Kultura loptastih amfora

Mapa eneolitskih kultura

Kultura loptastih amfora (KLA), (Njem: Kugelamphoren-Kultur - KAK), je jedna arheološka eneolitska kultura u srednjoj Evropi iz perioda oko 3400–2800 pne. Ime joj je dao Gustaf Kossinna, po karakterističnim keramičkim loncima, sa dvije ili četiri ručke.

Prema Kurganskoj hipotezi, smatra se indoevropeiziranom, i širila se Evropom sredinom 4. milenijuma pne, predstavljajući drugi val kurganskih migracija. Potvrda za takvo tumačenje je u polu-nomadskom pastoralizmu nosilaca kulture kuglastih amfora te njihovom grobnom ritusu, ponajviše na temelju rumunskih i poljskih nalazišta, koji odgovaraju istočnoj kulturi. Još uvijek nisu završena kompletna antropološka istraživanja koja bi potvrdila teoriju. Posljednja genetička istraživanja su pokazala da ima prostora i za drugačije viđenje s obzirom na to da analize mitohondrijske DNA ukopa pod tumulom s poljskog nalazišta Kierzkowo nisu pokazale genetičku sličnost s istočnim populacijama, već onim ranijim lokalnim, što govori da su promjene i inovacije kojima se odlikuje kultura kuglastih amfora u prvom redu kulturološke.^[1]

Rasprostranjenost i razvoj

Kultura loptastih amfora bila je raširena u centralnoj Evropi, između Elbe i Visle, pružajući se na jugu do srednjeg toka rijeke Dnjestar i na istoku do Dnjepra.^[2] Zapadno od Elbe, neke loptaste amfore pronađene su u megalitskim konstrukcijama. Pronađene su i u stepskom području (Volhynia i Podolia), u vremenu koje odgovara periodu 2950 i 2350. god. pne. Presijecala je Kulturu vrpčaste keramike na dva dijela. Prema jugu i zapadu dodirivala se Badenskom kulturom, a na sjeveru sa Narva kulturom.

Loptasta amfora

Grob Kulture loptastih amfora

Nalazi

Ekonomija se zasnivala na stočarstvu, pogotovo svinja u ranoj fazi, za razliku od Kulture ljevkaste keramike, u kojoj se uzgajalo uglavnom goveče. Naselja su rijetka, i dosad nisu iskopani temelji kuća, pa se predpostavlja da su bila privremena.

Kultura je poznata po ukopima. Sahranjivanje se obavljalo u grobnicama ukopanim u zemlju i obloženim kamenom. Sahranjivali su i životinjske dijelove, najviše svinjske čeljusti ili cijele životinje (bik). U grobove su prilagali amfore i kamene sjekire. Pronađeni su i isključivo životinjski grobovi. Pronađeni su i sekundarni ukopi u megalitske grobove.

Prema načinu sahranjivanja, s skladu sa Kurganskom teorijom, kultura je nastala kao rezultat prvih masovnih migracija iz pravca stepa, i biće osnova ta daljnji nastanak germansko - baltičkih - slavenskih naroda.

Lista eneolitskih kultura

Jamna	Ruske stepe	3300 pne	2600 pne
Vrpčasta keramika	Evropa	2900 pne	2350 pne
Baden	Srednja Evropa	3600	2800
Amfore	Evropa	3400 pne	2800 pne
Kostolac	Podunavlje, Balkan	3250	3000
Vučedol[3]	Podunavlje, Balkan	3000	2400
Zvonasti pehari	Širom Evrope	2800	1800

Literatura

• J. P. Mallory,, Douglas Q. Adams (1997). Enciklopedija Indoevropskih kultura. Taylor & Francis. 

Reference

1. Tassi, F. et al. (2017). Genome diversity in the Neolithic Globular Amphorae culture and the spread of Indo-European languages. Proc. R. Soc. B 284:20171540. https://dx.doi.org/10.1098/rspb.2017.1540
2. Ramona Felinger - INDOEUROPEIZACIJA U ARHEOLOŠKOM I LINGVISTIČKOM KONTEKSTU, SVEUČILIŠTE U ZAGREBU, FILOZOFSKI FAKULTET, Odsjek za arheologiju, Zagreb, 2018
3. „Amra Terzić: Vučedolska kultura u Bosni i Hercegovini”. Katedra za arheologiju, Filo zofski fakultet Sarajevo , Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.