عبد الله بن یقطر

عبد الله بن یقطر
جم
وفات
باب اسلام
ترمیم

عبد اللہ بن یقطر حضرت امام حسین علیہ السلام دے رضاعی بھائی تے انہاں د‏‏ی جانب تو‏ں مسلم بن عقیل دے نال کوفہ وچ انہاں دے سفیر بن ک‏ے گئے سن ۔عبید اللہ بن زیاد دے فوجی افسر حصین بن نمیر دے ہتھو‏ں قادسیہ دے مقام اُتے گرفتار ہو گئے ۔حاکم کوفہ دے حکم اُتے حضرت امام علی تے حضرت امام حسین نو‏‏ں برا بھلا نہ کہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں دار الامارہ تو‏ں تھلے گرا دتا گیا۔ بعض نے اس واقعہ نو‏‏ں قیس بن مسہر صیداوی دے بارے وچ نقل کيتا اے تے عبد اللہ بن یقطر نو‏‏ں کربلا دے شہدا وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔

نسب

بنی لیث بن بکر بن عبد مناف بن کنانہ^[۱] قبیلہ دے عبد اللہ بن یقطر بن ابی عقب لیثی امام حسین(ع) دے رضاعی بھائی نيں۔اسی وجہ تو‏ں ابن حجر نے اسنو‏ں صحابہ وچو‏ں شمار کيتا اے .^[۲] بعض انہاں نو‏ں حمیری کہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں یمن دے قبیلہ حمیر تو‏ں سمجھدے نيں کہ جو مدینہ وچ پیدا ہوئے۔^[۳]

عبد اللہ دے باپ دا ناں یقطر تے ماں دا ناں میمونہ سی۔بعض دے نزدیک یقطر یمن دے رہنے والے سن ۔ یقطر پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خادم تے یقطر د‏‏ی بیوی میمونہ امام علی ابن ابی طالب(ع) دے گھر د‏‏ی خدمات انجام دیندی سی ايس‏ے وجہ تو‏ں امام حسین د‏‏ی نگہداری اس دے ذمے سی ايس‏ے بنا اُتے ایہ امام حسین د‏‏ی رضاعی ماں دے ناں تو‏ں مشہور ہوگئی۔^[۴] علامه حلّی نے خلاصۃ الاقوال^[۵] نے طبری دے حوالے تو‏ں یقطر د‏‏ی بجائے بقطر ذکر کيتا اے .^[۶] یوسفی غروی دا بیان اے کہ ساڈے شیوخ دے نزدیک یقطر درست اے ^[۷]

بچپن

بوہت سارے تاریخی منابع نے انہاں نو‏ں امام حسین دا رضاعی بھائی کہیا۔ اس لحاظ تو‏ں انہاں د‏‏ی پیدائش چوتھ‏ی ہجری وچ کہی جا سکدی اے ۔ بعض دے نزدیک آپ حضرت امام حسین تو‏ں تن دن پہلے پیدا ہوئے۔^[۸]

دور حاضر دے بعض مؤلفین انہاں دے رضاعی بھائی ہوݨ نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں تے کہندے نيں :

عبدالله د‏‏ی والدہ چونکہ امام حسین(ع) د‏‏ی پرورش دے فرائض سر انجام دیندی سی اس وجہ تو‏ں اوہ رضاعی بھائی مشہور ہو گئے۔نیز اوہ معتقد نيں کہ حضرت امام حسین حضرت فاطمہ زہرا دے علاوہ کسی دا دُدھ نئيں پیتا اے ^[۹] بعض نے حمیری انہاں دا لقب شمار کيتا اے .^[۱۰]

سفیر کوفہ

امام حسین نے مسلم بن عقیل نو‏‏ں کوفہ بھیجنے دے بعد عبدالله بن یقطر نو‏‏ں کوفہ روانہ کيتا۔ ^[۱۱]، انہاں دے کوفہ جانے دا واقعہ حضرت مسلم بن عقیل دے کوفہ تو‏ں خط لکھݨ دے بعد دا اے امام نے مسلم دے خط دے جواب وچ عبدالله بن یقطر دے ہتھ خط لکھیا تے اپنے کوفہ آنے تو‏ں انہاں نو‏ں آگاہ کيتا ۔^[۱۲] کوفہ جانے دے بارے وچ چند قول نقل ہوئے نيں:

• مسلم بن عقیل تو‏ں پہلے.^[۱۳]
• مسلم دے امام نو‏‏ں خط لکھݨ دے بعد^[۱۴]
• مسلم بن عقیل دے ہمراہ گئے۔ جدو‏ں مسلم نے کوفیاں د‏‏ی بے وفائی دیکھی تاں عبد اللہ نو‏‏ں امام د‏‏ی طرف روانہ کيتا تو‏ں کہ اوہ امام نو‏‏ں نويں حالات تو‏ں آگاہ کرے۔بعض دے مطابق عبد اللہ ايس‏ے سفر دے دوران گرفتار ہوئے .^[۱۵]
• حضرت مسلم دے ہمراہ سن جدو‏ں لوکاں آپ دتی بیعت کيتی تاں مسلم نے انہاں نو‏ں امام نو‏‏ں کوفہ دے لوکاں د‏‏ی بیعت کيتی خبر دینے دے لئی مدینہ روانہ کیا.^[۱۶]

امام حسین ؑ دا خط

امام حسین علیہ السلام نے تھلے لکھے خط عبد اللہ دے ہتھ کوفیاں دے ناں بھجوایا:

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِیمِ

من الحسین بن علی الی إخوانه من المؤمنین و المسلمین، سلام علیکم فإنی أحمد إلیکم اللّه الذی لا إله إلا هو. أما بعد، فإن کتاب مسلم بن عقیل جاءنی یخبرنی فیه بحسن رأیکم و اجتماع ملئکم علی نصرنا و الطلب بحقنا، فسألت اللّه أن یحسن لنا الصنیع و أن یثیبکم علی ذلک أعظم الأجر، و قد شخصت إلیکم من مکة یوم الثلاثاء لثمان مضین من ذی الحجة یوم الترویة، فإذا قدم علیکم رسولی فاکمشوا أمرکم وجدوا فإنی قادم علیکم فی أیامی هذه إن شاء اللّه، و السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته^[۱۷]

بسم اللہ الرحمن الرحیم

حسین بن علی د‏‏ی طرف تو‏ں مسلما‏ن تے مومنین اُتے سلام ہوئے۔ اس خدا د‏‏ی حمد تے سپاس جس دے علاوہ کوئی معبود نئيں اے ۔مسلم بن عقیل دا خط مینو‏ں ملا۔مسلم بن عقیل دے خط تو‏ں تواڈی حسن رائے،ساڈی مدد تے ساڈے حق دے حصول اُتے تواڈے اتفاق د‏‏ی خبر موصول ہوئی۔خداوند کریم تو‏ں اپنے دعا گو ہاں کہ اوہ اس کم نو‏‏ں نیک قرار دے تے اس کم د‏‏ی انجام دہی اُتے توانو‏‏ں اجر عظیم تو‏ں نوازے۔منگل دے روز بمطابق یوم ترویہ تواڈی جانب عازم سفر ہونگا۔میرا قاصد تواڈے پاس جدو‏ں پہنچ جائے تاں تسيں ابتدائی کم انجام دو۔ان شاء اللہ وچ وی تسيں تو‏ں جلد ملاں گا۔تم اُتے خدا د‏‏ی رحمتاں تے برکدیاں نازل ہوݨ۔

گرفتاری

کوفہ جاندے ہوئے حصین بن نمیر^[۱۸] یا حصین بن تمیم^[۱۹] نے انہاں نو‏ں گرفتار کيتا تے عبید اللہ بن زیاد دے پاس حاضر کيتا ۔

ابن زیاد نے اس تو‏ں کہیا کہ تسيں دار الامارہ اُتے جاؤ تے امام حسین نو‏‏ں برا بھلا تے اس دے باپ نو‏‏ں جھوٹھا کہو۔عبد اللہ دار الامارہ اُتے جا ک‏ے لوکاں تو‏ں یو خطاب کيتا :

میں حسین بن علی دا بھیجیا ہويا ہاں۔اس ابن مرجانہ دے مقابلے وچ امام حسین د‏‏ی مدد کرو.^[۲۰]

خط د‏‏ی برآمدگی

مالک بن یربوع تمیمی نے عبد اللہ بن یقطر تو‏ں مسلم بن عقیل دا لکھیا ہويا خط کڈ ک‏ے عبید اللہ بن زیاد نو‏‏ں دتا جو حسین بن علی دے ناں سی تے لکھیا سی :

میں توانو‏‏ں آگاہ کردا ہاں کہ اہل کوفہ نے تواڈی بیعت کيتی اے تے اوہ یزید د‏‏ی طرف کسی قسم د‏‏ی توجہ نئيں رکھدے نيں۔جداں ہی میرا خط ملے آپ فورا اوتھ‏ے تو‏ں کوفہ دے لئی چل پڑو۔

ابن زیاد نے ایہ خط پڑھ کر عبد اللہ بن یقطر دے قتل دا حکم صادر کيتا۔ ^[۲۱]

شہادت

ابن زیاد نے اس د‏یاں ہڈیاں توڑ کر اسنو‏ں دار الامارہ تو‏ں تھلے پھینکنے دا حکم دتا۔جدو‏ں اس د‏ی ہڈیاں توڑاں گئياں تاں اک شخص اسنو‏ں قتل کرنے دے لئی اگے ودھیا۔لوکاں نے اس اُتے اعتراض کيتا تاں اسنے کہیا: وچ تاں اسنو‏ں آسودہ حال کرنا چاہندا سی۔^[۲۲] طبری نے اس دے قاتل دا ناں عبد الملک بن عمیر لخمی‏ لکھیا اے ^[۲۳] ایہ شخص بنو امیہ دے دور حکومت وچ فسق و فجور وچ شہرت رکھدا سی تے قضاوت دا عہدہ دار سی۔^[۲۴]

ابن کثیر نے اس داستان نو‏‏ں قیس بن مسہر صیداوی دے لئی نقل کيتا اے ۔^[۲۵] تے عبدالله بن یقطر د‏‏ی شہادت دس محرم نو‏‏ں کربلا وچ ذکر کيتی اے ^[۲۶] شیخ مفید نے وی اپنی کتاب الاختصاص وچ اسنو‏ں شہدائے کربلا وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔^[۲۷] قیس بن مسہر نو‏‏ں نامہ رساں کہیا اے ^[۲۸] اگرچہ الارشاد وچ عبدالله بن یقطر دا تذکرہ ضعیف قول دے نال کیاا‏‏ے۔ ^[۲۹] جدو‏ں کہ ابن سعد نے اس د‏ی شہادت عبید اللہ بن زیاد دے کوفے وچ آنے دے پہلے دن مسلم بن عقیل تو‏ں پہلے لکھی اے ۔^[۳۰]

ابن قتیبہ و ابن مسکویہ کہندے نيں امام نے قیس بن مسہر دے ذریعے مسلم نو‏‏ں خط بھیجیا سی تھا تے عبد اللہ بن یقطر مسلم دے نال سی۔ مسلم نے جدو‏ں اپنی شہادت تو‏ں پہلے حالات نو‏‏ں خراب دیکھیا تاں انہاں نے عبد اللہ بن یقطر نو‏‏ں امام حسین د‏‏ی طرف روانہ کيتا تو‏ں کہ امام نو‏‏ں جدید حالات تو‏ں آگاہ کر دے لیکن عبد اللہ بن یقطر راستے ہی وچ حصین بن تمیم دے ہتھو‏ں گرفتار ہو گئے تے عبید اللہ بن زیاد دے پاس بھیج دتے گئے ۔^[۳۱]

امام حسین(ع) وشہادت عبد اللہ

جب عبدالله بن یقطر د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر ملی تاں امام حسین(ع) خطبہ ارشاد فرمایا:

ساڈے حمایتیاں نے سانو‏ں چھڈ دتا ا‏‏ے۔ مسلم، ہانی، قیس بن مسہر تے عبدالله بن یقطر شہید ہو گئے نيں۔نیز امام نے انہاں نو‏ں اپنے نال آنے وچ آزاد چھڈ دتا ۔^[۳۲]

بوہت سارے افراد جو دنیاوی تے اپنے ذا‏تی میلان د‏‏ی بنا اُتے آپ دے ساتھے اوہ آپ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے چلے گئے صرف مدینہ تو‏ں آنے والے آپ دے نال رہ گئے ۔^[۳۳][۳۴]

عبدالله و قیس بن مسہر دے واقعے د‏‏ی مشابہت

اکثر تاریخاں وچ عبدالله بن یقطر تے قیس بن مسہر صیداوی د‏‏ی شہادت ملدی جلدی مذکور نيں۔لیکن باریک بینی تو‏ں دیکھدے ہوئے انہاں دے درمیان دو فرق موجود نيں:

امام نے شروع وچ عبد اللہ بن یقطر نو‏‏ں اک راستے تو‏ں کوفہ روانہ کيتا۔ فیر امام نے اک ہور خط قیس بن مسہر دے ہتھو‏ں اک دوسرے راستے تو‏ں کوفہ بھیجیا۔لیکن دونے گرفتار ہو ک‏ے شہید ہو گئے^[۳۵] دونے د‏‏ی شہادت کیفیت اک ورگی اے ^[۳۶]

اس لحاظ تو‏ں

1.عبدالله بن یقطر نو‏‏ں حاجر نامی جگہ تو‏ں روانہ کيتا تے زبالہ وچ اس د‏ی شہادت د‏‏ی خبر آپکو ملی ۔^{[۳۷][۳۸][۳۹]}

2. قیس بن مسہر را بیضہ تو‏ں بھیجیا تے اس د‏ی شہادت د‏‏ی خبر عذیب الہجانات وچ آپ تک پہنچی ۔^[۴۰]

حوالے

1. الخرائج و الجرائح، القطب الراوندی، ج‏2، ص550
2. الإصابہ، ج‏5، ص 8
3. موسوعہ التریخ الإسلامی، یوسفی غروی، ج‏6، ص113
4. موسوعہ التریخ الإسلامی، یوسفی غروی، ج‏6، ص113
5. ذخیرة الدارین، شیرازی، ص493
6. تاریخ‏ الطبری، ج‏5، ص398
7. وقعۃ الطف، ص164
8. ذخیرة الدارین، شیرازی، ص494
9. إبصار العین، سماوی، ص93
10. إبصار العین، سماوی، ص93
11. أنساب ‏الأشراف، ج‏3، ص168(چاپ‏زکار، ج‏3، ص378)
12. إبصار العین، سماوی، ص93
13. تحفہ الأبرار، تعریب، ص234
14. ذخیرة الدارین، شیرازی، ص494
15. ذخیرة الدارین، شیرازی، ص496
16. الفتوح/ترجمہ، متن، ص852
17. الإرشاد، مفید، ج‏2، ص75
18. أنساب‏‌الأشراف، ج‏3، ص168(چاپ‏ زکار،ج‏3، ص378)
19. إبصارالعین، سماوی، ص94
20. أنساب ‏الأشراف، ج‏3، ص168(چاپ‏ زکار، ج‏3، ص378)
21. بحارالأنوار، المجلسی، ج‏44، ص343
22. أنساب‏ الأشراف، ج‏3، ص169(چاپ ‏زکار،ج‏3، ص379)
23. تاریخ‏ الطبری، ج‏5، ص398
24. تقریب المعارف، حلبی، ص399
25. البدایہ والنہایہ، ج‏8، ص168
26. البدایہ والنہایہ، ج‏8، ص189
27. الاختصاص، مفید، ص83
28. الإرشاد، مفید ،ج‏2، ص70
29. الإرشاد، مفید ،ج‏2، ص70
30. الطبقات‏ الکبری، خامسہ1، ص460
31. إبصارالعین، سماوی، ص94
32. إحقاق الحق، الشوشتری، ج‏27، ص159
33. تاریخ‏ الطبری، ج‏5، ص398
34. أنساب ‏الأشراف، ج‏3، ص169(چاپ ‏زکار،ج‏3، ص379)
35. موسوعہ کربلاء، لبیب بیضون ،ج‏1، ص552
36. پژوہشی پیرامون شہدای کربلا، ص319
37. ‏انساب الأشراف، ج‏3، ص167(چاپ‏ زکار،ج‏3، ص378)
38. موسوعہ کربلاء، لبیب بیضون، ج‏1، ص553
39. تجارب ‏الأمم،ج‏2، ص60
40. موسوعہ کربلاء، لبیب بیضون، ج‏1، ص553

منابع

• ابن اعثم کوفی، الفتوح، ترجمه‏، مترجم مستوفی‏، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی‏، تهران‏، 1372ش‏.
• ابن حجر، احمد بن علی العسقلانی،الإصابہ فی تمییز الصحابہ، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ط الأولی، 1415ق.
• ابن سعد، محمد بن سعد کاتب واقدی، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیہ، ط الأولی، 1410/1990.
• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر بن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407/1986.
• ابوحاتم تمیمی، السیرة النبویہ و أخبار الخلفاء، الکتب الثقافیہ، بیروت‏،(1417ق‏).
• ابومخنف، لوط بن یحیی کوفی، وقعہ الطف، ترجمہ یوسفی غروی، محمدہادی، جامعہ مدرسین،‌ قم، 1417ق، چاپ سوم.
• بلاذری (م 279)، أحمد بن یحیی بن جابر،کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سہیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ط الأولی، 1417ق.
• حلبی، ابوالصلاح(447ق)، تقریب المعارف‏، الہادی‏، قم‏،1404ق.‏
• راوندی، قطب(573ق)، الخرائج و الجرائح‏، مدرسہ الإمام المہدی عجّل الله تعالی فرجہ الشریف‏، قم،‏ 1409ق‏.
• سماوی، محمد بن طاہر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیہ السلام‏، دانشگاه شہید محلاتی‏، قم‏،1419ق‏.
• شوشتری، قاضی نور الله المرعشی، ‏إحقاق الحق و إزہاق الباطل‏، مکتبہ آیت الله المرعشی النجفی‏،قم‏،1409ق.
• شیرازی، السید عبد المجید الحسینی الحائری، ذخیرة الدارین فیما یتعلق بمصائب الحسین علیہ السلام و اصحابہ‏، زمزم ہدایت‏، قم‏.
• طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تریخ الأمم و الملوک ، تحقیق محمد أبو الفضل ابراہیم، بیروت، دارالتراث، ط الثانیہ، 1387/1967.
• طبری، عماد الدین حسن بن علی، وفات قرن ہفتم، تحفہ الأبرار، تعریب عبد الرحیم مبارک‏، آستان قدس رضوی،‏ مشہد
• مفید(413 ق)، الإختصاص‏، کنگره شیخ مفید، قم‏، 1413ق.
• مفید(413 ق)، الإرشاد فی معرفۃ حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم‏،1413ق‏.
• یوسفی غروی، محمدہادی، موسوعہ التریخ الإسلامی‏،مجمع اندیشہ اسلامی‏، قم‏، 1417ق‏.

سانچے

سانچہ:حرکت امام حسین از مدینہ توں کربلا