisht mirë dhe dallohen mjaft mirë nga sfondi i zi nëpërmjet përdorimit të një të bardhe siluetë. Efekti plastik i figurës femërore të mozaikut në tërësinë e tij, paraqet një vepër artizanale artistike shumë të zhvilluar për kohën. [1]
Sfondi i dizajnit
Dizajni që rrethon figurën femërore është unik në lidhje me përbërjen e tij dhe sfondi i mozaikut është me ngjyrë të zezë. Karakterizohet nga një lirizëm i fortë i formave, i dukshëm në vazhdimësinë e linjave kaçurrela, dizajn spontanisht harmonik dhe me një shpërndarje fluide të elementeve. Figura e femrës është e rrethuar nga lule të llojeve të ndryshme, të tilla si zymbyl, zambak, dhe lulelakër, si dhe elementë të tjerë me lule të tilla si kërcell, sytha dhe petale. [1]
Teknika
Mozaiku është punuar duke përdorur teknikën opus vermiculatum, kështu që një skicë e lehtë është tërhequr rreth formave duke përdorur teknikën tesserae, e cila është e kontrastuar nga sfondi i zi i errët. Guralecat e lumenjve me ngjyra të ndryshme janë mbërthyer me njëri-tjetrin me një mjeshtëri të shkëlqyeshme. Efekti plastik i portretit arrihet duke përdorur disa nuanca të guralecave të bardha, të pozicionuara në model me një aftësi të jashtëzakonshme. Ndërsa linjat e zeza përdoren vetëm për modelimin e tipareve kryesore të portretit. [5]
Mozaiku në kulturën bashkëkohore
Bukuroshja e Durrësit përfaqëson një simbol të bukurisë dhe është bërë një figurë ikonike e cila është adoptuar në disa forma të artit pamor, poezisë, kulturës popullore dhe jetës tregtare veçanërisht në Durrës, qyteti i origjinës së tij. Shembuj të shfrytëzimeve moderne të Bukuroshes së Durrësit janë:
Në vitin 1999 autori shqiptar Vilson Ziaj botoi përmbledhjen me poezi dhe skica me titull "Bukuroshja e Durrësit"
Në librin me poezi " 4 shekuj para Krishtit " të poetit bashkëkohor shqiptar Ferik Ferra, poema kryesore me të njëjtin titull merret artistikisht me figurën femërore të mozaikut dhe epokën e saj, ndërsa antikiteti është lënda kryesore e poezive të tjera dhe titulli i librit është një aludim për kohën kur është realizuar mozaiku. [6]:23[7]
Në Filmin Ndërkombëtar Veror të Durrësit, çmimi më i mirë i filmit të shkurtër titullohet "Bukuroshja e Durrësit". [8]
Artisti shqiptar i mermerit, Isa Shuaipi realizoi një imitim artistik të Bukuroshes së Durrësit në qershor të vitit 2009. Puna e tij u krye duke përdorur më shumë se 45 mijë guralecë të vegjël mermeri me pesë ngjyra të ndryshme në një plan kuadratik me dimensione 120 centimetres (47 in) me 80 centimetres (31 in). [10]
Skenografia e edicionit të 30-të të Festivalit të Këngës në RTSH në vitin 1991, konsistoi kryesisht në një imitim të një shkallë më të madhe të Bukuroshes së Durrësit, me një ndryshim të vogël nga mozaiku origjinal.
Në sektorin tregtar, një nga dy restorantet e hotelit me pesë yje Adriatiku në Durrës mban emrin e mozaikut Bukuroshja e Durrësit .
Monedha e Bukuroshës së Durrësit
Në vitin 2004, Banka e Shqipërisë lëshoi një monedhë që shëonte lashtësinë shqiptare, duke përshkruar Bukuroshen e Durrësit dhe elementët dekorativë të saj në të dy anët e monedhës. Kjo është një monedhë metalike e bardhë e dhëmbëzuar me një vlerë fytyre 50 lekë, 24.25 millimetres (0.955 in) në diametër dhe që peshon 5.50 gramë, me ç'rast u lëshuan rreth 200,000 monedha, të punuara nga një aliazh prej 75 pjesësh bakri dhe 25 nikel .
Pamja e monedhës tregon Bukuroshen e mozaikut të Durrësit, e rrethuar me harqe dhe motive lulesh të stilizuara nga mozaiku. Në harkun e monedhës ka disa motive dekorative, siç janë qarqet simetrike të periudhës ilire. Pjesa e prapme e monedhës mban një krijim dekorativ në qendër të saj, i rrethuar me motive lulesh të marra nga mozaiku. Kjo shifër shoqërohet akoma me qarqe deri në harkun e monedhave, poshtë së cilës gjendet mbishkrimi "SHQIPËRI-ALBANIA 2004".
Piktori dhe gdhendësi shqiptar Petraq Papa punoi një pjesë të monedhës së shkrirë, gjë që u punua nga shkritorja polake (Mennica Państwowa SA) në Varshavë, Poloni .
^ abcApollon Baçe, Aleksandër Meksi, Emin Riza, Gjerak Karaiskaj, Pirro Thomo - Historia e Arkitekturës Shqiptare (History of Albanian Architecture - pages 87-88 (in Albanian)) Publisher: Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës, Tirana 1980
^Shehu, Qazim (25 dhjetor 2011). "Loja e imazheve në fillin e së bukurës - Shënime për librin "Katër shekuj para Krishtit" të Ferik Ferrës"(PDF). Gazeta 55. 15 (4785): 24. Arkivuar nga origjinali(PDF) më 31 janar 2012. Marrë më 2012-03-21. Tek Ferik Ferra e bukura vjen si një veçori tjetër, si jehonë sugjestionuese e perceptimit kulturor të shekujve, si rezistencë e genit etnik përcjellë përmes imazheve e kontrapunktve të befasishme... Bukuroshja e Durrësit është poezia bërthamë në këtë ideshtjellim e cila manifestohet si poezi e mahnitjes poetike
_-_National_Historical_Museum_-_Tirana_-_Albania_(42748108492).jpg)
