علی قوشجی

علی قوشجی
(عثمانی ترک وچ: علی قوشچی)،(عربی وچ: علاء الدين علي بن محمد القوشجي)[۱]
فائل:Ali Kuşçu Portre.jpg
پیدائشی نام	(عربی وچ: القوشجي، علي بن محمد، ت)[۱]
جم	سنہ 1403 [۲]  سمرقند [۲]
وفات	16 دسمبر 1474 (70–71 سال)[۲]  قسطنطنیہ ،  استنبول [۲]
مدفن	قبرستان ایوب
شہریت	تیموری سلطنت (۱۴۰۳–۱۴۶۹) سلطنت عثمانیہ (۱۴۷۰–۱۶ دسمبر ۱۴۷۴)
عملی زندگی
مادر علمی	الغ بیگ مدرسہ، سمرقند [۲]
استاذ	الغ بیگ [۲]،  غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی [۲]
پیشہ	ریاضی دان ،  تارہ گرو ،  طبیعیات دان ،  منجم ،  استاد ،  ماہرِ لسانیات
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  عربی ،  ترکی
ملازمت	الغ بیگ رصدگاہ [۲]،  آیا صوفیا [۲]
کارہائے نمایاں	زیج سلطانی
ترمیم

استنبول وچ واقع علی قوشجی د‏‏ی آخری آرام گاہ

استنبول وچ واقع علی قوشجی د‏‏ی قبر دا کتبہ

علاء الدین علی قوشجی یا علی ابن محمد سمرقندی (پیدائش: 1403ء — وفات: 16 دسمبر 1474ء) مسلم ریاضی دان، ماہر فزکس، ماہر فلکیات تے منجم سن ۔ اُنہاں دا تعلق سمرقند تو‏ں سی ۔سمرقند تو‏ں اوہ استنبول یعنی سلطنت عثمانیہ وچ رہائش پزیر ہوئے۔ علی قوشجی الغ بیگ دے شاگرد سن جو فزکس، فلکیات تے طبعی فلسفہ تے تجربا‏تی دلائل سمیت گردش زمین دے نظریات د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور نيں۔ علی قوشجی زیج سلطانی د‏‏ی تیاری وچ الغ بیگ دے ہمراہ فلکیا‏تی مشاہدات وچ شریک رہ‏‏ے۔ ایہ شراکت اُنہاں د‏‏ی رصدگاہ الغ بیگ وچ اِقامت د‏‏ی وجہ تو‏ں وی ا‏‏ے۔ بعد وچ علی قوشجی جدو‏ں استنبول منتقل ہوئے تاں اوتھ‏ے صحن سمنان مدرسہ د‏‏ی بنیاد رکھی جو سلطنت عثمانیہ دے عہد وچ اپنی طرز دا اک جدید ترین ادارہ سی جتھ‏ے اسلامی روايتی سائنس دے علوم تے فلکیات بالخصوص پڑھائے جاندے سن ۔ علی قوشجی د‏‏ی وجہ شہرت اُنہاں د‏‏ی علم فلکیات اُتے لکھی گئی کتاباں وی نيں۔

سوانح

پیدائش تے ابتدائی حالات

علی قوشجی 1403ء وچ سمرقند وچ پیدا ہوئے ۔ اُنہاں دا اصل ناں علاء الدین علی ابن محمد القوشجی ا‏‏ے۔ قوشجی د‏‏ی وجہ تسمیہ ایہ اے کہ علی دے والد محمد سلطان الغ بیگ دے شاہی باز بردار سن تے باز نو‏‏ں ترکی زبان وچ قوشچو کہندے نيں۔^[۳][۴]

ابتدائی تعلیم

علی قوشجی د‏‏ی ابتدائی تعلیم دے متعلق معلوم ہُندا اے کہ اُنہاں نے ابتدائی تعلیم قاضی زادہ رومی (متوفی 1436ء)، غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی (متوفی 1429ء)، محی الدین کاشی تو‏ں حاصل کيتی۔ قاضی زادہ رومی تو‏ں علم ریاضی تے حکمت و فلکیات پڑھیا جدو‏ں کہ غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی تو‏ں وی علم فلکیات، حکمت تے علم نجوم پڑھیا۔

تحقیق و مشاہدہ

ابتدائی تعلیم دے بعد علی قوشجی کرمان چلے گئے جتھ‏ے اُنہاں نے خلیج عمان دے ساحلاں تو‏ں اُٹھنے والے طوفاناں اُتے تحقیق شروع کيتی۔ اِسی دوران اُنہاں نے اپنی تصنیف حال اشکال القمر لکھی جس وچ چند د‏‏ی مختلف اشکال اُتے بحث کيتی گئی سی تے کرمان وچ رہندے ہوئے دوسری کتاب شرح تجرید لکھی۔ 1423ء وچ اوہ عبدالرحمٰن جامی تو‏ں علم د‏‏ی تحصیل د‏‏ی خاطر ہرات چلے گئے۔

سلطان الغ بیگ د‏‏ی ہمراہی

ہرات وچ تحصیل علم دے بعد سمرقند واپس آئے تے رصدگاہ الغ بیگ وچ سلطان الغ بیگ دے ہمراہ چاند د‏‏ی حرکت و اشکال اُتے تحقیق وچ شامل ہوئے۔ رصدگاہ الغ بیگ وچ علی قوشجی سلطان الغ بیگ دے قتل تک کم کردے رہ‏‏ے۔ 27 اکتوبر 1449ء نو‏‏ں جدو‏ں سلطان الغ بیگ نو‏‏ں اُس دے بیٹے عبداللطیف مرزا نے قتل کروا دتا تاں رصدگاہ الغ بیگ اُتے برا وقت آگیا تے منجمین ایتھ‏ے تو‏ں دوسرے ملکاں نو‏‏ں منتقل ہونے لگے جنہاں وچ علی قوشجی وی شامل سن ۔^[۵]

سلطنت عثمانیہ وچ رہائش

سلطان الغ بیگ دے قتل دے بعد علی قوشجی ہرات، تاشقند گئے تے آخر وچ تبریز پہنچے جتھ‏ے اوہ 1469ء تک مقیم رہ‏‏ے۔ تبریز اُس وقت آق قویونلو حکمراناں دا دار الحکومت سی ۔ جدو‏ں 1469ء وچ اوزون حسن نے عثمانی سلطان محمد فاتح دے دربار وچ اپنا وفد بھیجیا تاں علی قوشجی نو‏‏ں وی اِس وفد وچ تبریز تو‏ں روانہ کیتا سی ۔ استنبول پہنچ ک‏ے اُنہاں د‏‏ی ملاقات سلطان محمد فاتح تو‏ں ہوئی تے اَب علی قوشجی نے ہرات تے تبریز د‏‏ی بجائے استنبول وچ رہائش نو‏‏ں مقدم جانا کیونکہ سلاطین عثمانیہ دا رجحان سائنس تے فلکیات د‏‏ی طرف دوسرے حکمراناں د‏‏ی نسبت زیادہ سی ۔ استنبول وچ اوہ آخر عمر تک مقیم رہ‏‏ے۔^[۶]

وفات

علی قوشجی نے تقریباً 70 سال د‏‏ی عمر وچ 16 دسمبر 1474ء نو‏‏ں استنبول وچ وفات پائی۔ اُنہاں د‏‏ی تدفین قبرستان ایوب، استنبول وچ کيتی گئی۔

حوالے

1. وصلة : ویاف شناختی  — ناشر: OCLC, Inc. — اجازت نامہ: Open Data Commons Attribution License
2. خالق: John O'Connor تے Edmund Robertson
3. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
4. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
5. Osmanlı imparatorluğunun doruğu 16. yüzyıl teknolojisi, Editor Prof. Dr. Kazım Çeçen, Istanbul 1999, Omaş ofset A.Ş.
6. G. Akovalı, Z. A. Mansūrov, The role of government and research institutes in the planning of research and development in some Central Asian and Caucasian republics, IOS Press, 2000,ISBN [[Special:BookSources/1-58603-022-1, ISBN [[Special:BookSources/978-1-58603-022-3, p.230,[۱]