Port Elizabeth

Port Elizabeth
Pogled na Port Elizabeth i stadion Nelson Mandela Bay Pogled na Port Elizabeth i stadion Nelson Mandela Bay
Nadimak: The Bay, PE
Geslo: Prijateljski grad, Vjetroviti grad
Koordinate: 33°57′S 25°36′E
Država	Južnoafrička Republika
Provincija	Istočni Kaap
Metropolitanska općina	Nelson Mandela Bay
Vlast
- Gradonačelnik	Zanoxolo Wayile [1]
Površina
- Urbano područje	335 km²
- Područje utjecaja	1 959 km²
Visina	60 - 90 m [2]
Stanovništvo (2001.)
- Urbano područje	237 500 [3]
- Urbana gustoća	709 / km²
- Područje utjecaja	1 005 776 [2]
- Gustoća područja utjecaja	536 / km²
Vremenska zona	Južnoafričko standardno vrijeme UTC+2 (UTC+2)
Pozivni broj	041
Službena stranica Nelson Mandela Bay
Karta
Port Elizabeth class=notpageimage| Port Elizabeth na karti Južne Afrike

Port Elizabeth (xhosa: Ebhayi, afrikaans: Die Baai) je najveći grad južnoafričke provincije Istočni Kaap, velika morska luka, i 6. po veličini grad u Južnoafričkoj Republici od 237 500 stanovnika u užem centru grada (po popisu iz 2001.)^[3] Metropolitansko područje grada organizirano je kao jedna općina Nelson Mandela Bay (u kojem su osim Port Elizabetha i gradovi Uitenhage i Despatch sa svojim predgrađima) koja ima 1 005 776 stanovnika (po procjeni iz 2001.) ^[2]

Njegovi stanovnici zovu ga po nadimcima The Bay ili skraćeno po akronimu PE, ili mu tepaju Prijateljski grad, Vjetroviti grad. On je nakon Durbana, druga po veličini luka Južnoafričke Republike i snažan privredni i kulturni centar tog dijela zemlje.

Historija

Zgrada gradske vijećnice

Prvi Evropljani koji su došli u kraj gdje se danas nalazi grad, bili su portugalski moreplovci, 1488. - Bartolomeu Dias, se iskrcao na otoku sv. Križ u Zaljevu Algoa,^[4] a 1497. Vasco da Gama se usidrio na susjednom otoku Ptičjem otoku. Odtada je vijekovima taj zaljev bio na tadašnjim nautičkim kartama označen kao sidrište sa pitkom vodom.^[5]

Utvrda Frederick iz 1799.

Britanci su još za vrijeme napoleonskih ratova 1799. izgradili Utvrdu Frederick (to je najstarija britanska građevina u Južnoj Africi).^[2] Port Elizabeth je osnovan 1820. kao naselje britanskih kolonista iz Cape Towna koji su se počeli naseljavati oko Utvrde Frederick.^[2] Ime Elizabeth dobio je po rano umrloj ženi tadašnjeg britanskog guvernera kolonije Rt Dobre Nade Rufanea Donkina. Port Elizabeth je status grada (town) dobio 1861., a status cityja 1913.^[2] Veliki poticaj razvoju grada bila je izgradnja željezničke pruge od Port Elizabetha do Kimberleya koja je dovršena 1873., jer je preko nje luka postala povezana sa svim većim južnoafričkim gradovima.^[2]

Za vrijeme Drugog burskog rata Port Elizabeth je bio značajna luka za dostavu oružja i popunu jedinica britanskih snaga, ali i grad u kom su Britanci organizirali koncentracioni logor za burske žene i djecu.

Grad za vrijeme apartheida

Za vrijeme apartheida grad je bio podijeljen na dijelove, u kojima su stanovnici morali živjeti u skladu sa svojom rasom. Prisilno preseljenje obojenog i crnačkog stanovništva počelo je 1962. nakon donešenog zakona Group Areas Act, u skladu s tim zakonom za to stanovništvo određen je South End u koji su prisilno seljeni stanovnici sve do 1975.^[5] Zbog protesta i otpora tom zakonu je ispitivan i mučen Steve Biko - 1977. koji je na kraju i umro u zatvoru u Pretoriji.^[6] Tokom 1960-ih i 1970-ih izmjenjen je karakter grada izvođenjem dva velika projekta. Univerzitet je premješten iz historijskog središta grada, na brežak na jugu sa kojeg puca pogled na centar grada i luku, ali je kampus u gradu postao potpuno neadekvatan. Nakon tog premještanja opustio je historijski centar grada. Drugi projekt, oko kojeg se još i danas vode polemike bila je izgradnja autoputeva sa nizom mostova i vijadukata neposredno uz obalu u starom središtu grada, tako da je jedna od prometnica prošla pored krova glavnog kolodvora i time prekinula vezu između kolodvora i historijskog centra grada i luke. Ekolozi se ljute zbog izgradnje cesta na području estuarija rijeke Swartkops, stare močvare, koja je stanište brojnih ptica.

Javna biblioteka

Geografske karakteristike

Port Elizabeth leži na zapadu prostranog Zaljeva Algoa na Indijskom oceanu, grad ima odličnu duboku luku zaštićenu velikim lukobranom. Grad je udaljen oko 750 km od Cape Towna i oko 1 046 km od Johannesburga.

Port Elizabeth dijelom leži uz more, a dijelom na padinama i brežuljcima koji se uzdižu do visine od 60 m iznad zaljeva. Kroz grad protječe riječica Baaken, koja je obično mala, ali je u prošlosti (kao 1908.) znala katastrofalno plaviti.^[7]Port Elizabeth se sastoji od četiri dijela; Luke i poslovnog centra u podnožju klifa, Gornjeg grada na visoravni zvanoj - Brdo (Hill), Doline (Valley) koju formira rijeka Baaken i Južnog brda (South Hill) istočno od rijeke.^[7] Rezidencijalna zona grada nalazi se na jugu u kvartu Brdo (Hill), a industrijska zona na sjeveru.

Klimatske karakteristike

Port Elizabeth ima ocenasku klimu po Köppenovoj klasifikaciji klime, sa blagim primjesama subtropske klime i stalnim vjetrovima sa oceana, zbog tog ga i zovu Vjetroviti grad. Kiši tokom cijele godine, ali su to blagi pljuskovi, tako da na grad prosječno padne oko 624 mm kiša. Prosječna godišnja temperatura je oko 18 °C, a dnevni maksimum je 25 °C ljeti, od januara do marta, prosječni dnevni minimum je 9 °C, u junu i julu.

Klimatološki medijani za Port Elizabeth
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Srednji maksimum (°C)	25	25	25	23	22	20	20	20	20	21	22	24	22
Srednji minimum (°C)	18	18	17	14	12	9	9	10	11	13	14	16	14
Precipitacija (mm)	36	40	54	58	59	62	47	64	62	59	49	34	624
Izvor: [8]

Znamenitosti

Centar grada ima brojne dobro očuvane građevine s kraja 19. vijeka, od kojih vrijedi istaknuti; Gradsku vijećnicu, katoličku i anglikansku katedralu, Palaču suda, zgradu pošte i zgradu Javne biblioteke sa 45 000 knjiga.^[7]

Port Elizabeth ima brojne parkove, od kojih su najznačajniji Park St. George, u kom se nalazi stadion kriket kluba Port Elizabeth i rezervat prirode Settlers’ Park. Jedna od najvećih atrakcija grada je veliki oceanarij Bayworld u centru grada. Port Elizabeth je destinacija u koju dolaze brojni turisti, privučeni njegovim lijepim plažama, na kojima se zbog stalnog vjetra može jedriti na dasci, i zbog nedalekog (40 km) nacionalnog parka Addo specijaliziranog za čuvanje slonova.^[2]

Privreda i transport

Port Elizabeth je grad automobilske industrije, koja se tu smjestila zbog jeftine energije, dobre prometne povezanosti i odlične klime.^[2] Svoje pogone za montažu i izradu pojedinih dijelova imaju General Motors, Volkswagen, Ford i veliki proizvođač autoguma Continental. Velika većina ostalih industrijskih pogona u gradu, vezana su uz auto industriju (akomulatori, elektrika i ostali dijelovi).

Luka Port Elizabetha je tranzitna luka za Zambiju i Zimbabwe, preko koje oni izvoze manganovu rudaču, vunu i voće, a uvoze naftne derivate.^[2]

Grad je izvrsno povezan autoputevima i željeznicom preko Kimberleya sa Johannesburgom i ostalim gradovima Južne Afrike. Grad ima međunarodni aerodrom Port Elizabeth (IATA kod: PLZ, ICAO kod: FAPE), koji je četvrti po prometu u zemlji.

Školstvo

Obelisk ispred oceanarija Bayworld u centru grada

Od 2005. u gradu djeluje Metropolitanski univerzitet Nelson Mandela, koji je nastao spajanjem Univerziteta Port Elizabeth s univerzitetima Port Elizabeth Technikon i departmanom Univerziteta Vista. Danas je to najveći univerzitet u provinciji sa 25 000 studenata u 8 kampova.

Sport

Port Elizabeth je danas poznat po svom velebnom stadionu Nelson Mandela Bay, u centru grada, izgrađenom za potrebe Svjetskog prvenstva u nogometu 2010. u kojem se danas igraju ragbi i nogometne utakmice, i održavaju veliki muzički i kulturni spektakli. Najpoznatiji nogometni klub iz grada je Bay United F.C. koji se natječe u prvoj nogometnoj lizi Južnoafričke Republike.

Gradovi prijatelji

Port Elizabeth ima ugovore o prijateljstvu sa slijedećim gradovima;

•  SAD, Palm Desert
•  SAD, Jacksonville

Izvori

1. Executive Mayor
2. „Port Elizabeth” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 15. 02. 2012. 
3. „Census 2001 - Main Place Port Elizabeth” (engleski). Adrian Frith. Pristupljeno 15. 02. 2012. 
4. „1911 Encyclopaedia Britannica article” (engleski). Love To Know. 
5. „Nelson Mandela Bay Tourism – Historical information” (engleski). Nelson Mandela Bay Tourism. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-24. Pristupljeno 2012-02-19. 
6. „Biography of Steve Biko” (engleski). about.com African History. 
7. „Port Elizabeth” (engleski). Information Technology Associates. Pristupljeno 15. 02. 2012. 
8. „Climate data Port Elizabeth”. South African Weather Service. Pristupljeno 16. 2. 2012. 

Vanjske veze

Port Elizabeth na Wikimedijinoj ostavi

• Port-Elizabeth na portalu Encyclopædia Britannica (en)
• Nelson Mandela Bay (službene stranice) (en)
• Turističke stranice metropolitanskog grada Nelson Mandela Bay (en)