Urodziła się jako córka rektora Politechniki LwowskiejRomana Gostkowskiego i Wandy z Dylewskich[1]. Dzieciństwo i młodość spędziła we Lwowie oraz w należącej do jej dziadków (Aleksandry z domu Graf i lekarza wojskowego Juliana Dylewskich) wsi Ostra pod Czerniowcami[1].
Początkowo uczyła się w domu, w 1889 ukończyła Zakład Wyższy Naukowy Żeński W. Niedziałkowskiej, a następnie Seminarium Nauczycielskie Żeńskie we Lwowie. W 1893 z odznaczeniem zdała egzamin dojrzałości, zaś w 1895 złożyła egzamin na nauczyciela języka niemieckiego w szkołach powszechnych. Od 1891 do 1893 wykonywała pracę nauczycielki w gimnazjum W. Niedziałkowskiej we Lwowie, następnie do 1895 odbyła praktykę w szkole ćwiczeń przy tym gimnazjum.
Już we wczesnej młodości zaangażowała się w działalność społeczną i polityczną – w 1896 wstąpiła do Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, a w tym samym roku wyszła za mąż za Jędrzeja Moraczewskiego. W czasie zamieszkania w okręgu wyborczym Moraczewskiego w Stryju z jej inicjatywy powstały organizacje „Związek Kobiet” i „Praca”, które szerzyły idee socjalistyczne i niepodległościowe, propagowały zasady spółdzielczości.
Po wybuchu I wojny światowej rozpoczęła działalność utworzonej w 1915 Ligi Kobiet Galicji i Śląska. W latach1916–1918 była jej przewodniczącą. W 1918 wraz z działaczkami Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego działającej na terenie Królestwa Polskiego utworzyła Ligę Kobiet Polskich. W okresie 1917–1918 pracowała w Związku Sanitariuszek, następnie w 1919 w redakcji „Głosu Kobiet” w Warszawie, organu Wydziału Kobiecego PPS w Warszawie. Od 1920 na stałe mieszkała w Sulejówku k. Warszawy.
W styczniu 1919 została wybrana z listy nr 1 (PPSD) w okręgu wyborczym nr 36 (Kraków) i weszła w skład Sejmu Ustawodawczego RP zasiadając jako jedyna kobieta w klubie Związku Polskich Posłów Socjalistycznych. Na 10 sesji Sejmu 5 marca 1919. wystąpiła z interpelacją przeciw dyskryminacji kobiet, jaką było zamierzone zwolnienie z pracy urzędniczek w Ministerstwie Spraw Zagranicznych[2].
Wraz z Julianem Smulikowskim głosowała za uchwaleniem konstytucji marcowej, za co otrzymała naganę partyjną – na znak protestu wystąpiła z klubu i na kilka lat zawiesiła działalność polityczną, we wrześniu 1922 (pięć lat później wystąpiła z PPS).
Po przewrocie majowym dokonanym w 1926 przez Józefa Piłsudskiego, stanęła w grudniu 1927 na czele „Demokratycznego Komitetu Wyborczego Kobiet Polskich”. Po zakończonych wyborach parlamentarnych, w marcu 1928 z inicjatywy Moraczewskiej został on przekształcony w Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, który szybko stał się największą organizacją kobiecą w kraju. Dzięki jej zabiegom przedstawicielki Związku weszły w skład delegacji rządowych na sesje Międzynarodowego Biura Pracy, sesję Ligi Narodów w Genewie w 1931. oraz na Konferencję Rozbrojeniową w Genewie w 1932.
W 1930 ponownie wybrana z listy państwowej BBWR do Sejmu, nie przejawiała większej aktywności w życiu politycznym. W Sejmie była kierowniczką grupy w Komisji Imigracyjnej.
W 1933 zrzekła się stanowiska przewodniczącej Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i wraz z grupą współpracowniczek wystąpiła z organizacji protestując przeciw zbyt prorządowemu stanowisku Związku. W 1935 powołała do życia „Samopomoc Społeczną Kobiet”.
Zofia i Jędrzej Moraczewscy po ślubie, 1896 r.
W czasie wojny była członkinią Rady Nadzorczej Spółdzielni Spożywców „Społem” w Sulejówku i organizatorką Komitetu Obywatelskiego pomocy ofiarom wojny. W grudniu 1940 usunięta przez Niemców z własnego domu zamieszkała wraz z mężem w drewnianej oficynie dworku Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Po wojnie nie angażowała się w życie publiczne. Władze komunistyczne pozwoliły jej na zatrzymanie willi w Sulejówku, w którym mieszkała od 1920. Po wojnie, od 1947 przygotowywała do druku Encyklopedię Polskiego Ruchu Kobiecego. Zmarła 16 listopada 1958 w Sulejówku. Pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A27-2-22)[3].
Życie prywatne
Zamężna z Jędrzejem Moraczewskim (premierem). Mieli czworo dzieci, z których pierwszy syn Tadeusz (1901–1902) zmarł w niemowlęctwie, natomiast drugi syn Kazimierz (1903–1920) poległ 1 sierpnia 1920 pod Nowogrodem, czasie wojny polsko-bolszewickiej jako 17-letni ochotnik. Trzeci syn Adam (1907–1941) był doktorem historii, a w czasie wojny kurierem (zginął w KL Auschwitz), a ich córka Wanda (1905–1942) była nauczycielką łaciny i żołnierką AK, więzioną na Pawiaku; zginęła w 1942 w KL Auschwitz-Birkenau.
Festiwal „Zofiówka” w Sulejówku; cykl wydarzeń kulturalnych zainspirowanych aktywną, społeczną postawą Zofii Moraczewskiej[10].
W 2023 jej imię nadano ulicy w dzielnicy Ursus w Warszawie[11].
Przypisy
↑ abKamila Cybulska, O niepodległość i prawa kobiet. Zofia Moraczewska 1873–1958. Życie i działalność, Warszawa 2021, s. 1–367, ISBN 978-83-8229-286-2.
Ilona Florczak, Zofia Moraczewska (1873–1958). Kobieta-polityk II Rzeczypospolitej, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica, t. 77, s. 2003, s. 125–145 wersja elektroniczna.
Kamila Cybulska, O niepodległość i prawa kobiet. Zofia Moraczewska 1873–1958. Życie i działalność, Warszawa 2021, s. 1–367, ISBN 978-83-8229-286-2.
.jpg)
.jpg)
