پنجابی لوک داستاناں دا مواد

پنجابی لوووکدھارا سامان-:

لوکدھارا (folklore) لوک - رہتل دا بھاوک تے انٹیکجوئل پاسار اتے لوک من دا سہج پرگٹاوا ہون دے نہ تے کسے جاتی دے جیون کردار اتے وہار دا مول سچ اے۔

'لوک' دی تشریح تاں لوکدھارا کلاسیکل اس پرکار کردے ہن۔ ایہناں وچ خاص طور 'تے ایلن ڈنڈس دے وچار ودھیرے دھیان کھچن والے ہن۔ اوہناں دا کتھن اے کہ اسیں کسے اس جن گروہ نوں لوک دی سنگیا دے سکدے ہاں، جیہناں دا دھرم بولی جاں خطے دی آپسی سانجھ ہووے، اوہناں دا سبھیاچار ساجھاں ہووے، اسے سانجھ وچوں ہی لوکدھارا دی سرجنا ہندی اے۔^[۱]

لوکدھارا گروہی سرجنا ہندی اے، لوکدھارا دی کسے ونگی دی سرجنا کر لینا، انج نہیں ہندا لوکدھارا دی سرجنا پچھے وی کوئی اکّ ولکھنتا تے تیز دماغ ہندا اے۔جو اپنے وچار نوں کسے کاو-روپ، کہانی روڑی جاں ٹوٹکے نوں اپنی تیز کہانی کہانی بدھی ولوں سرجدا اے۔ پھر اوہ کہانی کہانی جاں شعری ٹکڑا دوجے لوکاں تک پہنچدا اے۔  تاں لوک اس نوں مانج سوآر کے اگے توردے ہن۔ انج مانجن ترانسن نال اوہ اکّ خالص روپ حاصل کر لیندی اے۔ اس وچ رلا پاؤن دی، جاں ودھاؤن گھٹاؤن دی کوئی گنجائش نہیں رہندی۔ اس لئی اوہ اکّ لوک پیاری سامان بن جاندی اے۔^[۲]

گھڑا -:

گھڑا شبد 'گھٹ' دھاتو توں بنیاں اے۔ جسدے مطلب ہن -گھڑنا۔ گھڑا اجیہی وستو اے، جو مٹی توں گھڑی گئی اے۔ گھڑے لئی کنبھ، کلش اتے پچّ (pitch) شبد ورتے جاندے ہن۔ اس لئی گاگر، مٹکا، کلش تے کجا شبد وی ورتے جاندے ہن۔ مگر ایہہ سارے روپ سائز اتے وستو پکھوں تھوڑی جہی وکھرتا ہی رکھدے ہن۔

دھاتاں دے زمانے وچ گھڑے دے روپ بدلے ہن۔ جویں گاگر، گڑوی، ولٹوہی آدی۔ گھڑی، گھڑولی اتے کمبھی آدی شبد چھوٹے سائز والے گھڑے لئی ورتے جاندے ہن۔ گھڑا مٹی دا بنایا اجیہا برتن اے، جس وچ پانی رکھیا جاندا اے۔

                   ' کمبھے بدھا جلُ رہے پانی بنُ کنبھ نہ

                   ہوئِ۔۔

گھڑے دا اتہاس بہت پرانا اے، ویدک رہتل وچ گھڑے جا کلش وچ پانی جس نوں لوک کنبھ آکھدے ہن۔ مذہبی رسماں ویلے رکھنا شبھ منیا جاندا اے۔ اج وی ہر شبھ کم کرن ویلے گھڑے وچ پانی بھرکے، اپر کیلے دے پتے اتے ناریل رکھنا، کنبھ دے کجے تے مولی ولیٹنی مقدس منیا جاندا اے۔ ہندو جوتش دی گیارویں رقم دا چنہ وی کنبھ ہی اے۔^[۳]

دیوا-:

دیوے نوں چانن دا پرتیک منیا جاندا اے، دیوا پنجابی سبھیاچار دا اہم انگ اے۔ پنجابی سماج دیاں بہت ساریاں رسما وچ دیوے دا ہونا لازمی اے۔دیوا، جوت، چراغ ایہہ سارے شبد سمان-ارتھی ہن۔ دیوا پنجابی بولی اتے جوت سنسکرت، دیپ ہندی، چراغ فارسی بولی دے شبد ہن۔  جگدا دیوا جیون روپی جوت اے، اتے بجھیا دیوا اجیون دا پرتیک اے۔ اس لئی جگدے دیوے نوں شبھ اتے بجھے دیوے نوں اشبھّ منیا جاندا اے۔

دیوا مٹی، آٹے اتے دھات دا بنیا ہندا اے۔ عیسائی دھرم وچ لیمپ جا مومبتی دی ورتوں کیتی جاندی اے۔ لیمپ دیوے دا ہی پرورتت روپ اے۔

ہندو دھرم وچ اشٹ / دیوتے اگے جوت جگائی جاندی اے۔ اس جوت وچ گھیؤ دی ورتوں کیتی جاندی اے۔ کیونکہ گھیؤ نوں سبھ توں ودھ مقدس منیا جاندا اے۔ سکھ دھرم بھارتی دھرماں وچ ترقی یافتہ ہویا دھرم اے، اس لئی سکھاں وچ وی گھیؤ نوں مقدس منیا جاندا اے۔ گوردواریاں وچ وی گھیؤ دی جوت جگائی جاندی اے۔

                  تتُ گھئ ہوم جگ صد پوجا پئی کم

                   سوہے۔۔

دیوے نال کئی لوک یعقین جڑے ہوئے ہن۔دیوا فوک مار کے نہیں بجھایا جاندا، اجیہا کرن نال دیوا بھٹّ جاندا اے۔ دیوے نوں بجھاؤنا کہنا اپشگن سمجھیاں جاندا اے۔جس تھاں تے دیوا رکھیا جاندا اے، اس نوں ' دیوٹ' کہندے ہن۔جدوں شام نوں گھراں وچ دیوا جگایا جاندا اے تاں وڈیریاں عورتاں اسنوں متھاں ٹیکدیاں ہن تے ایہہ تکاں اچاردیاں ہن-:

              آئی سنجھکارنی

              سبھے دکھ نوارنی

              دیوٹ دیوا بلے

              ستر سو بلا ٹلے

              دیوٹ گھیؤ دی بتی

              گھر آوے بہتی کھٹی

              دیوٹ دیوا بالیاں

             بتی الزام ٹالیا۔

دیوے نوں بجھاؤن لگیا وی آدر نال وداع کیتا جاندا اے،جویں-:

           جا دیویاں گھر اپنے

           تیری ماں اڈیکے وار۔^[۴]

پھلکاری-:

پنجابی رہتل دی بہو-رنگی پھلکاری لوکدھارائی روڑھیاں دے تانے بانے نال جیون دی کھڈی اتے بنی گئی اے۔ پنجابی رہتل دی یگاں لمی سفر وچ ایہہ دھرتی کئی قبیلیاں دا رنگ - سٹیج رہی اے۔کئیاں سمتاں توں لوک روڑھیاں اس پھلکاری وچ شامل ہو کے اس نوں اکّ ولکھن رنگ -روپ توں جلال بخشدیا رہیاں ہن۔ پھلکاری دا دوجا روپ باغ اے، جسدی ورتوں سہاگناں کردیاں ہن۔ ویاہ جا خوشی دے موقعے تے اسدی ورتوں کیتی جاندی اے۔ اسنوں ہتھیں کڈھیا جاندا اے۔ پھلکاری نوں اجکل مشین ولوں بنایا جاندا اے۔^[۵]

مَولی-:

مَولی نوں منگلتا دا پرتیک منیا جاندا اے۔ پنجابی سبھیاچار دا اتہاس بہت پرانا اے۔اس دیاں جڑھاں مشرق آریہ دور تک پھیلیاں ہوئیاں ہن۔ اس دھرتی 'تے باہری سبھیاچار نے کئی پرانے قدراں-قیمتاں، باہری کرم کاڈاں نوں نکار کے اکّ نویں فکر پیدا کیتی اے۔

مَولی جس دی سکھ سبھیاچار وچ کوئی اہمیت نہیں، پر ویدک رہتل نال اسدا گوڑہا تعلق ہون کرکے پنجابی لوک-نفسیات نے اسدی سدیوی ہوند نوں قائم رکھیا اے۔ پنجابی لوک سبھیاچار دا کوئی وی اہم تے شبھ کم مولی توں بناں ادھورا سمجھیاں جاندا اے۔

مَولی جسنوں کھنمنی جاں منگل- سوتر وی کہندے ہن۔ ایہہ اکّ اجیہا مقدس دھاگہ اے، جو چنگی بھاونا نہ بنھیا جاندا اے۔ لوک یعقین اے کہ ایہہ مقدس دھاگہ اے، جتھے انسان نوں چنگے کم کرن لئی متأثر کردا اے، اتھے ایہہ دھاگہ بدروحاں توں وی رکھیا کردا اے۔مولی دا شبدی مطلب سکھر، چوٹی، جوڑا وی اے۔

جنیؤُ دا مول ناں یگوپویت اے۔ اس توں مطلب اے یگّ دے اوسر 'تے اپروں لپیٹیا ہویا وستر۔ اسنوں حاصل کرن نال اہلیت دا اختیار حاصل ہندا اے۔ اس لئی گرو نانک صاحب نے اس روڑی دا تیاگ کرکے اسدی حقیقی بھاونا نوں سمجھن دا نصیحت دتا۔جویں -:

                  دئیا کپاہ سنتوکھ سوت

                   جتُ گنڈھی ستُ وٹُ۔۔

       ایہو جنیؤُ جی کا

                   حئی تاں پانڈے گھتُ۔۔

کلیرے-:

ویاہ انسانی سماج دی اہم اکائی اے۔ ایہہ اکائی سماجی ترقی وچ اہم رول ادا کردی اے۔ جس کارن انسانی زندگی وچ ویاہ نال متعلق سارے طبقےآں، قبیلیاں، نسلاں وچ وکھرے-وکھرے رسماں-رواج ویکھن نوں ملدے ہن۔ ایہہ رسم - رواج جتھے خوشی وچ وادھا کردے ہن اتھے ایہناں دا سماجی تہذیبی اہمیت وی اے۔

مولی دے تند نال لوہے دا چھلا اتے کوڈیاں وی بنھیاں جاندیاں ہن۔ جسنوں گانا کیہا جاندا اے۔ پنجاب وچ ویانہدڑ کڑی نوں بری نظر توں بچاؤن لئی کلیرے بنے جاندے ہن۔

کلیرا اکّ اجیہا گہنہ اے، جو ویاہ دے ویلے کنیا اپنے دوہاں ہتھاں دیاں وینیا تے بندی اے۔ ایہہ کلیرا مولی دے تند وچ جٹّ/ٹھوٹھی اتے کوڈیاں پرو کے بنایا جاندا اے۔ جدید ویلے وچ سونے اتے چاندی دے کلیرے وی ویکھن نوں ملدے ہن۔

کلیرا بنن دی رسم پنجابی سبھیاچار وچ ہی ملدی اے۔ ایہہ کلیرا کنیا نوں منڈے والیاں ولوں چنی چڑاؤن دی رسم توں بعد بنیاں جاندا اے۔ چوڑا چڑاؤن ویلے کنیا دا ماما چوڑے دے نال کلیرے وی اسدیاں وینیا نال بندا اے۔ کئی تھاواں تے ایہہ کلیرا کنیا دیاں سہیلیاں ولوں وی بنیاں جاندا اے۔^[۶]

حوالے-:

1. ونجارا بیدی, سوہندر سنگھ (1978). پنجابی لوکدھارا عالمی کوش جلد 1. دلی: نیسنل بک شاپ پلئیئر گارڈن مارکٹ، چاندنی چونک دلی -110006, 5. 
2. کور رپندر, ڈاکٹر. (2011). پنجابی لوکدھارا سامان تے پیشکاری. امرتسر: روی اشاعتاں, 10. 
3. کور رپندر, ڈاکٹر. (2011). پنجابی لوکدھارا سامان تے پیشکاری. امرتسر: روی ساہت اشاعتاں, 13. 
4. کور رپندر, ڈاکٹر. (2011). پنجابی لوکدھارا سامان تے پیشکاری. امرتسر: روی ساہت اشاعتاں امرتسر -143002, 21. 
5. ونجارا بیدی, سوہندر سنگھ (1978). پنجابی لوکدھارا عالمی کوش جلد 1تے 2. دلی: نیشنل بکّ شاپ پلئیئر گارڈن مارکٹ، چاندنی چونک دلی-110006, 5. 
6. کور رپندر, ڈاکٹر. (2011). پنجابی لوکدھارا سامان تے پیشکاری. امرتسر: روی ساہت اشاعتاں امرتسر -143002, 37.