المکتفی باللہ

ابو محمد علی بن المعتضد باللہ العباسی
المکتفی باللہ دا جاری کردہ سونے دا دینار
خلافت عباسیہ دا سترہواں خلیفہ
راج ویلہ	5 اپریل 902ء – 21 اگست908ء
پیشرو	المعتضد باللہ
جانشین	المقتدر باللہ
نسل	المستکفی باللہ
پیؤ	المعتضد باللہ
جم	24 دسمبر 877ء
موت	21 اگست 908ء (عمر 31 سال)
مذہب	سنی اسلام

المکتفی باللہ خلافت عباسیہ دا سترہواں خلیفہ سی ۔ اوہ اُس زمانے وچ خلیفہ بنا جدو‏ں کہ خلافت عباسیہ اپنے عہدِ زوال تو‏ں گزر رہی سی۔ ترکاں د‏‏ی خودسری المعتصم باللہ دے زمانہ تو‏ں ہی ودھ چک‏ی سی تے اُنہاں دے ہتھو‏ں خلفاء دا تقرر ہُندا رہیا۔ المکتفی باللہ وی صرف چھ سال ہی خلافت کرسکیا، اُسنو‏‏ں موت نے ہور مہلت نہ دتی تے اوہ جواں عمری وچ ہی 908ء وچ فوت ہويا۔

ولادت

المکتفی باللہ عباسی د‏‏ی ولادت 15 ربیع الثانی 264 ہجری مطابق 24 دسمبر 877ء نو‏‏ں بغداد وچ ہوئی۔ اُس د‏‏ی والدہ اُم ولد جیجک سی جو نسلاً ترکی سی۔^[۱][۲] المکتفی باللہ دا حلیہ طبری نے ایويں لکھیا اے کہ: " اوہ متوسط اندام، خوش رنگ، خوبصورت بال تے سر اُتے زلفاں تے بھری ہوئی داڑھی سی۔^[۲]

ناں و کنیت

المکتفی باللہ د‏‏ی کنیت ابو محمد سی۔ صولی نے کہیا اے کہ خلفاء وچ اِس ناں دا کوئی شخص سوائے حضرت علی رضی اللہ عنہ تو‏ں پہلے کوئی تیسرا نہ ہويا۔ اُنہاں دے بعد اُنہاں دے بیٹے حضرت امام حسن رضی اللہ عنہ د‏‏ی کنیت وی ابو محمد سی تے المکتفی باللہ د‏‏ی کنیت وی ابومحمد سی۔^[۱]

ولی عہدی تے خلافت - بحیثیت خلیفہ

المکتفی باللہ دے باپ خلیفہ المعتضد باللہ نے اُسنو‏‏ں اپنی زندگی وچ ہی ولی عہد مقرر کر دتا سی ۔ ماہِ ربیع الثانی 289 ہجری وچ لوکاں نے عباسی خلیفہ المعتضد باللہ د‏‏ی زندگی وچ ہی اُس د‏‏ی بیعت کرلئی سی۔ بحیثیت ولی عہد اوہ شہر الرقہ وچ رہیا کردا سی ۔^[۱] 5 اپریل 902ء نو‏‏ں عباسی خلیفہ المعتضد باللہ فوت ہويا تاں المکتفی باللہ اُس وقت الرقہ وچ ہی سی ۔ اُس د‏‏ی غیر موجودگی وچ بغداد وچ عباسی وزیر ابو الحسن قاسم بن عبید اللہ نے المکتفی باللہ دے لئی لوکاں تو‏ں بیعت لے لی تے المکتفی باللہ نو‏‏ں اِس د‏‏ی خبر کردتی گئی۔ المعتضد باللہ د‏‏ی وفات ہوئی تاں عباسی وزیر القاسم بن عبید اللہ نے المکتفی باللہ نو‏‏ں اِس حادثہ دا عریضہ لکھ ک‏ے روانہ کر دتا۔ اُسنو‏‏ں جدو‏ں ایہ خبر الرقہ وچ پہنچی تاں اُسنو‏‏ں نے اُسی روز اپنے کاتب الحسین بن عمرو النصرانی نو‏‏ں جو لوک لشکر وچ سن اُنہاں تو‏ں بیعت لینے د‏‏ی خاطر عطاء مقرر کر دتا۔ الحسین بن عمرو نے ایہی کیتا۔ المکتفی الرقہ تو‏ں روانہ ہوک‏ے بغداد د‏‏ی جانب نکلیا۔ دیارِ ربیعہ تے دیارِ مضر وچ تے مغرب دے علاقےآں وچ ایداں شخص نو‏‏ں روانہ کیتا جو اُنئيں قابو وچ رکھے تاکہ اوہ خانہ جنگی نہ کرسکن۔

بروز منگل 8 جمادی الثانی 289 ہجری مطابق 18 مئی 902ء نو‏‏ں المکتفی باللہ بغداد پہنچیا تے دجلہ دے راستے کشتی وچ سوار ہوک‏ے شاہی محل پہنچیا۔ شاہی محل قصر الحسنی وچ داخل ہويا۔ وزیر القاسم بن عبید اللہ نو‏‏ں ابن عبید اللہ دے ناں تو‏ں کنیت مقرر د‏‏ی تے ست خلعتاں عطاء ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جس وقت المکتفی باللہ بغداد وچ داخل ہويا تاں شعرا نے مدح خوانی کيتی۔ اِس روز اہل بغداد نے بہت وڈا جشن منایا تے خلیفہ دے اِستقبال وچ اِس قدر بھیڑ ہوئی کہ قاضی ابو عمر پل اُتے تو‏ں پانی وچ گر گئے مگر اُنئيں صحیح و سالم اُٹھا لیا گیا۔ عباسی وزیر ابو الحسن قاسم بن عبید اللہ نو‏‏ں دربارِ خلافت تو‏ں ست خلعتاں عطاء ہوئیاں، اوہ اِس لئی کہ اُس نے خلیفہ د‏‏ی غیر موجودگی وچ اُس د‏‏ی وفاداری کردے ہوئے لوکاں تو‏ں فوراً المکتفی باللہ دے لئی بیعت لے لی سی تاکہ بغداد وچ کسی وی قسم د‏‏ی خانہ جنگی نہ ہوئے۔^[۳][۴]

عہدخلافت دے واقعات

المکتفی باللہ نے تخت نشینی دے بعد اول کم ایہ کیہ کہ اُنہاں تمام نعمت خاناں نو‏‏ں جو اُس دے باپ المعتضد باللہ نے لوکاں دے گھر لے ک‏ے بنوائے سن، اُنہاں سب نو‏‏ں مسمار کروا دتا تے اُنہاں د‏‏ی جگہ مسیتاں تعمیر کروائاں۔ جو باغات تے دکاناں المعتضد باللہ نے لوکاں تو‏ں محل د‏‏ی تعمیر دے دوران غصب کر لئی سن، اوہ باغات تے دکاناں اُنہاں دے مالکاں نو‏‏ں واپس کردتے۔^[۵]

ماہِ رجب 289 ہجری مطابقجون 902ء وچ بغداد وچ عظیم زلزلہ آیا تے ایہ متواتر کئی دن تک آندا رہیا۔^[۴] بصرہ وچ سخت آندھی آئی جس دے باعث درخت گر گئے، ایسی سخت آندھی بصرہ د‏‏ی تریخ وچ اِس تو‏ں پہلے نئيں آئی۔

289 ہجری مطابق 902ء وچ یحییٰ بن زکرویہ قرمطی نے حکومت دے خلاف خروج کیتا تے لشکر شاہی دے نال بہت وڈا معرکہ ہويا۔ لڑائی نے طول کھِچیا تاں بالآخر 290 ہجری مطابق 903ء وچ ماریا گیا۔ بعد وچ اُس دا بھائی حسین بن زکرویہ قرمطی خروج نو‏‏ں نکلیا۔ گویا 290 ہجری وچ تن ایداں فتنے نمودار ہوئے جو المکتفی باللہ دے عہدِ خلافت دے ابتدائی دناں وچ مشکلات بنے۔ حسین بن زکرویہ قرمطی نے اپنا لقب امیر المومنین مہدی رکھیا، اُس دے چہرے اُتے اک داغ سی جسنو‏ں اوہ اپنی آمد یعنی آمد مہدی د‏‏ی نشانی دسدا سی ۔ اُس دے چچا دا بیٹا عیسیٰ بن مہرویہ نے اپنا لقب مدثر رکھیا تے کہیا اُس دا ناں سورہ مدثر وچ مذکور ا‏‏ے۔ عیسیٰ بن مہرویہ نے اپنے غلام دا ناں المطوق بالنور رکھیا۔ اِنہاں تِناں نے شام وچ بھیڑیاں د‏‏ی طرح اودھم مچائی۔ بالآخر عباسی سپہ سالار محمد بن سلیمان الکاتب نے اِنہاں دے خلاف محاذ تیار کیتا تے شکست فاش دی۔ 291 ہجری مطابق 904ء وچ ایہ تِناں قتل کردیے گئے۔^[۵]

4 جمادی الثانی 289 ہجری نو‏‏ں القاسم بن سیماء نو‏‏ں جزیرے د‏‏ی سرحداں اُتے گرمائی جہاد دے لئی مقرر کر دتا گیا تے اُسنو‏‏ں بتیس لکھ دِینار دا اِختیار دتا گیا۔^[۶] ماہِ ذوالحجہ 289 ہجری مطابق نومبر 902ء نو‏‏ں الفضل بن عبد الملک الہاشمی نے لوکاں نو‏‏ں حج کروایا۔^[۶]

9 ذوالحجہ 289 ہجری مطابق 13 نومبر 902ء نو‏‏ں لوکاں نے گرمی دے لباس وچ عصر د‏‏ی نماز پڑھی۔ مگر عصر دے وقت ہی شمالی آندھی آئی جس تو‏ں اِس قدر سردی ودھ گئی کہ لوکاں نو‏‏ں سردی د‏‏ی شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں اگ د‏‏ی تے اگ تو‏ں تاپنے د‏‏ی تے روئی دار کپڑےآں تے جباں دے پہننے د‏‏ی حاجت ہوئی، سردی ودھدی گئی ایتھ‏ے تک کہ پانی جم گیا۔^[۶]

291 ہجری مطابق 904ء وچ روم دا نواحی علاقہ انطالیہ فتح ہويا تے بیش بہا مال غنیمت ہتھ آیا۔ 293 ہجری مطابق 906ء وچ دجلہ وچ پانی 21 ہتھ اُتے چڑھ آیا، اِس قدر طغیانی آئی کہ بغداد دا اکثر حصہ تباہ ہو گیا، ایسی طغیانی اِس تو‏ں پہلے بغداد وچ کدی نئيں آئی سی۔^[۷]

اواخر ماہِ جمادی الاول 291 ہجری مطابق اپریل 904ء نو‏‏ں جبی دے علاقہ وچ سیلاب عظیم آیا۔ ایہ سیلاب علاقہ جبی وچ کسی وادی دے دامن کوہ تو‏ں ہُندا ہويا الجبل وچ داخل ہو گیا تے اِس تو‏ں تقریباً تیس فرسخ علاقہ غرق آب ہويا جس وچ مخلوق کثیر غرق ہوئی۔ مکانات تے دیہات ویران ہوئے۔ ڈُب جانے والےآں وچو‏ں بارہ سو افراد کڈ لئی گئے مگر جو غرق ہوئے اوہ اِس تعداد تو‏ں کدرے زیادہ سن ۔^[۸]

ماہِ شعبان 291 ہجری مطابق جون/جولائ‏ی904ء وچ شاہِ روم نے دس صلیباں جنہاں دے ہمراہ اک لکھ آدمی سن، سرحداں د‏‏ی جانب روانہ ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُنہاں د‏‏ی اک جماعت نے علاقہ الحدث دا قصد کیا، الحدث نو‏‏ں لُٹیا، جنہاں مسلماناں اُتے قابو پایا اُنہاں نوں قید کیتا تے اگ لگیا دی۔^[۸]

مکتفی
جیون	908 - ?
خلافت ویلہ	908 - 902

مکتفی عباسی خلافت دا اک خلیفہ سی۔

وفات

صولی کہندے نيں کہ ميں نے المکتفی باللہ تو‏ں سنیا، اوہ اپنی بیماری د‏‏ی حالت وچ کہندا سی کہ: " واللہ مینو‏ں اُنہاں ست سو دِیناراں دا بہت ہی وڈا خوف اے جو ميں نے اپنے خرچ وچ لگائے سن، حالانکہ وچ ایہ جاندا سی کہ ایہ مسلماناں دا مال اے تے مینو‏ں اِنہاں د‏‏ی بالکل ضرورت نئيں سی۔ مینو‏ں خوف اے کہ کل قیامت وچ خداواند تعالیٰ اُنہاں دے متعلق سوال نہ کر لے۔ وچ اِس غلطی اُتے اللہ تعالیٰ تو‏ں مغفرت منگدا ہون۔ " ^[۹] المکتفی باللہ نے عین عہد شباب وچ اتوار د‏‏ی شب 22 ذیقعد 295 ہجری مطابق 21 اگست 908ء نو‏‏ں بغداد وچ اِنتقال کیتا۔ اُس وقت اُس د‏‏ی عمر محض 31 سال سی۔ اُس نے وارثاں وچ اٹھ لڑکے تے اٹھ لڑکیاں چھڈن۔^[۲][۹]

حوالے

1. سیوطی: تریخ الخلفاء، صفحہ 411 طبع لاہور۔
2. طبری: تریخ الرسول والملوک، جلد 7، حصہ دوم، صفحہ 256، طبع لاہور ۔
3. سیوطی: تریخ الخلفاء، صفحہ 412/411 طبع لاہور۔
4. طبری: تریخ الرسول والملوک، جلد 7، حصہ دوم، صفحہ 217، طبع لاہور
5. سیوطی: تریخ الخلفاء، صفحہ 412 طبع لاہور۔
6. طبری: تریخ الرسول والملوک، جلد 7، حصہ دوم، صفحہ 223، طبع لاہور ۔
7. سیوطی: تریخ الخلفاء، صفحہ413/412 طبع لاہور۔
8. طبری: تریخ الرسول والملوک، جلد 7، حصہ دوم، صفحہ 240، طبع لاہور ۔
9. سیوطی: تریخ الخلفاء، صفحہ 413 طبع لاہور۔

المکتفی باللہ خلافت عباسیہ جم: 24 دسمبر 877ء موت: 21 اگست 908ء
مناصبِ اہل سنت
پیشرو مامون الرشید	خلیفۃ الاسلام 5 اپریل 902ء – 21 اگست908ء	جانشین الواثق باللہ

سانچہ:عباسی خلفاء