Włodzimierz Puchalski

Włodzimierz Puchalski
Data i miejsce urodzenia

6 marca 1909
Mosty Wielkie

Data i miejsce śmierci

19 stycznia 1979
Wyspa Króla Jerzego

Zawód

fotografik, reżyser filmowy

Lata aktywności

1932–1979

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej Medal Roku Jana Bułhaka Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Multimedia w Wikimedia Commons

Włodzimierz Puchalski (ur. 6 marca 1909 w Mostach Wielkich, zm. 19 stycznia 1979 na Wyspie Króla Jerzego) – polski agronom, przyrodnik, myśliwy, fotografik, reżyser filmów przyrodniczych.

Włodzimierz Puchalski jest autorem określenia bezkrwawe łowy[1][2], odnoszącego się do fotografowania przyrody.

Życiorys

Włodzimierz Puchalski, Żaba, Kolekcja prywatna
Model czatowni używanej przez Włodzimierza Puchalskiego

Pasję fotografowania rozwijał w rodzinnym domu. Jego ojciec Władysław (ur. 26 czerwca 1877, zm. ok. 1935), ziemianin, zawodowy oficer wojska, członek Lwowskiego Towarzystwa Fotograficznego[3][4] uprawiał fotografię zwierząt i krajobrazu, a starszy brat Roman, fotografował górskie pejzaże[5]. Mając 14 lat Włodzimierz otrzymał od dziadka Hieronima swój pierwszy mieszkowy aparat fotograficzny. Był daltonistą i chętniej wykonywał fotografie czarno-białe. Chociaż najbardziej znany jest z bezkrwawych łowów, od 13. roku życia był też myśliwym. Po ukończeniu szkoły średniej, w latach 1931–1932 odbywał służbę wojskową w Korpusie Kadetów nr 1[6] we Włodzimierzu Wołyńskim. W 1932 rozpoczął studia na Akademii Rolniczej w Dublanach na Wydziale Rolniczo-Leśnym, zakończone uzyskaniem dyplomu inżyniera agronoma. Na Politechnice Lwowskiej w 1931 roku powstało Technickie Koło Fotografów przy Towarzystwie Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Lwowskiej utworzone dla mniej zaawansowanych fotografów i do tego Koła należał od 1932 roku Włodzimierz Puchalski[7].

Lata 30. XX wieku

Od 1933 do 1936 współpracował z prof. Witoldem Romerem (wówczas inżynierem) przy Zakładzie Fotografii Politechniki Lwowskiej, ucząc się techniki filmowania. W latach 1937–1939 opublikował kilkaset przyrodniczych widokówek w Wydawnictwie Książnica Atlas[7]. W 1936 zaprezentował pierwszą wystawę autorską o tematyce przyrodniczej i myśliwskiej[8]. W 1937 zdobył Złoty Medal na Międzynarodowej Wystawie Łowieckiej w Berlinie za zdjęcie przedstawiające dzika w lesie[9]. Swój pierwszy film przyrodniczy zatytułowany Bezkrwawe Łowy zaprezentował publicznie po raz pierwszy w 1939[10]. W latach 1937–1939 był asystentem prof. Wodzickiego przy Zakładzie Anatomii Zwierząt i Histologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, gdzie opracował metodę posługiwania się filmami i przeźroczami w czasie wykładów uniwersyteckich. W tym czasie wyjeżdżał dwukrotnie jako polski delegat do największej europejskiej stacji ornitologicznej w Rossitten w Prusach Wschodnich. Stał się powszechnie znany. Wielokrotnie przyjmowany był przez prezydenta Mościckiego (m.in. w 1938 fotografował polowanie organizowane przez prezydenta, w którym uczestniczył Göring). Otrzymał również wiele zamówień na fotografię przyrodniczą od czasopism krajowych i zagranicznych[11].

W latach 1933–1938 czterokrotnie zdobył pierwszą nagrodę[12][13][14][15], raz drugą[16] i raz piątą[17] oraz otrzymał odznaczenia honorowe – żeton: trzy razy złoty[12][15][17], raz srebrny[16] w konkursie fotograficznym „Łowca Polskiego”[18].

W 1939 czynnie uczestniczył w wojnie obronnej. W czasie II wojny światowej pracował jako leśniczy w Puszczy Sandomierskiej.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny rozpoczął pracę w Katedrze Genetyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1946 organizował krakowski Instytut Filmowy.

W semestrze wiosennym 1946, jako pracownik Państwowego Instytutu Robót Ręcznych (PIRR), prowadził w Bielsku kurs nauki posługiwania się filmem, obsługi aparatów filmowych i sposobów filmowania rzeczy i zjawisk potrzebnych w naukach przyrodniczych. Każdy z uczestników miał możliwość samodzielnego nakręcenia filmu przez pięć minut. Kurs kończył się w lipcu 1946.

W 1949 na Zjeździe Filmowym w Wiśle, podsumowującym osiągnięcia kinematografii w pierwszych latach socjalistycznej Polski Ludowej po raz pierwszy użyto w stosunku do twórczości Puchalskiego określenia Puchalszczyzna, które miało mieć wydźwięk pejoratywny i w sposób lekceważący określać jego rzekomą formalistyczna postawę i solidaryzm narodowy[19]. Współcześnie, określenie to stało się symbolem unikalnego i złożonego procesu twórczego, charakterystycznego dla pracy Puchalskiego[20].

W tym samym roku Puchalski rozpoczął pracę w Instytucie Zootechniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie stworzył dział dokumentacji foto-filmowej zwierząt.

Od 1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi jako operator filmowy i reżyser.

W 1957 i 1958 wziął udział w dwóch arktycznych wyprawach na Spitsbergen. W 1976 przeszedł na emeryturę.

Zmarł 19 stycznia 1979 w Antarktyce podczas III wyprawy organizowanej przez Polską Akademię Nauk. Realizował wtedy zdjęcia w Polskiej Stacji Badawczej im. Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego. Tam też został pochowany. Ryszard Wyrzykowski z WFO zrealizował wtedy krótki materiał filmowy, dokumentujący przebieg pogrzebu. Grób Włodzimierza Puchalskiego został wpisany na listę obiektów historycznych Antarktyki pod numerem 51 (HSH No.51)[21].

Bogate zbiory zdjęć Puchalskiego można podziwiać na zamku w Niepołomicach[22].

Życie prywatne

Pierwszą żoną Włodzimierza była Izabela, córka Karola Czecza de Lindenwalda. Drugą Alana (ur. 1937 we Lwowie, zm. 2005 w Krakowie), córka dr. Branka Groo, z pochodzenia Chorwata, chirurga, w okresie okupacji lekarza Oddziałów Leśnych Armii Krajowej Okręgu Lwów, później wieloletniego więźnia radzieckich łagrów[23]. Mieli jedną córkę, Annę Puchalską-Żelewską (1959–2021)[24]. Pasierbem Włodzimierza był prof. Tadeusz Chrzanowski.

Filmy

Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
  • Na ptasiej wyspie (1947)[25]
  • Zima w Puszczy Białowieskiej (1947)[25]
  • Jeziora Mazurskie (1948)[25]
  • Warmia i Mazury (1948)[25]
  • Na śnieżnym szlaku Karkonoszy (1948)[25]
  • Wykluwanie się i rozwój piskląt (1948)[25]
  • Ziemia Kłodzka (1948)[25]
  • Flora Tatr (1949)[25]
  • Czaple (1950)[25]
  • Kormorany (1950)[25]
  • Łabędzie (1950)[25]
  • U stóp Karkonoszy (1950)[25]
  • Wiosna (1950)[25]
  • Wyspa Wolin (1950)[25]
  • Kujawy (1951)[25]
  • Instynkt macierzyński ptaków (1954)[25]
  • Skrzydlaci rycerze (1955)[25]
  • Nietoperze (1956)[25]
  • Łabędzie jezioro (1957)[25]
  • Wśród gór i dolin Arktyki (1958)[25]
  • W tundrach Arktyki (1959)[25]
  • Śpiewające góry (1959)[25]
  • Wyspa piór i puchu (1959)[25]
  • Kwitnąca Arktyka (1959)[25]
  • Zwierzęta naszych lasów (1963)[25]
  • Żubry (1964)[25]
  • Puszcza Białowieska (1964)[25]
  • U brzegów Skandynawii (1965)[25]
  • Rok myśliwego – Na tropach wielkich drapieżników, Wielkie łowy, Na rozlewiskach Biebrzy i Narwi, Toki. (1966)[25]
  • Zima w lesie (1966)[25]
  • Bażanty (1968)[25]
  • W Krakowskim Ogrodzie Botanicznym (1968)[25]
  • Prawidłowy wykot owiec (1970)[25]
  • Wychów jagniąt (1970)[25]
  • Nasze zwierzęta stepowe (1971)[25]
  • Nasze gady i płazy (1972)[25]
  • Smocze plemię (1972)[25]
  • Przystosowanie ptaków do środowiska (1974)[25]
  • Ptaki naszych wód (1974)[25]
  • W krainie Czarnej Hańczy (1974)[25]
  • Wśród łąk i wód (1974)[25]
  • Egzotyczne ptaki w ZOO (1975)[25]
  • Jedno z wielu... (1977)[25]
  • Ptasie rodziny (1977)[25]
  • Bąki, bączki, ślepowrony (1978)[25]
  • Ptaki dziwaki (1978)[25]
  • Lato na Wyspie Króla Jerzego (1979)[25]
  • Przyrodnicze opowieści Włodzimierza Puchalskiego[26]:
    • W Arktyce (1978)
    • Moich sześć stepowych tchórzy (1978)
    • Łabędzie i ich sąsiedzi (1979)
    • Od żaby do krokodyla (1979)
    • Puszcza (1979)
  • Pingwiny z Wyspy Króla Jerzego (1980)[25]
  • Polska Stacja Antarktyczna (1980)[25]
  • Przyroda antarktycznej wyspy (1980)[25]
  • W Antarktyce (1980)[25]
  • Na zimnym kontynencie (1985)[27]
  • Motyle profesora Razowskiego (1987)[27]
  • Trzy tematy Leszka Rózgi (1987)[27]
  • Niedźwiedź z nadajnikiem (1988)[27]
  • Profesor i gołębie (1988)[27]
  • Świat zwierząt profesora Strojnego (1988)[27]
  • Wiedzą sąsiedzi, gdzie suseł siedzi (1990)[27]

Filmografia 1

Publikacje

  • Bezkrwawe Łowy (1951, 1953, 1954), wznowienie z audiobookiem wyd. I 2012 i wyd. II 2014 ISBN 978-83-936241-3-3.
  • Nekrvavé lovy (1954)
  • Wyspa kormoranów (1954, 1957), wznowienie z audiobookiem wyd. I 2013 i wyd. II 2015 ISBN 978-83-936241-9-5.
  • Ostrov kormoránů (1957)
  • Wśród trzcin i wód (1955), wznowienie z audiobookiem 2014 ISBN 978-83-936241-5-7.
  • W krainie łabędzia (1956), wznowienie z audiobookiem 2014 ISBN 978-83-936241-6-4.
  • V kraji labuti (1958)
  • Rok w puszczy (1960, 1961)
  • Portrety zwierząt (1962)
  • Animals through the lens (1965)
  • Snĕžnou stopu (1965)
  • W krainie łowów (1966, 1973)
  • Mieszkańcy lasów (1967)
  • Обитатели леса (1966, 1968)
  • Tiere des Waldes (1969, 1972)
  • W skrzydlatym świecie (1967)
  • В мире крылатых (1967, 1968)
  • Gefiederte Welt (1969, 1974)
  • Gady i płazy (1967)
  • Пресмыкающиеся (1967)
  • В мире животных (1967, 1970)
  • Zwierzęta z dalekich stron (1967, 1973)
  • Tiere aus fernen Ländern (1969, 1971)
  • Животные дальних стран (1967, 1968)
  • Przyroda Arktyki (1968)
  • Природа Арктики (1968)
  • Przyroda Polski (1969)
  • Природа Польши в фотографиях Влодимежа Пухальскиого (1969)
  • Die Natur Polens in Fotografien von Wlodzimierz Puchalski (1970)
  • Na rozlewiskach Biebrzy i Narwi (1972)
  • Птицы дальих стран (1972)
  • Хищиые птицы (1972)
  • Puszcza (1975)
  • In freier Wildbahn (1977, ISBN 3-7944-0089-5)
  • Ptaki naszych pól, łąk i wód, wyd. I 1979 i wyd. II 1986 ISBN 83-09-00125-8.
  • Trofea obiektywu (1981)
  • W krainie Czarnej Hańczy, 1986 ISBN 83-217-2475-2.
  • Włodzimierz Puchalski – film i fotografia, 1989 ISBN 83-0302601-1.
  • Ostatnie bezkrwawe łowy, 1995 ISBN 83-85331-49-2

Bibliografia 1

Dzięki staraniom Tomasza Ogrodowczyka z Leśnego Studia Filmowego ORWLP, w latach 2012–2015 Lasy Państwowe wznowiły albumy z Zielonej serii: Bezkrwawe Łowy, Wyspę kormoranów, Wśród trzcin i wód i W krainie łabędzia. Nowe wydania nie są reprintami albumów z lat 50., zostały na nowo opracowane w mniejszym niż oryginały formacie z wykorzystaniem tych samych projektów graficznych okładek, układu ilustracji i zdjęć. Wszystkie oryginalne analogowe fotografie – negatywy, zostały odszukane w archiwum Włodzimierza Puchalskiego w Muzeum Przyrodniczym w Niepołomicach[34][35][36] i poddane cyfrowej rekonstrukcji[37], co pozwoliło uzyskać doskonałą jakość techniczną zdjęć wykonanych w latach 30. i 50. ubiegłego wieku. Opowiadania zostały skrócone, a ich pełną wersję w formie słuchowiska czytanego przez znakomitych polskich aktorów dołączono na płycie CD do każdego z albumów[37].

Ordery i odznaczenia

Nagrody

Źródło[41]:

  • Złoty medal – Międzynarodowa Wystawa Łowiecka w Berlinie 1937 – Odyniec w zimie[9]
  • I nagroda MFF Fontainebleau 1947 – Ptasia wyspa
  • I nagroda MFF Edynburg 1947 – Ptasia wyspa
  • Honorowe wyróżnienie MFF Londyn 1948 – Wykluwanie się piskląt
  • Nagroda Państwowa II stopnia za osiągnięcia twórcze w zakresie filmów przyrodniczych (1955)[42]
  • I nagroda MPFDiO, Lipsk 1956 – Nietoperze[43]
  • I nagroda Kongres Ochrony Przyrody Edynburg 1957 – Skrzydlaci rycerze
  • Srebrny Lajkonik IV OFF Kraków 1964 – Puszcza Białowieska
  • I Nagroda – Konkurs Filmów Turystycznych Warszawa 1965 – Puszcza Białowieska[44]
  • Wyróżnienie MFFN, Bruksela 1965 – Zwierzęta naszych lasów[43]
  • Srebrny Puchar MFFoM, Mediolan 1966 – U brzegów Skandynawii[43]
  • Srebrny Medal za zdjęcie – Pisklęta – Kraków 1971[44]
  • Złoty Światowid III OFF Dydaktycznych Łódź 1974 – W krainie Czarnej Hańczy, Wśród łąk i wód[44]
  • Złota Plakieta MPFS, Brno 1975 – Ptaki naszych wód[43]
  • Nagroda Miasta Krakowa, Kraków 1975[45]

Upamiętnienie

Chata Włodzimierza Puchalskiego w Morusach niedaleko Tykocina
  • Chata w Morusach k. Tykocina z pamiątkami po fotografiku
  • Rzeźba z drewna lipowego, przedstawiająca Wł. Puchalskiego ufundowana przez Towarzystwo Ziemi Tykocińskiej, postawiona w 100 rocznicę urodzin artysty (T.P.Z.T. Tykocin 22.08.2009 r.) przy ul. Wł. Puchalskiego w Tykocinie. Rzeźba uległa zniszczeniu i w 2021 roku w tym samym miejscu postawiono jej rekonstrukcję autorstwa Mirosława i Leona Naumiuków[46][47].
  • Muzeum Przyrodnicze w Niepołomicach posiada bogaty zbiór fotogramów, negatywów i slajdów Włodzimierza Puchalskiego[34]
  • W 42 rocznicę śmierci (19 stycznia 2021) Wytwórnia Filmów Oświatowych udostępniła wcześniej niepublikowany materiał filmowy z pogrzebu W. Puchalskiego na Wyspie Króla Jerzego zrealizowany przez Ryszarda Wyrzykowskiego – Film
Rzeźba Włodzimierza Puchalskiego w Tykocinie
  • Patronaty:
    • Lodowiec Puchalskiego na Wyspie Króla Jerzego w pobliżu miejsca jego śmierci
    • Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Włodzimierza Puchalskiego
    • Konkurs fotograficzny im. Włodzimierza Puchalskiego organizowany przez miesięcznik „Łowiec Polski”[48]
    • W 1995 otwarto Miejski Park Ekologiczny im. Włodzimierza Puchalskiego w Śremie[49]
    • 8 Piotrkowska Drużyna Harcerska TROP im. Wł. Puchalskiego[50]
    • Rodzinny Ogród Działkowy im. Włodzimierza Puchalskiego w Zielonej Górze[51]
    • Szlak turystyczny im. Wł. Puchalskiego – kolor czerwony, 53 km, stopień trudności- łatwy[52]
    • Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 ; XLV LO – Łódź ul. Minerska 1/3 / 23[53]
    • Szkoła Podstawowa im. Wł. Puchalskiego w Proboszczowie, Proboszczów 107, 59-524 Pielgrzymka[54]
    • Patron Szkoły Podstawowej nr 6 w Jeleniej Górze-Cieplicach[55]
    • Patron Szkoły Podstawowej nr 4 w Legnicy[56]
    • Patron Szkoły Podstawowej w Otrębusach[57]
    • Patron Szkoły Podstawowej nr 9 w Suwałkach[58]
    • Patron Szkoły Podstawowej nr 3 w Niepołomicach[59][60]
    • Patron Szkoły Podstawowej nr 29 w Toruniu
    • Patron ulicy w: Kobylanka – pow. stargardzki, Budy – Grzybek – pow. grodziski, Tykocin – pow. białostocki, Mońki – pow. moniecki, Śrem – pow. śremski, Kraków – Krowodrza – pow. Kraków, Łódź – Widzew – pow. Łódź, Olsztyn – pow. Olsztyn, Konin – pow. Konin, Chrzanów – pow. chrzanowski, Wałbrzych – pow. wałbrzyski, Łapy – pow. białostocki[61]
    • Miejski Park Ekologiczny im. Włodzimierza Puchalskiego w Śremie[62]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Włodzimierz Puchalski: Bezkrwawe łowy. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1951, s. 3.
  2. ↑ Człowiek, który wymyślił „bezkrwawe łowy” [online], national-geographic.pl [dostęp 2021-05-12].
  3. ↑ Werki Włodzimierza Puchalskiego, Tomasz Ogrodowczyk, Lasy Państwowe 2015, ISBN 978-83-936241-8-8.
  4. ↑ Włodzimierz Puchalski 1909–1979, Szkic do biografii Włodzimierza Puchalskiego, tekst: Marzena Wilczyńska, Polska Akademia Umiejętności Nr 16 – 2012, Kraków 2012, ISSN 1733-5183.
  5. ↑ „Płaj”, nr 49, s. 168.
  6. ↑ Trzeci Rocznik Pamiątkowy Szóstego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerji we Włodzimierzu Rok 1931/32. „Rocznik Pamiątkowy SPRA”, Wyszyński i S-ka, Warszawa. 
  7. ↑ a b Profesor Witold Romer (1900–1967) Działalność naukowa i artystyczna, P. Nowak, J. Piwowarski, A. Zaleski, A. Żakowicz, Wydawnictwo jerG, Wrocław 1998, ISBN 83-86468-03-3.
  8. ↑ Wystawa fotografij przyrodniczych i myśliwskich Włodzimierza Puchalskiego – katalog 1936. wbc.poznan.pl. [dostęp 2022-06-20].
  9. ↑ a b Ślady sukcesów artystycznych Włodzimiera Puchalskiego, W. Sikorski, Agencja Wydawnicza AGAR, Warszawa 2008, ISBN 83-86567-65-1.
  10. ↑ „Łowiec Polski”, nr 3–4, Lwów, 1.II.1939 r., s. 38–39, s. 41.
  11. ↑ Film w reżyserii Bożeny i Jana Walencik: Puchalszczyzna. filmpolski.pl. [dostęp 2022-03-12].
  12. ↑ a b „Łowiec Polski”, nr 1(813) z 1.I.1936r. – publikacja wyników konkursu.
  13. ↑ „Łowiec Polski”, nr 34(846) z 1.XII.1936 r. – publikacja wyników konkursu.
  14. ↑ „Łowiec Polski”, nr 35(883) z 10.XII.1937r. – publikacja wyników konkursu.
  15. ↑ a b „Łowiec Polski”, nr 2(922) z 15.I.1939r. – publikacja wyników konkursu.
  16. ↑ a b „Łowiec Polski”, nr 34(774) z 1.XII.1934r. – publikacja wyników konkursu.
  17. ↑ a b „Łowiec Polski”, nr 34(735) z 1.XII.1933r. – publikacja wyników konkursu.
  18. ↑ Numery archiwalne „Łowiec Polski” 1899–1969 – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [online], wbc.poznan.pl [dostęp 2022-02-09].
  19. ↑ Rozdział V. Kłody pod nogi: wysiłki pięciu lat podeptano, zbłocono. W: Jan Walencik: Puchalszczyzna, część pierwsza Życie z pasją. Białowieża: Żubrowa 10 Jan Walencik, 2022, s. 704.
  20. ↑ Rozdział XII. Filmowe albumy: przenieść to całe piękno przyrody na ekran. W: Jan Walencik: Puchalszczyzna, część druga Twórczość natchniona. Białowieża: Żubrowa 10 Jan Walencik, 2022, s. 696.
  21. ↑ Arctowski.pl – Grób Włodzimierza Puchalskiego [online], 27 marca 2018 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-27].
  22. ↑ Zdigitalizowany zbiór fotografii Włodzimierza Puchalskiego w MN. muzeum.niepolomice.pl. [dostęp 2022-03-13].
  23. ↑ Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Ludzie dobrzy jak chleb, 2010.
  24. ↑ Joanna Musial, Zmarła Anna Puchalska | Wydarzenia [online], Niepołomice, 20 grudnia 2021 [dostęp 2022-08-31] (pol.).
  25. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay W kręgu filmu krótkometrażowego – film oświatowy, Instytut Historii i Teorii Filmu i Telewizji PWSTiV – 1982, tom pod redakcją Macieja Łukowskiego.
  26. ↑ Cykl dokumentalny „Przyrodnicze opowieści Włodzimierza Puchalskiego” [online], filmpolski.pl [dostęp 2022-03-06].
  27. ↑ a b c d e f g Włodzimierz Puchalski – Film Polski. filmpolski.pl. [dostęp 2022-03-12].
  28. ↑ Puchalszczyzna. zubrowa10.pl. [dostęp 2022-12-12].
  29. ↑ a b Wyspa Kormoranów. laspolski.pl. [dostęp 2014-05-13].
  30. ↑ Puchalszczyzna. Część pierwsza. Życie z pasją. zubrowa10.pl. [dostęp 2022-12-12].
  31. ↑ Puchalszczyzna. Część druga. Twórczość natchniona. zubrowa10.pl. [dostęp 2022-12-12].
  32. ↑ Puchalszczyzna (dwa e-booki). zubrowa10.pl. [dostęp 2022-12-12].
  33. ↑ Werki Włodzimierza Puchalskiego – Tomasz Ogrodowczyk. dzienniklesny.pl. [dostęp 2021-05-10].
  34. ↑ a b Włodzimierz Puchalski – Muzeum w Niepołomicach [online], muzeum.niepolomice.pl [dostęp 2021-05-10].
  35. ↑ Teresa Podgórska: Werki Włodzimierza Puchalskiego – Tomasz Ogrodowczyk. dzienniklesny.pl. [dostęp 2022-03-12].
  36. ↑ Adriana Bogdanowska: Włodzimierz Puchalski Tomasza Ogrodowczyka. salamandra.org.pl. [dostęp 2022-03-12].
  37. ↑ a b Zielona seria w komplecie! [online], salamandra.org.pl [dostęp 2021-05-12].
  38. ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1463 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie nauki”.
  39. ↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 – Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  40. ↑ Włodzimierz Puchalski. Pamiątki osobiste [online], muzeum.niepolomice.pl [dostęp 2022-06-20].
  41. ↑ Nagrody Włodzimierza Puchalskiego – Muzeum Niepołomickie. Zamek Królewski w Niepołomicach [online], www.muzeum.niepolomice.pl [dostęp 2024-07-09].
  42. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-03]. 
  43. ↑ a b c d Przewodnik po twórczości Włodzimierza Puchalskiego, doc. dr Maciej Łukowski – I Ogólnopolski Przegląd Filmów Przyrodniczych o nagrodę im. Wł. Puchalskiego, Łódź 1980.
  44. ↑ a b c Włodzimierz Puchalski – Nagrody. muzeum.niepolomice.pl. [dostęp 2022-06-20].
  45. ↑ Encyklopedia Krakowa, s. 826, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000.
  46. ↑ Krzyż poświecony Łukaszowi Górnickiemu i miejsce po dawnym klasztorze Bernardynów (Tykocin). ciekawepodlasie.pl. [dostęp 2022-06-04].
  47. ↑ Nowy pomnik Włodzimierza Puchalskiego. tykocin24.webd.pro. [dostęp 2022-06-04].
  48. ↑ Mistrz kadru [online], fotopuchalski.pl [dostęp 2022-07-09].
  49. ↑ Śrem – Parki [online], 27 marca 2018 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-27].
  50. ↑ 8 Piotrkowska Drużyna Harcerska „TROP” im. Włodzimierza Puchalskiego. piotrkow.8trop.pl. [dostęp 2022-06-01].
  51. ↑ Nasz Patron – Włodzimierz Puchalski. rodpuchalskiego.pl. [dostęp 2022-06-04].
  52. ↑ Szlak im. Włodzimierza Puchalskiego. lapy.podlasie.pl. [dostęp 2022-06-02].
  53. ↑ Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 7 im. Włodzimierza Puchalskiego w Łodzi. gim23.szkoly.lodz.pl. [dostęp 2022-06-01].
  54. ↑ Szkoła Podstawowa im. Włodzimierza Puchalskiego w Proboszczowie. spproboszczow.pl. [dostęp 2022-06-01].
  55. ↑ Informacja o szkole imienia W. Puchalskiego w Jeleniej Górze. sp6jg.szkolnastrona.pl. [dostęp 2016-09-05].
  56. ↑ Szkoła Podstawowa nr 4 im. Włodzimierza Puchalskiego w Legnicy.
  57. ↑ Szkoła Podstawowa im. Włodzimierza Puchalskiego w Otrębusach. sp.otrebusy.edu.pl. [dostęp 2020-07-07].
  58. ↑ Nasz patron – Szkoła Podstawowa nr 9 im. Włodzimierza Puchalskiego w Suwałkach. 2017-07-13. [dostęp 2018-03-27].
  59. ↑ Włodzimierz Puchalski w szkole. zspniepolomice.pl. [dostęp 2022-07-09].
  60. ↑ Szkoła Podstawowa nr 3 w Niepołomicach-Podgrabiu – Niepołomice. 2018-03-27. [dostęp 2018-03-27].
  61. ↑ Spis ulic w miejscowości. mapa.livecity.pl. [dostęp 2022-06-04].
  62. ↑ Radosław Łucka, Roman Rożkowski, Michał Lorenc, Przyroda Ziemi Śremskiej, Śrem: Urząd Miejski, 1999, s. 19, ISBN 83-910862-1-6, OCLC 830267184.

Linki zewnętrzne

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!