جعفر سبحانی (متولد 1308ش) شیعہ مراجع تقلید تے حوزہ علمیہ قم دے اساتید وچوں نيں۔ آپ فقہ، اصول، تفسیر تے علم کلام وچ مہارت رکھدے نيں۔ آیت اللہ سبحانی ایران دے اسلامی انقلاب توں پہلے دارالتبلیغ اسلامی دے مسئولین، مجلہ مکتب اسلام دے مصنفاں تے مجلس خبرگان وچ آذربایجان شرقی دا نمائندہ رہ چکے نيں۔ ايسے طرح آپ حوزہ علمیہ قم وچ مرکز تخصصی کلام اسلامی دے بانی تے مختلف اسلامی علوم وچ متعدد علمی آثار دے مالک نيں۔ الموجز، فروغ ابدیت، منشور جاوید (تفسیر موضوعی قرآن)، آیین وہابیت، منشور عقاید امامیہ من جملہ آپ دے قلمی آثار وچوں نيں۔ آپ دی بعض کتاباں دینی مدارس دے تعلیمی نصاب وچ شمار کيتے جاندے نيں۔
سوانح حیات تے تعلیم
آیت اللہ بروجردی جعفر سبحانی 9 اپریل سنہ 1929ء نوں تبریز وچ متولد ہوئے۔ آپ دے والد ماجد آیت اللہ محمد حسین سبحانی خیابانی نيں۔ ابتدایی تعلیم دے بعد آپ نے گلستان، بوستان، تریخ معجم، نصاب الصبیان تے ابواب الجنان ورگی کتاباں پڑھی۔ 14 سال دی عمر وچ مدرسہ علمیہ طالبیہ تبریز وچ داخلہ لیا۔ علوم ادبیات حسن نحوی تے علی اکبر نحوی دے پاس، مُطول دا اک حصہ، منطق منظومہ تے شرح لمعہ دے لئی محمد علی مدرس خیابانی دے دروس وچ شرکت کيتے۔[۱]
سنہ 1946ء وچ پیشہوری دی قیادت وچ دمکرات نامی فرقہ دے ظہور تے آذربایجان وچ خودمختار حکومت تشکیل دینے دے بعد آیت اللہ سبحانی نے قم مہاجرت دی تے فرائد الاصول دی تعلیم دے لئی محمد مجاہدی تبریزی (۱۳۲٧-۱۳٧۹ھ) تے میرزا احمد کافی (۱۳۱۸-۱۴۱۲،) دے دروس وچ جدوں کہ کفایۃ الاُصول دے لئی آیت اللہ گلپایگانی دے در وچ شرکت کيتی۔[۲]
آیت اللہ سبحانی فقہ و اصول دے نال نال فلسفہ، کلام تے تفسیر وچ وی مشغول ہوئے۔ تبریز وچ شرح قواعد العقائد نوں سید محمد بادکوبہای دے ایتھے تے حوزہ علمیہ قم وچ منطق، شرح منظومہ تے اسفار اربعہ نوں علامہ طباطبائی دی کلاس وچ شرکت کردے سن تے ايسے دوران علامہ طباطبائی دے جمعرات تے جمعہ نوں تشکیل پانے والی کلاساں وچ وی شرکت کردے سن ۔ کتاب اصول فلسفہ و روش رئالیسم دے منتشر ہونے دے بعد علامہ طباطبائی دی خواہش اُتے آپ نے اس کتاب دا عربی وچ ترجمہ کيتا تے اس دی پہلی جلد علامہ طباطبائی دے مقدمے دے نال شایع ہوئی اے۔[۳]
علمی تے فرہنگی سرگرمیاں
آیت اللہ سبحانی تعلیم و تربیت تے فرہنگی امور وچ وی بہت زیاده فعال نيں۔ تدریس، درسی کتاباں دی تألیف تے موسسہ تخصصی کلام دی تأسیس اس سلسلے وچ من جملہ آپ دی فعالیتاں وچوں نيں۔
تدریس
آیت اللہ سبحانی سنہ 1942ء توں حوزہ علمیہ دے مقدماندی دروس دی تدریس وچ مشغول ہوئے تے 7 سال دے عرصے وچ مطول، معالم، لمعتین، شیخ انصاری دی کتاب فرائدالاصول تے مکاسب، کفایہ تے شرح منظومہ ورگی کتاباں نوں کئی بار پڑھیا چکے نيں۔ آپ سنہ 1975ء توں فقہ و اصول دے درس خارج دینے وچ مشغول نيں۔[۴]
آپ نے ہن تک 5 دفعہ اصول فقہ دے درس خارج دے دورے پڑھیا چکے نيں تے ہر دورہ 6 سال وچ ختم کر چکے نيں تے اس وقت اس دے چھیويں دورے وچ مشغول نيں۔ انہاں دروس دے تقریرات دا اک مکمل دورہ 4 جلداں وچ "المحصول فی علم الأُصول" تے "ارشاد العقول الی علم الاصول" دے ناں توں منظر عام اُتے آ چکے نيں۔ آپ نے فقہ دے درس خارج وچ جنہاں ابحاث اُتے درس دتے نيں انہاں وچ : کتاب زکات، حدود، دیات، قضاء، مضاربہ (دو بار)، مکاسب محرمہ، خیارات، ارث، طلاق، نکاح تے خمس شامل نيں۔ ايسے طرح آپ اسفار اربعہ وی پڑھیا چکے نيں۔ آیت اللہ سبحانی عقاید، رجال، درایہ، اسلام دی تریخ و تشیع، ملل و نحل، تفسیر تے ادبیات وی پڑھانے دے نال نال انہاں علوم وچ مختلف کتاباں وی تصنیف کر چکے نيں۔[۵]
شاگرد
آیت اللہ جعفر سبحانی دی تقریبا 70 سال دی تدریس دے دوران ہزاراں شاگرداں نےآپ توں کسب فیض کيتے نيں؛ من جملہ انہاں وچ درج ذیل افراد دا ناں لیا جا سکدا اے:
درسی کتاباں دی تألیف
حوالے
مآخذ
شیعہ مراجع تقلید |
|---|
| | دوسری صدی | |
|---|
| | تیسری صدی | |
|---|
| | چوتھی صدی | |
|---|
| | پنجویں صدی | |
|---|
| | چھیویں صدی | |
|---|
| | ستویں صدی | |
|---|
| | اٹھویں صدی | |
|---|
| | نویں صدی | |
|---|
| | دسویں صدی | |
|---|
| | گیارہویں صدی | |
|---|
| | بارہویں صدی | |
|---|
| | تیرہویں صدی | |
|---|
| | چودہویں صدی | |
|---|
| | پندرہویں صدی | |
|---|
|
شیعہ فقہا (پندرہویں صدی ہجری) |
|---|
| | ساکن ایران | |
|---|
| | ساکن برصغیر | |
|---|
| | ساکن عراق | |
|---|
| | ساکن افغانستان | |
|---|
| | ساکن لبنان | |
|---|
| | ساکن عربستان | |
|---|
| |
|
