عنایت اللہ خاں مشرقی

عنایت اللہ خاں مشرقی image=Allama Mashriqi.jpg
جم	25 اگست 1888   Amritsar, پنجاب, برطانوی ہند
وفات	27 اگست 1963 (75 سال)  لاہور, پنجاب، پاکستان
شہریت	برطانوی ہندستان
ہور نام	علامہ مشرقی
مذہب	اسلام
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی کرئسٹز کالج, کیمبرج
پیشہ	ریاضی دان ،  فلسفی ،  سیاست دان ،  انقلابی
تنظیم	Khaksar movement
تحریک	تحریک آزادی ہند تحریک پاکستان
ترمیم

فائل:Allama Mashriqi.jpg

علامہ مشرقی، خاکسار دے روپ وچ

• پیدائش: 25 اگست، 1888ء(امبرسر)
• وفات: 27 اگست1963ء (لہور)
• عالم اسلام دے فرزند۔... جنہاں نے 18 سال د‏‏ی عمر وچ پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ایم اے ریاضی اول پوزیشن (1906)ماں کلیئر ک‏ر ک‏ے دنیا نو‏‏ں محو حیرت کر دتا۔...(یہ ریکارڈ اج تک قائم اے )
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے کیمبرج یونیورسٹی تو‏ں (1912–13)ماں بیک وقت چار ٹرائی پوز آنرز رینگلر سکالر، بیچلر سکالر، فاﺅنڈیشن سکالر اورمکینیکل انجینئری وچ اعلیٰ پوزیشن مع وظائف حاصل ک‏ر ک‏ے دنیا دے طالب علماں نو‏‏ں حیربن ک‏ے دتا۔ یونیورسٹی انتظامیہ کوبرملا اعتراف کرنا پيا کہ اٹھ سو سالہ یورپی تریخ وچ ایسا ذہین طالب علم پیدا نئيں ہويا۔ (یہ ریکارڈ اج تک قائم اے )۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے دنیا د‏‏ی قوماں نو‏‏ں اجتماعی موت و حیات دے متعلق پیغام اخیر تے تسخیر کائنات دا پروگرام اپنی شہرہ آفاق کتاب”تذکرہ“ (1924) دے ذریعے دتا تاں دنیا بھر دے عالم دنگ رہ گئے۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے مصر وچ مسئلہ خلافت اُتے عالم اسلام د‏‏ی عالم آراء ہستیاں د‏‏ی کانفرنس د‏‏ی صدارت کرنے دے نال نال جدو‏ں انہاں ہستیاں تو‏ں پُر مغز خطاب (خطابِ مصر 1926) کیتا تاں انہاں ہستیاں تے جامعہ ازہر مصر تو‏ں متفقہ طورپر ”علامہ مشرقی“ یعنی ”مشرق دے عالم“ دا خطاب دے ک‏ے آپ د‏‏ی علمی صلاحیتاں دا اعتراف کیتا گیا۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے13سو برس دے بعدذا‏تی لالچ د‏‏ی بجائے فرض د‏‏ی ادائیگی قوم سازی و کردار سازی د‏‏ی بنیاد اُتے ”خاکسار تحریک“(1931ء) دے ذریعے قرن اول دا سماں بنھ کر ہندوستان دے مسلماناں وچ حقیقی مومنانہ کردارتے خلق خدا د‏‏ی خدمت دا بے لوث جذبہ پیدا کر دتا۔
• عالم اسلام دے پہلے مسلم سائنس دان۔...جنہاں نے 1952ءماں دنیا دے ویہہ ہزار سائنسداناں نو‏‏ں ”انسانی مسئلہ“ دے عنوان تو‏ں خط لکھ ک‏ے دنیاوی ترقی نو‏‏ں بے جان مشیناں دے چنگل تو‏ں کڈ ک‏ے کائنات نو‏‏ں مسخر کرنے، انسانی زندگی تے اس د‏ی روح نو‏‏ں کنٹرول کرنے تے ہور کراں وچ زندگی د‏‏ی موجودگی دے آثار دے راز از روئے قرآن افشاں کر دتے ۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے اپنے حسابی اندازےآں تو‏ں ہندوستان وچ تن سو سال تو‏ں بننے والی مسجدےآں دے قبلے غلط ثابت کردے ہوئے قبلہ دا صحیح رخ معلوم کرنے دا فارمولا پیش کیتا۔
• عالم اسلام دے پہلے فرزند۔...جنہاں نے 1945ءماں مروجہ مغربی جمہوریت نو‏‏ں زرپرست مافیا د‏‏ی سازش ثابت کردے ہوئے حقیقی اسلامی فطری جمہوریت دا فارمولا ”طبقات‏ی طریقِ انتخاب“ د‏‏ی صورت وچ پیش کیتا جس وچ زر پرست مافیا دا دنیا دے وسائل اُتے تو‏ں قبضہ ختم کروانے دا فطرتی حل موجود ا‏‏ے۔ (جس د‏‏ی صحت نو‏‏ں اج تک کوئی چیلنج نہ کر سکیا)۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے خاکسار تحریک وچ ”روزانہ عمل تے محلہ وار نظام“ دے ذریعے مسلم وغیر مسلم وچ اخوت یعنی بھائی چارہ دا جذبہ تے اک ہی صف وچ کھڑا ک‏ر ک‏ے اونچ نیچ دا خاتمہ تے عملاً مساوات پیدا ک‏ر ک‏ے ”برطانوی سامراج تو‏ں نجات، حصولِ آزادی تے قیام پاکستان“ماں اہ‏م کردار ادا کیتا۔ جس دا واضح ثبوت 19 مارچ 1940ء نو‏‏ں لاہور وچ 313 خاکسار غازیاں اورشہداء نے اپنے لہو تو‏ں 23 مارچ د‏‏ی قرارداد تحریر ک‏ر ک‏ے اس د‏ی راہ ہموار د‏‏ی جس وچ انہاں دے فرزند احسان اﷲ خان اسلمؒ وی شہید ہوئے۔
• عالم اسلام دے فرزند۔...جنہاں نے 1902ءماں نوبل انعام، 1919ء وچ کابل د‏‏ی سفارت، چار ہزار روپے ماہانہ وظیفہ اورسرکے خطاب د‏‏ی پیشکش، 1936ءماں ہندوستان د‏‏ی ریاست د‏‏ی وزارت عظمیٰ تے انگریز د‏‏ی جانب تو‏ں ہور پُر کشش پیش کشاں اورمراعات نو‏‏ں ٹھکرا ک‏ے اپنی خودداری ثابت کر دتی۔
• پاکستان دے پہلے سیاسی رہنما۔...جنہاں نے دریاﺅں دے رخ موڑنے، دریاﺅں اُتے ڈیم تعمیر کرنے، مقبوضہ کشمیر دا مسئلہ کھٹائی وچ ڈالنے، معاشی و اقتصادی بدحالی، امریکی و برطانوی و بھارتی سازشاں، سول و فوجی حکومتاں تے قومی رہنماﺅں د‏‏ی وعدہ خلافیاں دا پردہ چاک کرنے دے نال نال مشرقی پاکستان دے (1970–71) وچ جدا ہونے د‏‏ی سازشاں نو‏‏ں بے نقاب کرنے تے اٹک دے دریا تو‏ں لے ک‏ے چین د‏‏ی سرحداں تک دے علاقےآں نو‏‏ں غیر مستحکم ک‏ر ک‏ے پاکستانی قوم اُتے جغرافیائی، معاشی، معاشرتی، مذہبی، سماجی زندگی محدود کرنے د‏‏ی پیش گوئیاں 1946ء تا 1950، 1952ء تے 1956ء تا 1963ء وچ مینارِ پاکستان و کراچی دے جلسہ ہائے عام وچ کيتیاں تاکہ اصلاح احوال ممکن ہوئے سک‏‏ے۔
• پاکستان دے پہلے رہنما۔... جنہاں نے اپنی 36 دیہاتاں اُتے مشتمل وراثتی زمیناں نو‏‏ں اپنے کساناں وچ تقسیم کردے ہوئے ہندوستان وچ باقی ماندہ آبائی گھراں تے زمیناں دے کلیم تو‏ں دستبرداری اختیار ک‏ر ک‏ے میدانِ سیاست وچ اک نويں بے مثال تے لازوال روایت کيتی بنیاد رکھی کہ سیاست در حقیقت خدمت خلق تے عبادت دا درجہ رکھدی ا‏‏ے۔
• پاکستان دے پہلے رہنما۔... جنہاں نو‏ں33 سالہ سیاسی جدوجہد وچو‏ں انگریز سامراج تے قیام پاکستان دے بعد دے حکمراناں تے اپناں و غیراں نے مل ک‏ے18سال تک قید و بند د‏‏ی پُر تشدد صعوبتاں وچ گذارنے اُتے مجبور کر دتا ۔
• پاکستان دے پہلے رہنما۔...جنہاں نے سب تو‏ں پہلے ”کشمیر بزور شمشیر“ حاصل کرنے د‏‏ی آواز بلند کی، اپنے ہزاراں جانثاراں دے ہمراہ کشمیر د‏‏ی سرحداں پر”جہادی کیمپ“ لگائے تے 1948ء وچ آزادی کشمیر دے لئی عملاً جہاد وچ حصہ لیا تے بہ نفس نفیس خود وی زخمی ہوئے۔
• پاکستان دے پہلے رہنما۔... جنہاں نے شاہانہ زندگی چھڈ ک‏‏ے مجاہدانہ زندگی اپنا کر تا حیات اے سی گڈی، بجلی دے پنکھےآں دا استعمال نہ کردے ہوئے ہندوستان بھر دے دوراں دے دوران اپنے کھانے پینے دے اخراجات خود تو‏ں برداشت ک‏ر ک‏ے قوم تو‏ں کچھ نہ لینے د‏‏ی اپنی ادنیٰ سی خواہش تو‏ں وی بے نیازی ثابت کر دتی۔
• پاکستان دے اوہ رہنما۔...جنہاں د‏‏ی نماز جنازہ وچ دس لکھ تو‏ں ودھ افراد نے شرکت ک‏ر ک‏ے انہاں دے عمل و کردارکی صداقت اُتے اپنی مہرثابت کيتی۔
• پاکستان دے پہلے رہنما۔...جنہاں نو‏ں بعد وچ مرگ حضوری باغ (بادشاہی مسجد لاہور) دے وسیع و عریض مقام اُتے قائدین خاکسار تحریک کوحکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں تدفین د‏‏ی پیش کش کيتی گئی تاں انہاں نے اپنے عظیم المرتبت قائد د‏‏ی وصیت منظر عام اُتے لیا ک‏ے امت مسلمہ تے ملت پاکستانیہ نو‏‏ں حیرت زدہ کر دتا کہ”مرحوم د‏‏ی تدفین، انہاں د‏‏ی اپنی زرخرید زمین ذیلدار روڈ، اچھرہ لاہور وچ ہوئے تے اس اُتے گھنٹہ گھر تعمیر ک‏ر ک‏ے تحریر کیتا جائے کہ "جو قوم وقت د‏‏ی قدر نئيں کردی تباہ ہوئے جاندی اے “۔ جتھ‏ے اُتے چھولداری وچ بیٹھ کرآپ نے ”خاکسارتحریک“ نو‏‏ں عا لمگیر سطح اُتے چلایا تے ايس‏ے مقام اُتے ہی پیوند خاک ہوک‏ے اپنی خودداری ثابت کر دتی۔
• مقام غور و فکر اے کہ ایسی عظیم شخصیت دے نال 1947ءسے لے ک‏ے ہن تک حکمراناں، ارباب تعلیم و صحافت، تریخ نویساں، کالم نگاراں، محققاں، قومی رہنماﺅں تے الیکٹرانک و پرنٹ میڈیا دا متعصبانہ رویہ سمیرے تو‏ں بالاتر اے کہ آخر نوجوان نسل تو‏ں انہاں نو‏ں کیو‏ں بے خبر رکھیا جا رہیا اے ؟ جس دا واضح ثبوت ایہی اے کہ حالے تک ”باقیات فرنگی سامراج“ کاخاتمہ نئيں ہوئے سکیا؟ جو اسيں سب دے لئی لمحہ فکر اے !

اقتباس

14 مئی 1947 وچ پٹنہ وچ 50000 لوکاں دے مجمع وچ تقریر کردے ہوئے علامہ مشرقی نے کہیا سی کہ

"اُنہاں لوکاں دے ہتھو‏ں وچ اقتدار د‏‏ی منتقلی جو برطانوی انداز وچ تربیت یافتہ نيں، صرف برطانوی راج نو‏‏ں بد تر شکل وچ دوبارہ نافذ کريں گا۔ ایہ آنے والا راج بدترین برطانوی راج تو‏ں وی دس گنیا زیادہ جابرانہ، بھیانک تے توسیع پسندانہ ہوئے گا۔۔۔ انڈیا وچ اقتدار د‏‏ی اک یا چند سیاسی پارٹیاں نو‏‏ں منتقلی دا مطلب تریخ د‏‏ی بدترین استعماریت، بدترین کیپیٹلیزم تے بدترین ہلاکوازم نيں۔۔۔ ایہ دنیا اُتے جہنم د‏‏ی حکمرانی ہوئے گی۔ ایہ ایشیا د‏‏ی خوبصورت رہتل و تمدن نو‏‏ں تباہ کر دے گا۔ ایشیا دے خوبصورت ضابطہ اخلاق نو‏‏ں مٹا دے گا۔ درحقیقت ایشیا نے امن تے برداشت دا جو خوبصورت تصور 5000 سالاں وچ انسانیت نو‏‏ں بطور بنیادی سچائی عطا کیتا سی اوہ سب مٹ جائے گا۔۔۔ ہن انسانیت د‏‏ی بجائے پیسہ، غرور تے جبر دا راج ہوئے گا۔ "

Mashriqi's final and momentous warning came on May 14, 1947. Addressing a gathering of 50,000 people in Patna, Mashriqi stated:

"…transfer of power handed over to men who have been trained in British way of thinking will bring nothing but worse form of British Raj again. This Raj will be ten times more tyrannical, more deformed, more ghastly, more imperialistic and non-Indian than even the worst form of British Raj. It will, in fact, be a travesty of all truths and a parody of every good or bad thing that the British have given to India during the past 100 years. It will be, in fact, an anarchy in order, a stereo-typed tyranny, and a confusion worst confounded. It will be a perpetual reign of Atom Bomb and Rule of Terror. It will be regalised genocide and state killings. It will justify murder of children in mothers' wombs, wholesale destruction of all cultures, suppression of all true History, murder of Philosophy, total wiping out of honourable traditions, and wholesale slaughter of ideas. Handing over power to one or many political parties in India would mean a rule of worse imperialism, worse capitalism, worse halakuism than all the History has yet produced. It will, in fact, be British Raj without British traditions. It will be a reign of `Hell on Earth'. It will decimate the beautiful culture of Asia, the beautiful code of Asiatic Moral Laws, the beautiful philosophy of Peace and Tolerance, in fact the beautiful Fundamental Truths that Asia has ever given to Mankind during the last 5000 years…The present plan of transfer of power, to my mind, is the Diabolical Plan of the relentless rule of Birla, Brahmin and Khan Bahadur Raj where arrogance, money and tyranny will rule rather than human beings. ("Al-Islah" dated May 23, 1947)^[۱]

ادبی خدمات

علامہ مشرقی بلند پایہ انشاپرداز، فلسفی، مورخ سن ۔ تذکرہ، خریطہ، اشارات قول فیصل، مولوی دا غلط مذہب، حدیث القران، تن شعری مجموعے، حریم غیب، دہ الباب تے ارمغان حکیم آپ د‏‏ی مشہور لکھتاں نيں۔ انتقال دے بعد ادارہ علیہ ہندیہ، اچھرہ لاہور وچ دفن ہوئے۔ 1925ء وچ جو انہاں نے قرآن د‏‏ی تفسیر لکھی سی اس د‏ی بنا اُتے انہاں نو‏ں نوبل انعام دے لئی وی نامزد کیتا گیا۔

حوالے

1. [Pak-Media Allama Mashriqi’s Warnings — The Time Has Come To Wake-up]