Američki avion B-1 Lanser baca svoj tovar kasetnih bombi.
Sporazum o zabrani kasetnih bombi (engl.The Convention on Cluster Munitions) je međunarodni sporazum kojim se zabranjuje korišćenje transfer i skladištenje kasetnih bombi. Norveška vlada je započela proces Konvencije o kasetnoj municiji u februaru 2007. godine, sa namerom da postigne međunarodni sporazum kojim bi se zabranila upotreba kasetnih bombi, čiji je tekst usaglašen u Dablinu maja 2008. godine. U Oslu decembra 2008. bio je otvoren za potpisivanje, da bi stupio na snagu 1. avgusta 2010. godine, šest meseci nakon što ga je ratifikovalo 30 država. Ovu konvenciju je do sada potpisalo 115 država, a od tog broja 88 je ratifikovalo, sa daljom tendencijom rasta država koje se priključuju zabrani kasetnih bombi.
Zbog velike upotrebe kasetnih bombi sa velikim brojem civilnih žrtava i zbog velikih i nesagledivih posledica u mnogim konfliktima koje nanosi ovo nehumano oružje, bilo je nekoliko pokušaja da se zabrani korišćenje ovih bombi. U početku je bilo neuspešno zbog protivljenja velikih sila, ali je na kraju posle mnogo truda i velikog broja održanih konferencija i sastanaka povodom toga, koji su na kraju rezultovali donošenjem i usvajanjem ovog sporazuma.
Broj žrtava od kasetnih bombi od početka upotrebe do sada
Prema podacima HRW-a (Human Rights Watch) u 2011. godini je u 29 zemalja bilo stradalih od kasetnih bombi. Prema izveštajima, od početka upotrebe kasetnih bombi do kraja 2010. godine broj ukupno potvrđenih žrtava bio je najmanje 16.921.[1] Međutim, žrtve kasetne municije nisu svuda ubeležene i u mnogim zemljama nije se vodila pravilna evidencija, tako da se ukupan broj žrtava procenjuje na između 55.000 i 100.000, jer je samo u Laosu, Vijetnamu i Kambodži procenjeno da ih je bilo više od 54.000.
Tokom 2010. godine kontaminirani teren je očišćen i uništene su kasetne bombe u: AvganistanuAngoli, DR Kongo i Iraku, dok je zabeležen značajan napredak u čišćenju u Kambodži, Srbiji i Vijetnamu. Najmanje 59.978 neeksplodiranih kasetnih bombica je uništeno tokom operacije čišćenja, a očišćeno je više od 18,5 km² kontaminiranog zemljišta.
Države koje su koristile kasetnu municiju i gde su je sve koristili [3]
Prema novijim izveštajima, do kraja 2011. godine izvestan broj zemalja je, pridržavajući se konvencije i uništavajući svoja skladišta, uspeo da tokom ovog kratkog perioda uništi svoje zalihe kasetne municije, tako da danas imamo još 69 zemalja koje poseduju ovo oružje.
Prodaja i transfer kasetnih bombi
Najmanje 15 zemalja je izvezlo više od 50 tipova kasetnih bombi u najmanje 60 drugih država. Zadnji zabeleženi slučajevi njihovog transfera i korišćenja u konfliktima su:
Izvoz Španije od 2006. do 2008. godine 1.055 kasetnih bombi koje sadrže 22.155 bombica MAT-120 u Libiju, gde su te upotrebljene u konfliktu 14. aprila 2011.
Izvoz 4 sistema izraelskih GRADLAR raketa u Gruziju u 2007. godini, koji koriste lansere od 160 mm Mk-4 rakete, od kojih svaka raketa sadrži 104 bombice M85. Te kasetne bombe kasnije su upotrebljene tokom sukoba sa Rusijom avgusta 2008. Dve države koje nisu članice Konvencije (Singapur i SAD) su uvele moratorijum na izvoz kasetnih bombi.
Konflikti sa upotrebom kasetnih bombi koji su prethodili konvenciji [9]
1939-1940: U Finskoj je prvi put u istoriji primećena upotreba zapaljivih kasetnih bombi od strane sovjetskih trupa u takozvanom Zimskom ratu 1939-1940. godine.
1964-1975: U Kambodži, Laosu, Vijetnamu i Tajlanduameričke snage su upotrebile ogromnu količinu kasetne municije. Prema nekim procenama na svetskom nivou, Laos je jedna od zemalja koja su najviše nastradale. Tamo je bačeno preko 414.000 kasetnih bombi koje su sadržale oko 270 miliona kasetnih bombica a prema izveštajima, oko trećina tih bombica nije odmah eksplodirala. Prema nekim procenama iz 2011. godine ostalo je još oko 26 miliona neeksplodirane kasetne municije za čišćenje. Prema grubim procenama, samo jedna desetina od ukupne kontaminirane površine zemljišta koje je ostalo za čišćenje je oko 8.750 km², a ukupna površina je oko 38% teritorije u Laosu. Kontaminiranost onemogućava obradu zemljišta, razvoj regionalne ekonomije i predstavlja životnu opasnost za desetine hiljada meštana. Timovi za čišćenje u Laosu su pronašli 19 različitih tipova kasetnih bombi. Prema zvaničnim podacima ubijeno ili ranjeno je više od 11.000 osoba, a od tog broja 30% su deca. Jedna od procena američke vojne baze podataka je da je tokom 9.500 letova u Kambodži bačeno oko 87.000 avio kasetnih bombi, koje su sadržale preko 26 miliona bombica, uglavnom u istočnim i severoistočnim delovima zemlje, koji se graniče sa Laosom i Vijetnamom. Tamo je prema procenama ostalo između 2 i 5,8 miliona neeksplodiranih kasetnih bombica, a broj žrtava, pošto ne postoje pouzdani podaci, procenjen je na više od 5.000. Ostaci od kasetnih bombi koji su pronađeni su: BLU-24, BLU-26, BLU-36, BLU-42, BLU-43, BLU-49, kao i BLU-61. U Vijetnamu je bačeno preko 296.000 kasetnih bombi, koje sadrže oko 97 miliona bombica, a prema nezvaničnim informacijama vojnih stručnjaka, ako bi se čišćenje kontaminiranih teritorija odvijalo ovim tempom kojim oni rade, bilo bi završeno za oko 300 godina. Prema nekim izveštajima iz Vijetnama oko 300 osoba svake godine strada od kasetnih bombi, međutim procenjuje se da je ukupan broj žrtava preko 34.000. Pronađeno je 15 različitih tipova kasetne municije koje su SAD koristile a kontaminirano je 64 provincija i gradova, uključujući Haiphong, Hanoj, Ho Ši Min, i Vin. Najviše kontaminirana područja su u tri provincije: Kvang Bin, Kuang Nam, i Thua-Thien Hue. Na Tajlandu je 2010. godine istraživanje pokazalo da je od neeksplodirane kasetne municije SADMK-118, koje datira još od Vijetnamskom rata, kontaminirano oko 315.000m² zemljišta u Fakta okrugu na severu pokrajine Utaradit. Kasetna municija je očigledno bila bačena kada su se avioni SAD vraćali u svoje baze na Tajlandu posle bombardovanja Vijetnama i Laosa.
1970: U Zambiji su pronađeni ostaci od avio kasetnih bombi u dve oblasti i to u Jifumba, Solvezi okrugu (severozapadnoj provinciji), a drugi u Majva, Shangombo okrugu (zapadna provincija). Nema podataka koje to mogao da baci, pretpostavlja se da je to moglo da se desi između 1970. i početka 1990. U Junu 2010. godine zambijska vojska i Norveška narodna pomoć su očistile ove oblasti, koje pokrivaju ukupnu površinu od 484.000m2 i uništile 22 kasetne bombice tipa CB-470.
1975-1991: U Zapadnoj Sahari i Mauritaniji su marokanske snage zbog spora oko teritorije koristile artiljerijsku i avio kasetnu municiju protiv nevladinih trupa Narodnog fronta za oslobođenje Sagija el Amre i Rio de Oro (Polisario). Između 1980 i 1981. godine Marokansko vazduhoplovstvo sprovodi napade na mesta Akka, Guelta Zemmour i Messeid koristeći kasetne bombe francuske izrade. Ostaci od kasetnih bombi koji su korišćeni u ovom sukobu su: avio kasetne bombe CBU-71 sa BLU-63 municijom, kao i MK-118s, onda artiljerijske M483A1 155mm sa M42 i M46 municijom. Ukupno ima 85 oblasti kontaminiranih od kasetne municije što zauzima prostor od 32.74 km². U Mauritaniji su 1990. godine marokanski avioni gađali kasetnim bombama jednu oblast koja je 34 km severno od mesta Bir Mogrein, što je nekih 6 km² kontaminirane površine. Kasetne koje su korišćene u ovom sukobu su BLU-63 kao i MK-118s. Maroko je između 1979. i 1995. uvezao kasetnu municiju iz SAD i to: 2,994 CBU-52; 1,752 CBU-58; 748 CBU-71 i 850 raketnih kasetnih bombi, što sveukupno sadrži oko 2,5 miliona bombica.
1978: U južnom delu Libana su Izraelci takođe koristili kasetne bombe.
1979-1989: U Avganistanu je vojska Sovjetskog Saveza bacala avio i raketne kasetne bombe protiv nevladinih snaga, a u tom sukobu su i nevladine snage takođe koristile artiljerijske kasetne ali u manjem obimu. Australijski fotograf Džon Rodsted je 2002. godine snimio oko 60.000 tona (60 miliona kg) uskladištenih napuštenih sovjetskih kasetnih bombi u oblasti Bagram u avio bazi izvan Kabula. U avgustu 2010. godine je Ministarstvo odbrane obavestilo „Monitor“ da nema kasetne municije u skladištima i da je „oko 113.196 kasetnih bombi koje sadrže 29.559 kilograma“ starih sovjetskih zaliha uništeno. Ostaje nejasno šta je sa preostalim ogromnim količinama kasetnih bombi koje su pronađene 2002. godine.
1983: Na Grenadu su mornarički avioni SAD bacili 21 kontejner kasetnih bombi tokom operacije vazdušne podrške.
1983: U Libanu je u decembru 1983. godine mornarička avijacija SAD bacila 12 kontejnera CBU-59 i 28 raketnih kasetnih bombi na protivvazdušnu odbranu sirijskih snaga u blizini Bejruta.
1984-1988: U Iranu su Iračani 1984. godine u početnoj fazi rata upotrebili avio kasetne bombe. U kasnijim fazama rata koristili su Ababil-50 raketne kasetne bombe, koje su kopija M-87 Orkana iz bivše Jugoslavije. Inače ove dve zemlje su vršile zajednička istraživanja i zajedno su proizvodile ovo oružje, samo što se u bivšoj Jugoslaviji zvalo Orkan a u IrakuAbabil.
1986: U Libiji su avioni SAD 25 Marta bacili MK-20 raketne kasetne na libijske brodove u zalivu Sidra. Takođe su SAD 14-15. aprila bacili 60 raketnih bombi na aerodrom Benina.
1988-1994: Na Nagorno-Karabahu u sukobu Jermenije i Azerbejdžana oko sporne teritorije pronađene su kasetne bombe na 162 lokacije, koje zauzimaju površinu od 94 km². To su podaci iz izveštaja iz 2008. godine a pošto je jedan deo teritorije očišćen od kasetnih bombi, prema novijem izveštaju iz marta 2011. procenjeni preostali prostor za čišćenje je 69.5 km², na 131 lokaciji. Značajan problem sa ostacima kasetne municije je posebno u Askeran i Martakert regionu. Procenjuje se da je 180 kasetnih bombi bačeno na grad Stepanakert. Vrste kasetne municije koja je pronađene je: PTAB-1, ShOAB-0.5 i AO-2.5. Izveštaji takođe govore da su kasetne bombe pronađene i na nekim delovima teritorije Azerbejdžana.
1991: U Iraku i Kuvajtu su SAD i njeni saveznici bacili 61.000 kontejnera avio kasetnih bombi, koji sadrže oko 20 miliona bombica. Saudijska Arabija je u zajedničkoj akciji sa SAD gađala artiljerijskim, kao i avio kasetnim bombama tokom bitke za mesto Khafji. Tačan broj kasetne municije korišćen iz artiljerijskih i raketnih sistema nije poznat ali se sumnja da je bilo preko 30 miliona bombica.
1991-1995: U Hrvatskoj je tokom sukoba početkom 90-ih godina u zaleđu Zadra kontaminirano od kasetnih bombi oko 9,3 km2, a procene su da ima oko 5.000 neeksplodirane kasetne municije. Najveća kontaminacija terena u Hrvatskoj je baš u Zadarskom zaleđu. Takođe su kasetne bombe korišćene 2-3. maja 1995. godine kada su nevladine trupe gađale civilne delove Zagreba iz M-87 Orkana. Ovde treba napomenuti da je 12. juna 2007. godine Međunarodni sud za bivšu Jugoslaviju doneo krivičnu presudu na individualnoj osnovi Milanu Martiću za granatiranje Zagreba i upotrebu kasetnih bombi tipa M-87 Orkana tokom tog čina, i pri tome pogađanje civilnih objekata. Odluka je doneta na osnovu karakteristika upotrebljenog (veoma nepreciznog) oružja u kombinaciji sa karakteristikama gađanog/pogođenog terena i s time u vidu male verovatnoće pogađanja čak i potencijalnih vojnih ciljeva, kao što su hrvatsko Ministarstvo odbrane ili spoljnih poslova. Tokom granatiranja centra Zagreba 2 i 3. maja 1995. godine poginulo je 7, a povređeno je skoro 200 civila.
1992-1994: U Angoli u građanskom ratu zbog nepriznavanja izbornih rezultata poražena strana na izborima UNITA na čelu sa opozicionim liderom Savimbi koji su imali 40% glasova u odnosu na drugu stranu MPLA 49%, je odbila da prihvati izborne rezultate i obnavlja rat tokom koga je došlo do korišćenja nepoznatog broja kasetnih bombi koje su pronađene na mnogim lokacijama. Demineri koji su radili na raščišćavanju kasetnih bombi uništili su ostatke u provinciji Huambo u blizini mesta Caala i Bailundo. To su bile bombe sovjetske proizvodnje i to: PTAB-2.5 i AO-2.5 RT.
1992-1995: U Bosni i HercegoviniVojska Jugoslavije i nevladine trupe su iskoristile raspoložive zalihe kasetne municije. U ranoj fazi sukoba avioni Jugoslavije gađali su kasetnim bombama i to BL-755, a u kasnijoj fazi bilo je i raketnih kasetnih iz M-87 Orkana. Avioni NATO-a su bacili 2 kasetne bombe CBU-87. Istraživanje je pokazalo da je zagađeno 669 oblasti, koje pokrivaju površinu od 12 km².
1994-1996: U Čečeniji su Ruske snage koristile kasetne bombe protiv nevladinih trupa.
1996-1999: U Sudanu su vladine trupe gađale južni deo Sudana avio kasetnim bombama čileanske proizvodnje PM-1. U južnom Sudanu je kontaminirano 519 lokacija. Ostaci od kasetne municije pronađeni su u naseljima, na poljoprivrednom zemljištu, pašnjacima, rekama i potocima, na padinama brda, u pustinjskim oblastima, kao i oko bivše vojne kasarne.
1998-2003: U DR Kongu u takozvanom Drugom kongoanskom ratu je učestvovalo 8 afričkih zemalja i oko 25 naoružanih grupa, tako da je to bio najveći afrički rat posle II svetskog rata. U tom sukobu su upotrebljene kasetne bombe BL-755britanske proizvodnje, BLU-63američke proizvodnje, i PM-1. Ostaci kasetne municije pronađeni su u provincijama Ekuateur, Katangu, Maniema i pokrajini Orientale, a postoji sumnja da ih ima i u provinciji severni Kiv. Zbog složenosti samog sukoba i učestvovanja dosta zemalja kao i naoružanih grupa, ne zna se tačno ko je upotrebio tu municiju. Prema nepotpunim izveštajima, broj žrtava od ostataka kasetne municije je najmanje 207 i to od 1964. do kraja 2010. godine.
[[Datoteka:|320px|Najveći broj kasetnih bombi (slika levo) bačenih na Niš, pao je na ovaj prostor Niškog aerodroma(slika desno); hangare, radionice, kontrolu letenja, pilotske anekse, objekte komande 161.vb i 119.hp (označeno strelicama)]]
Najveći broj kasetnih bombi (slika levo) bačenih na Niš, pao je na ovaj prostor Niškog aerodroma(slika desno); hangare, radionice, kontrolu letenja, pilotske anekse, objekte komande 161.vb i 119.hp (označeno strelicama)
1999:Jugoslaviju (koju su tada činile Srbija sa autonomnom pokrajinom Kosovo i Crna Gora ) su NATO snage USA, Ujedinjenog Kraljevstva i Holandije bacile 1765 kontejnera sa 295.000 bombica, od kojih se procenjuje da 33 hiljade nije eksplodiralo i da zauzimaju površinu od oko 31 km², dok je u 2008. godini istraživanje Norveške narodne pomoći (NPA) kao i srpskog Centra za uklanjanje mina (SMAC ) potvrdilo da je još ostalo kontaminirano 290 oblasti, koje zauzimaju prostor od 14.9 km². Vrste kasetne municije koje su korišćene su: BLU-97, BL-755 (MK-1 i MK-4), MK-118 kao i BLU-114B koja u sebi ima grafitna vlakna, koja služe za prekid protoka električne energije na centralama ili dalekovodima. Prema podacima nevladine organizacije Landmine Action skoro 8.500 kasetne podmunicije je bilo bačeno bez cilja i upotrebne svrhe. Do sada evidentirani broj žrtava kasetnih bombi u Srbiji (poginulih i teško povređenih) je 191 osoba (bez Kosova). Poginulo je 31 lice (16,2%), ranjeno je 160 lica (83,8%), a 62.5 % žrtava čine muškarci i dečaci mlađi od 19 godina. Takođe se ocenjuje da kontaminirane površine čini isključivo obradivo zemljište (polja, šume, vinogradi…) kao i da je 84% žrtava od kasetnih bombi od ukupnog broja žrtava utvrđeno u prvoj godini posle završetka oružanih sukoba. Opasnost od neeksplodirane kasetne municije nije ravnomerno raspoređena na teritoriji Srbije. Ovom opasnošću je pogođeno 28 mesnih zajednica iz 16 različitih opština. Ukupno je ovim problemom pogođeno 12 od 30 okruga Republike Srbije (bez procene opasnosti za područje Kosova i Metohije). U pogođenim mesnim zajednicama živi oko 162.000 stanovnika. Prema sadašnjim procenama 88.000 stanovnika živi u neposrednoj blizini sumnjive površine, te se može smatrati da su izloženi svakodnevnom riziku. U martu 2011. godine, kosovski centar za uklanjanje mina prijavio je 48 oblasti koje su kontaminirane od neeksplodirane kasetne municije i još šest sumnjivih područja. Prema podacima Instituta Ujedinjenih nacija za razoružavanje (UNIDIR), na pograničnom prostoru sa Albanijom, naročito u regionu Kukeš, kao i u još nekim delovima prigraničnog pojasa pronađeni su ostaci kasetnih bombi. Neeksplodirana podmunicija je na teritoriji Albanije izazvala skoro 300 žrtava, od kojih je više od 40 smrtnih slučajeva. Najviše žrtava u pojedinačnim napadima NATO-a bilo je 7. i 12. maja 1999. godine, kada je na grad Niš bačeno ukupno 36 kontejnera kasetnih bombi. Tada je ubijeno 15 osoba, a više desetina je ranjeno (od toga 8 je teško povređeno), oštećeno je 120 stambenih objekata, uništeno je 47 putničkih automobila a 15 automobila je oštećeno. Kasetne bombe u Nišu su izbacili holandski avioni F-16. Drugi veliki incident u pojedinačnim napadima sa velikim brojem žrtava desio se 13. maja 1999. godine, kada su NATO avioni sa 8 kasetnih bombi pogodili jednu izbegličku kolonu kosovskih Albanaca koja se vraćala svojim kućama kod sela Korisa u blizini grada Prizrena, a 65 kilometara jugozapadno od Prištine. Tom prilikom je ubijeno preko 100 kosovskih Albanaca izbeglica, većinom žena, dece kao i starijih i iznemoglih osoba, a bio je i veliki broj ranjenih. NATO snage su priznale da su koristile kasetne bombe u ovoj akciji. Organizacija za ljudska prava (Human Rights Watch), je 13. maja 1999. godine poslala pismo generalnom sekretaru NATO-a Havijeru Solani, naglašavajući „ozbiljnu zabrinutost zbog toga što NATO pogađa civile, kao i civilne ustanove“, računajući bolnice, elektrane, medijske ustanove i fabrike koje nisu vezane za vojnu proizvodnju.
2001-2002: U Avganistanu u periodu od oktobra 2001. i početka 2002. godine avioni SAD su tokom 232 napada na lokacijama širom zemlje bacili 1.228 kasetnih bombi, koje su sadržale 248.056 bombica. Takođe veliku opasnost čine ostaci kasetne municije bačene su još od strane sovjetskih snaga tokom prethodnog rata, tako da su demineri prilikom čišćenja nailazili na kasetne bombe SAD kao i na Sovjetske. Procenjeno je da je 24 oblasti kontaminirano od kasetnih bombi. U Avganistanu je zabeležena najmanje 771 žrtva od kasetne municije.
2003-2006: U Iraku su SAD i Velika Britanija tokom 3 nedelje ratnih dejstava bacile oko 13.000 kasetnih bombi, koje sadrže oko 1,8 do 2 milona bombica. U jednom incidentu 7. aprila 2003. godine NATO snage su gađale Bagdad i mnogo bombica je ostalo neeksplodirano pri udaru usled koga je došlo do velikog broja žrtava od kasetnih bombi. Kasetne bombe su pronađene na mnogim lokacijama a jedan izveštaj iz 2004. godine nam govori da je glavni auto-put između Kuvajta i Basre bio meta teškog napada kasetnim bombama, a ova municija intenzivno je korišćena i oko Basre, Nasiriiah kao i na prilaznim putevima Bagdadu. Kontaminirano je 2.200 lokacija duž reka Eufrat i Tigar. Procenjuje se da je od 1991. godine bilo između 5.500 i 8.000 žrtava kasetne municije, uključujući i gubitke koji su se desili tokom napada, a četvrtinu žrtava čine deca. Kasetne bombe koje su korišćene u ovim sukobima su: BLU-97, BLU-63.
2006: U Libanu su izraelske trupe u julu i avgustu gađale kasetnim bombama Hezbolah. Prema procenama UNIzrael je bacio oko 4 miliona bombica i to samo tokom zadnja 3 dana sukoba, a oko 1 milion je ostalo neeksplodirano i to je izazvalo nesagledivu humanitarnu opasnost za mnoge žitelje tog područja, kao i dugotrajnu ekonomsku krizu u pretežno agrarnom sektoru pogođenog područja. Izraelska ofanziva je naišla na oštru međunarodnu kritiku jer su ovakve bombe bacane na oblasti naseljene pretežno civilima. U prvih mesec dana posle tog rata poginulo je ili ranjeno u proseku 3-4 osobe dnevno, a u prvoj godini mira je bilo više od 200 civilnih žrtava. Prema izveštaju iz maja 2011. godine, u preko 758 područja zemljište je kontaminirano od kasetne municije, na ukupnoj površini od oko 18,1 km².
2008: U Gruziji 12. avgusta 2008. Rusi su bacili nekoliko tipova kasetnih bombi na grad Gori, a isto tako su ih gruzijske trupe koristile, što su kasnije i zvanično priznali. U tom sukobu najmanje 11 je poginulo, a ukupan broj žrtava je bio najmanje 70. Gruzija je koristila kasetne bombe i u sukobu sa nepriznatom državom Abhazijom, koja se otcepila od Gruzije 1992. godine. Gruzijske snage su koristile kasetne bombe u dolini Kodor i tvrdi se da je Gruzija ispalila veliki broj kasetne municije M85 municije iz LAR-160 raketnih kasetnih izraelskog porekla. Zabeležen je veliki broj neeksplodiranih kasetnih bombi u području na kome su se vodile borbe a korišćeno je više vrsta kasetnih bombi u Gruziji i Abhaziji i to su: avio kasetne AO-2.5 RTM, raketne 9N210, kao i M-85 municijom iz LAR-160mm raketnih kasetnih Izraelske proizvodnje, a prema izveštajima kupljene su od Izraela 2007. godine.
2009: U Jemenu su SAD 17. decembra bacile najmanje jednu krstareću raketu TLAM-D sa 166 bombica BLU-97 na jedan kamp za obuku.
2011: U Kambodži je između 4. i 7. februara 2011. godine u spornom delu pojasa sa Tajlandom izbio sukob između te dve zemlje, koji je kratko potrajao. Sukob se dogodio na teritoriji Kambodže pod zaštitom UNESKO, u blizini hrama Preah Vihear, gde su tajlandski vojnici bacili nekoliko vrsta kasetne municije i to su: M35, M42, M46 i M-85. Kontaminirana teritorija zahvaćena ovim sukobom je na površini od oko 1.5 km² i dovodi u opasnost četiri sela a broj ugroženih osoba je između 5.000 i 10.000. Tajlandski ambasador je 5. aprila u UN u Ženevi potvrdio da su korišćene kasetne bombe. Ovo je bila prva upotreba kasetnih bombi od 2008. godine, od stupanja na snagu konvencije o zabrani kasetnih bombi. Konvencija je zvanično stupila na snagu 1. avgusta 2010. godine.
2011: U Libiji je izbio sukob između vladinih i nevladinih snaga koje su bile potpomognute NATO alijansom iz vazduha, u cilju svrgavanja sa vlasti Moamera el Gadafija. Sukobi su trajali nekoliko meseci i došlo je do upotrebe kasetnih bombi u noći 14. aprila 2011. godine, a pronađeni ostaci su na 3 lokacije u gradskoj četvrti u zapadnom delu grada Misrate. Kasetne bombe upotrebljene od libijskih snaga su minobacački projektili MAT-120španske proizvodnje od kojih svaki sadrži 21 bombicu. Oznake na ostacima projektila kasetnih bombi nam pokazuju da su proizvedene 2007. godine, a poznato je da je Libija kupovala kasetne bombe od Španije u periodu od 2006. do 2008. godine.
2011-2014: U Sudanu je korišćena kasetna municija najverovatnije od strane oružanih snaga Sudana od 2011. godine u gradovima Troji i Ongolo, koji su blizu granice Južnog Sudana. U tom građanskom ratu od sredine 2011. godine između Sudanske Narodno oslobodilačke armije Severa (SPLM-N) i oružanih snaga Sudana korišćene su kasetne bombe RBK-500AO-2.5RT sovjetske proizvodnje, kao i Type-81 kineske proizvodnje. Dokazano je iz više nezavisnih izvora da su korišćene kasetne bombe u blizini ovih gradova, nema zvanične potvrde ko ih je koristio ali osnovano se sumnja da su ih koristile vladine snage Sudana, jer ih inače i imaju u svojim skladištima.
2012-2014: U Siriji u građanskom ratu od sredine 2012 do jula 2014 su korišćene kasetne bombe na više od 10 lokacija. Korišćeno je više vrsta kasetne municije u julu 2012 korišćeno je RBK-250-275 - 150 AO-1SCh, onda u avgustu 2012 korišćeno je RBK-250 - 30 PTAB-2.5M, zatim u decembru 2012 je korišćeno 122mm SAKR, onda u martu 2013 je korišćeno RBK-500 - 565 ShOAB-0.5, onda u maju 2013 je korišćeno BKF - 96 PTAB-2.5KO, onda u junu 2013 je korišćeno AO-2.5RT, u februaru 2014 je korišćeno 9M55K 300mm - 72 9N235 kao i 9M27K-series 220mm, i u aprilu 2014 je korišćeno “ZP-39” DPICM.
2014: U istočnom delu Ukrajine u građanskom ratu korišćene su kasetne bombe na dve lokacije i to: 3 jula 2014 pronađene su neeksplodirane kasetne bombe kod Kramatorska i to ostaci od 300mm 9M55K i 9N235 ispaljeni iz 9K58 Smerch, koji ima domet oko 90 km. U blizini Slavjanska 11 jula pronađeni su ostaci od 220mm 9M27K - 9N210 i 9N235 ispaljeni iz 9K57 Uragan koji ima domet oko 35 km. Nema zvaničnih potvrde ko je koristio kasetne bombe ali osnovano se sumnja da su ga koristile Ukrajinske vladine snage jer se nisu ni potrudili da demantuju te optužbe.
Pokušaj da se donese konvencija ranih 1970-ih godina
Počeci borbe protiv ovog oružja i isticanja koliko je ono nehumano potiču još iz davne 1973. godine, kada je završen rat u Indokini i kada su obelodanjene nesagledive posledice nastale od velikog broja neeksplodiranih kasetnih bombi i izneti podaci o velikom broju stradalih civila u tim sukobima. Vlada Švajcarske i Međunarodni crveni krst organizuju u februaru 1974. godine međunarodnu konferenciju sa ciljem da se ustanove pravne restrikcije za korišćenje vrsta oružja sa nesagledivim i neproporcionalnim humanitarnim posledicama. Na toj konferenciji, Egipat, Meksiko, Norveška, Sudan, Švedska, Švajcarska kao i SFR Jugoslavija predstavljaju radni dokumenat, na osnovu kojeg bi se zabranila upotreba kasetnih bombi. { Ovde treba pomenuti M. Krepona koji je 1974. godine opisivao nesagledive posledice korišćenja kasetnih bombi povodom analize spoljne i bezbednosne politike SAD po tom pitanju, kao i procesa odobravanja razvoja i zakupa te vrste naoružanja od strane državnih institucija i najviših državnih organa i vojnog vrha. (Krepon, M. (1974) Weapons Potentially Inhumane: The Case of Cluster Bombs. Foreign Affairs, 52(3), pp. 595–611)}. Pošto sadržaj radnog dokumenta nije uvršten u protokole Ženevskih Konvencija u 1977. godini. njegovi argumenti korišćeni su u dalje svrhe utvrđivanja Konvencije o konvencionalnom naoružanju iz 1980. godine. Ipak, ni u tom dokumentu kasetne bombe kao specifična vrsta naoružanja nisu se pojavile.
Humanitarno pravo ostavlja veliku pravnu prazninu, prvenstveno u vezi sa upotrebom kasetnih bombi, po kojoj države nisu obavezane konkretnim pravnim instrumentima da preispitaju legalnost i način korišćena tog oružja. Principi međunarodnog humanitarnog prava koji proizlaze iz Ženevskih konvencija su uz to previše apstraktni da bi mogli da vrše ozbiljan političko/pravni pritisak i time spreče upotrebu kasetnih bombi u budućnosti.
Izgleda da je moralo da se čeka više od 20 godina da bi se opet neka kampanja pokrenula protiv kasetnih bombi a povod je bio kada je 2006. godine izbio sukob između Libana i Izraela. Tada su izraelske trupe gađale kasetnim bombama Hezbolah. Prema procenama UN, Izrael je bacio oko 4 miliona bombica i to samo u zadnja 3 dana sukoba a oko 1 milion je ostalo neeksplodirano i time je izazivana nesaglediva humanitarna opasnost za mnoge žitelje tog područja kao i dugotrajna ekonomska kriza u pretežno agrarnom sektoru pogođenog područja. U prvih mesec dana posle tog rata poginulo je ili ranjeno u proseku 3-4 osobe dnevno. Izrael je tada oštro kritikovan jer je ovakve bombe bacao na oblasti naseljene pretežno civilima. Izraelska ofanziva je naišla na oštru međunarodnu kritiku i prema gledištu mnogih diplomata, bila je glavni podsticaj na međunarodnom planu da se ponovo intenzivira rasprava o kasetnim bombama.
Novi pokušaj Norveške i donošenje Oslo sporazuma
Na osnovu slabog međunarodnog pravnog konteksta po pitanju kasetnih bombi i ponovnog neuspeha CCW pod okriljem UN u svojoj trećoj revizionoj konferenciji u novembru 2006. godine da pregovorima postignu sporazum o zabrani kasetne municije i nakon nesagledivih posledica korišćenja kasetnih bombi od strane Izraela tokom bombardovanja Libana u avgustu 2006. godine, vlada Norveške[10] je novembra 2006. godine predstavila svoj plan i sazvala konferenciju u februaru 2007. godine u Oslu, na kojoj je pokrenula inicijativu da se međunarodni pregovarački forum u svrhu pronalaženja rešenja po pitanju pre svega produkcije i korišćenja kasetnih bombi prenese na drugi neformalni pregovarački kolosek (paralelno i komplementarno sa zvaničnim naporima pod okriljem UN) koji bi obuhvatao države zainteresovane za pronalaženje rešenja sa ciljem ustanovljenja efektivnog pravnog režima po tom pitanju.
Diplomatski proces za zabranu ove vrste naoružanja [11] počeo je konferencijom u Oslu,[12] u februaru 2007. godine. Na ovom sastanku je 46 od 49 država učesnica usvojilo deklaraciju kojom su se obavezale da će do kraja 2008. godine stvoriti novi dokument međunarodnog humanitarnog prava, kojim bi se zabranila upotreba, prenos, proizvodnja i skladištenje kasetne municije, kao i da će stvoriti okvir za saradnju i podršku na polju pomoći preživelim žrtvama i njihovim zajednicama, u čišćenju ugroženih područja i uništavanju zaliha, kako na nacionalnom nivou, tako i u okviru međunarodnog humanitarnog prava i svih relevantnih foruma.
I na kraju, jedan od najistaknutijih događaja odigrao se početkom decembra 2008. u Oslu,[26] kada je konvenciju potpisalo 94 zemlje, a do sada je potpisalo 115 zemalja. Ovu konvenciju je do sada ratifikovalo 88 države, sa tendencijom daljeg rasta broja zemalja koje se priključuju. Najveće i najprijatnije iznenađenje priredio je Avganistan svojim potpisom u Oslu, gde je njihov predsednik Hamid Karzaj to objavio samo 2 sata pre početka svečane ceremonije potpisivanja.
Da bi ova konvencija zaživela i postala pravno važeći dokument bilo je potrebno da najmanje 30 zemalja u svojim parlamentima ratifikuje taj dokumenat. To se i dogodilo, tako da je konvencija zvanično usvojena i stupila na snagu 1. avgusta 2010. godine [27] i od tada je postala obavezujuće međunarodno pravo. Pošto je konvencija stupila na snagu, više nije otvorena za potpisivanje i države koje do 1. avgusta 2010. nisu potpisale, više ne mogu da potpišu konvenciju nego moraju odmah da je ratifikuju, prvo u svojim parlamentima, pa onda tu ratifikaciju predaju u UN u Njujorku da bi i zvanično bile uvedene kao zemlje članice ove konvencije. Svaka zemlja koja je potpisala konvenciju i dalje može da je ratifikuje, kako bi postala država članica konvencije. Za sve države koje naknadno pristupe ili ratifikuju konvenciju, ona stupa na snagu prvog dana šestog meseca nakon ratifikacije ili pristupanja.
115 zemalja koje su potpisale konvenciju i 88 države su članice:[28]
Napomena: Ovde treba dodati i jednu vrlo važnu činjenicu da od 28 članica NATO samo 7 država nije još pristupilo ovom sporazumu i to su: Estonija, Grčka, Letonija, Poljska, SAD, Slovačka, i Turska.
Sve vlade i ministri su iskazali veliku zabrinutost zbog stradanja velikog broja civila i svi su se povodom toga zauzeli da se jednom zauvek stane na put kasetnim bombama i obavezali na to da će dati maksimalnu podršku i pružiti svu neophodnu pomoć žrtvama i njihovim porodicama.
Povezano
Ovaj dio članka je u začetku. Pogledajte kako uređivati članak i pomozite Wikipediji u njegovom proširenju.
