Druga dalmatinska proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada je bila jedna od elitnih brigadaNOVJ, poznata po mnogim ratnim podvizima.
Ova brigada je noću 6/7. marta 1943. forsirala Neretvu i otvorila prolaz za ranjenike. Ona je 6. aprila 1943. uspešno forsirala Drinu protiv jakih italijanskih i četničkih snaga, i zaslužila javnu pohvalu Vrhovnog štaba "hrabrim sinovima plavog Jadrana".[1] U bici na Sutjesci je izgubila 715 boraca,[2] a ostala je upamćena po legendarnoj izjavi "računajte na nas kao da smo u punom sastavu", datoj u trenutku kad su bataljoni spali na pedesetak ljudi, i kad je od brigade zavisilo izvlačenje preko deset hiljada saboraca iz obruča.
Tokom celog rata, u Drugoj dalmatinskoj brigadi se borilo 5548 boraca - uglavnom sa područja Dalmacije ali i drugih krajeva - Hrvata, Crnogoraca, Srba, Italijana... Ukupno, poginulo je, umrlo od ranjavanja i tifusa 1829 boraca.[3]
Osnivanje brigade
Vicko Krstulović za vreme obilaska 2. dalmatinske brigade, na dan formiranja 20. septembra 1942. godine, u selo Dobro pod Dinarom
U brigadi se borilo 5548 boraca, od kojih je 209 bilo stranih državljana (188 Talijana). Od toga je poginulo 1829 boraca. Njenih 23 boraca je proglašeno za narodne heroje Jugoslavije.
Po formiranju, u sastav brigade ušla su četiri dalmatinska partizanska bataljuna - Bataljun „Branko Vladušić“, Dinarski bataljun „Jerko Ivančić“, Vaganjski bataljun „Nikola Vrančić“ i Primorski bataljun „Branko Vladušić“. Na dan formiranja brigada je imala 836 boraca, a u siječnju 1945. godine 2363 borca.
Uveče 6. marta jedna desetina dobrovoljaca bombaša, na čelu sa Stevom Opačićem iz druge dalmatinske, počela je da se puže preko čelične konstrukcije porušenog železničkog mosta na Neretvi kod Jablanice.[4] Četničke straže su bile u bunkeru kod mosta na levoj obali. Partizanski bombaši su uništili bunker i dva puškomitraljeza čijom su vatrom četnici pokušavali da ih zaustave. Potom se preko reke prvo prebacio jedan bataljon, a zatim, kada je oko ponoći na porušenom skeletu starog postavljen viseći most, na levu obalu reke prešla su još tri bataljona Druge dalmatinske i tri bataljona Druge proleterske brigade. Do zore 7. marta, ove su jedinice zašle iza četničkih položaja. Do zore 7. marta, ove su jedinice su napadom s fronta i iz pozadine, razbile četnike na mostobranu i odbacile ih ka istoku, nanevši im velike gubitke.[5]
Prema prikupljenim podacima jačina komunista koji nas napadaju iznosi dve proleterske brigade... U borbama su odlični. Naoružani automatskim oružjem i pikavcima. Napadaju smelo, brzo i mangupski: "Hopa Miko!" i "Hopa Seko!" to su im komande koje zbunjuju naše vojnike...[6]
– Izveštaj četničkog majora Radulovića glavnokomandujućem Zahariju Ostojiću o borbama na Neretvi
Forsiranje Drine
Đuro Tiljak, Druga dalmatinska brigada prelazi Drinu, ratna grafika.
Ujutro 6. aprila 1943. godine, kod sela Kopilovi, 2. dalmatinska brigada je prva izvršila forsiranje Drine, iz BiH ka Crnoj Gori.[5] Najpre je, pod vrlo teškim uslovima, prebačen jedan bataljon koji je, nakon jednočasovne borbe, razbio četničku odbranu i formirao mali mostobran.[5] Zatim je odmah počelo prebacivanje i ostalih jedinica 2. dalmatinske brigade, koje su do predvečerja proširile mostobran. Do večeri 7. aprila, cela 2. proleterska divizija, osim komore, bila je na desnoj obali Drine.[5] Pohvaljena je ukazom Vrhovnog štaba NOVJ za forsiranje Drine 9. travnja 1943. godine.
U bitci na Sutjesci 2. dalmatinska brigada odigrala je ključnu ulogu u kritičnom trenutku uspješnom obranom položaja na Barama. Bolničarka Ivanka Vrtlar, prisjeća se bitke:
Prva noć relativno je prošla mirno, a sutradan, po izlasku sunca i kada se magla razišla, s litica i uzvišenja, s njemačkih položaja otvorena je po našima paklena mitraljeska, minobacačka i puščana vatra. Uslijedili su juriši i protivjuriši, borba prsa u prsa, koja je pred noć nešto jenjala ... Tada se popravi poneki zaklon..., malo se odmorilo, pokušalo se nabaviti trave crijemuše, jer je preko dana to opasno, nalazila se između nas i Nijemaca .. . Četa se prorijedila, lakši ranjenici ostaju u streljačkom stroju, bore se dok mogu ... Borci nestaju u jurišu ... Ranjen je i politički komesar Oblak..., nestao je Bajić s pomoćnikom i »šarcem« raznesoše ih topovske granate ... Tko zna koliko to sve traje? ... Hrane dugo nema, usta se osušila. Sreća, što oko nas ima vode i bobica na bukovom lišću ... A tko ima džepni nož prolazi bogovski: oljušti bukovu koru i pošteno se naliže njenog soka ... Šapatom se pronose vijesti, sada znamo tko je ranjen, tko poginuo, a znamo i našu situaciju ... Hrabrimo se. Važno je izdržati ...[7]
U trenutku kad su bataljoni 2. proleterske brigade spali na pedesetak boraca, tada su Vrhovnom štabu poslali svoju legendarnu poruku:
Nijemci nadiru sve jačim snagama i sve upornije. Mi smo izgubili dvije trećine svoga ljudstva, ali računajte na nas kao da smo u punom sastavu.[8]
– Poruka Druge dalmatinske brigade Vrhovnom štabu tokom Bitke na Sutjesci
Od svih 16 brigada NOVJ koje su sudjelovale u bitci na Sutjesci Druga dalmatinska brigada imala je najveće gubitke. Tijekom jednomjesečne operacije poginula su 833 borca ove brigade.
Sudjelovala je u borbama za Kolašin u listopadu 1943., a zatim u borbama protiv njemačkog 21. armijskog korpusa i četnika u Crnoj Gori i Hercegovini u sastavu Primorske operativne grupe.
9. januara 1944. godine Druga proleterska divizija je prodrla u Srbiju i izvršila napad na Ivanjicu, koju je branio bugarsko-nemačko-nedićevsko-četnički garnizon. U napadu je ključnu ulogu imala Druga dalmatinska. To je bila najistočnija tačka borbenog puta Brigade.
Krajnja i najzapadnija tačka ratnog puta brigade bila je kod Ilirske Bistrice, gde je učestvovala u uništavanju nemačkog 97. armijskog korpusa, koji se predao 7. maja 1945.
Komandni sastav brigade
Ljubo Vučković, prvi komandant brigade
Komandanti brigade:
Ljubo Vučković — od formiranja brigade do 10. juna 1943.
.jpg)
