Italijanski pokret otpora je zajednički naziv za sve pokrete otpora koji su dejstvovali protiv nemačkih okupacionih snaga u Italiji i marionetske Italijanske Socijalne Republike od septembra 1943. pa do kraja rata na području Italije 25. aprila1945. godine. Učešća u pokretu otpora uzeli su antifašistički raspoloženi Italijani nakon početka savezničke invazije Italije, kapitulacije i tokom nemačke okupacije severa zemlje.
Otpor regularnih italijanskih jedinica
Prvi otpor regularnih italijanskih jedinica u danima nakon potpisivanja kapitulacije Italije 8. septembra 1943. godine izbio je ponegde u Italiji, s najznačajinijim otporom u Rimu. Međutim, pojedini italijanski garnizoni u okupiranoj Grčkoj, Albaniji, Jugoslaviji i Italiji uključili su se u oružanu borbu protiv nemačkih snaga. Vojnici pojedinih italijanskih divizija, zatečeni u okupiranoj Jugoslaviji, odlučili su da se pridruže jugoslovenskim partizanima u otporu nemačkom okupatoru. Od njih je bilo formirano nekoliko divizija koje su postale sastavni deo NOVJ. Borci ovih divizija su se naposletku vratili u Italiju, završivši svoj ratni put kod Trsta.
Najviše pripadnika italijanskog pokreta otpora borilo se u redovima komunističkih brigada „Garibaldi“, brigadama „Pravda i sloboda“ liberalnih socijalista i socijalističkim brigadama „Đakomo Mateoti“, a nešto manji broj u redovima brigada demokrata i monarhista.
Rodolfo Gracijani procenio je da su snage Pokreta otpora u maju 1944. činile od 70 do 80,000 boraca.[2] Takođe se procenjuje da je tokom delovanja Pokreta otpora ukupno poginulo 50,000 boraca.[3]
Najintenzivnija aktivnost jedinica CNL-a osećala se na području Alpa, Apenina i u dolini reke Po, odnosno na celom području nemačke marionetske države, Italijanske Socijalne Republike. Partizani su do oružja najčešće dolazili njihovim otimanjem od neprijateljskih vojnika, a bilo je i slučajeva prepada na fabrike oružja. Dezerteri iz vojske Italijanske Socijalne Republike takođe su donosili svoje oružje.
Obične partizanske jedinice obično su brojale do 40 ili 5o boraca, koji su vodili partizanski rat, odnosno vršili prepade na neprijateljske jedinice i zatim brzo produžili dalje. Pitanje prehrane za partizane posebno je bilo teško u planinskim regionima, te su se umnogome oslanjali na pomoć lokalnog stanovništva.
Žene su igrale važnu ulogu u Pokretu otpora; oko 35,000 njih je nakon rata priznato pravo boračkog statusa. Iako im nije bilo dozvoljavano da se pridružuju partizanskim jedinicama u planinama, žene su svejedno ostavile snažan uticaj na Pokret otpora.[4]
Uporedo s napredovanjem savezničkih jedinica prema severu Italije, italijanski partizani su u pozadini bliskoj frontu organizovali masovne pobune i uspostavljali privremene partizanske vlade (partizanske republike) u planinskim područjima severne Italije. S razbukatanjem partizanskog ustanka, Nemci su povećavali broj odmazdi nad loklanim stanovništvom i taocima, te je vredilo pravilo da za svakog ubijenog nemačkog vojnika bude streljano 10 Italijana. Procenjuje se da je u akcijama odmazdi ukupno streljano 15,000 Italijana civila.[5]
Osim Italijana, Pokretu otpora pridružili su se i razni ratni zarobljenici zatečeni u Italiji u to vreme, poput Jugoslovena, Čeha, Rusa, Ukrajinaca, Holanđana, Španaca, Grka, Poljaka, Nemaca-dezertera iz Vermahta, te Britanaca i Amerikanaca.
Sa zamahom savezničke ofanzive, CNL je 19. aprila1945. godine pozvao narod na masovni ustanak protiv okupatora. Partizani su odmah napali Bolonju i oslobodili ju do 21. aprila zajedno s jedinicama regularne italijanske kraljevske vojske. Parma i Ređo Emilija oslobođeni su 24. aprila, a Torino i Milano 25. aprila. Nemačke snage u Italiji zvanično su kapitulirale 2. maja 1945. godine.
Dana 27. aprila, partizanski komandant Umberto Lazaro prepoznao je na granici prerušenog Benita Musolinija i njegovu ljubavnicu Klaru Petači, kako pokušavaju da pobegnu. Oni i još 15 fašističkih vođa su streljani i obešeni naglavce na glavnom trgu u Milanu. Bili su obešeni na mestu gde su godinu dana ranije fašisti obesili 15 antifašista.
