Witold Dzierżykraj-Morawski

Witold Dzierżykraj-Morawski

Wallenrod

Witold Dzierżykraj-Morawski (przed 1934)
pułkownik dyplomowany kawalerii
Data i miejsce urodzenia	27 marca 1895 Oporowo
Data i miejsce śmierci	9 grudnia 1944 Mauthausen
Przebieg służby
Lata służby	1914–1944
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Wojsko Polskie
Formacja	Armia Wielkopolska
Stanowiska	szef Sztabu Armii „Karpaty”, dowódca Organizacji „Odra”
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, powstanie wielkopolskie, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa
Odznaczenia

Witold Józef Dzierżykraj-Morawski

Witold Józef Dzierżykraj-Morawski herbu Nałęcz, ps. „Wallenrod” (ur. 27 marca 1895 w Oporowie w Wielkopolsce, zm. 9 listopada^[1] 1944 w Mauthausen^[2]) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, mianowany pośmiertnie przez Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych generałem brygady.

Życiorys

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej Ignacego i Julietty z Łubieńskich^[3]. Rozpoczął studia na UJ, ale w trakcie pierwszego roku został powołany do wojska. Po wybuchu I wojny światowej w armii niemieckiej^[2], w której został oficerem kawalerii i służył w pułku huzarów gwardii pruskiej w stopniu podporucznika^[1]. W grudniu 1918 uczestniczył w powstaniu wielkopolskim^[2]. Przeszedł w styczniu 1919 do służby w Wojsku Polskim^[1], 25 stycznia 1919 przydzielony został do 1 pułku ułanów Wielkopolskich^[4]. Zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[1][2]. W wojnie z bolszewikami wziął udział jako szef sztabu VII Brygady Jazdy.

2 stycznia 1920 rozpoczął studia w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego^[2]. W połowie kwietnia 1920 skierowany został na front celem odbycia praktyki sztabowej^[2]. W okresie od stycznia do września 1921 kontynuował naukę w WSWoj. Po ukończeniu nauki otrzymał tytuł oficera Sztabu Generalnego i przydział do Inspektoratu Armii Nr 2 na stanowisko I referenta^[5], a następnie został wykładowcą w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu^[1].

Awansował do stopnia majora 1 lipca 1923^[2] i do końca 1926 pełnił funkcję attaché wojskowego w Bukareszcie^[1][2]. Po powrocie do Polski został dowódcą 1 szwadronu w 17 pułku ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego w Lesznie. W 1928 otrzymał przydział do Oddziału III Sztabu Generalnego jako kierownik referatu, a następnie był attaché wojskowym w Berlinie do 1932^[1][2]. Awansował do stopnia podpułkownika w styczniu 1929^[1][6]. W 1930 zajmował stanowisko kwatermistrza w 21 pułk ułanów^[6]. Od stycznia 1931 przeniesiony do KOP, gdzie zajmował stanowisko inspektora Południowej Grupy Szwadronów^[6]. Od kwietnia 1932^[1] do 1937 był dowódcą 25 pułku ułanów Wielkopolskich^[6], a następnie oficerem sztabu w Inspektoracie Armii we Lwowie^[6]. 26 stycznia 1935 roku został awansowany do stopnia pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1935 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[7].

Brał udział w wojnie obronnej 1939 jako szef sztabu Armii „Karpaty” i Armii „Małopolska”. Dostał się do niewoli niemieckiej, do końca życia przebywał w obozach jenieckich: VII C Laufen, XI B Braunschweig, II C Woldenberg, II B Arnswalde i II D Gross Born^[8][6]. W tym ostatnim obozie, mimo że najwyższym stopniem polskim oficerem był gen. Kmicic-Skrzyński, pełnił funkcję starszego obozu i jednocześnie konspiracyjnego komendanta. Od listopada 1939 działał w organizacjach podziemnych oflagów pod pseudonimem „Dzierżykraj”^[1][6]. Po przejściu do Gross Born związał się z organizacją Odra, która skupiała polskich jeńców wojennych oraz cywilnych robotników przymusowych na obszarze całego Pomorza. Za tę działalność został aresztowany przez Niemców we wrześniu 1944 i osadzony w obozie koncentracyjnym Mauthausen, gdzie został rozstrzelany^[6].

Naczelny Wódz generał broni Władysław Anders awansował go pośmiertnie na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1964 roku w korpusie generałów^[9][6].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (11 listopada 1961)^[10][11]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (30 czerwca 1921)^[12][6]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[13]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie)^[6]
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)^[14]
• Medal Niepodległości (25 lipca 1933)^[15]
• Krzyż Komandorski Orderu Korony Rumunii (Rumunia)^[6]
• Krzyż Komandorski Orderu św. Sawy (SHS)
• Krzyż Żelazny I klasy (1917, Prusy)^[11]
• Krzyż Żelazny II klasy (1915, Prusy)^[11]
• Medal Wojenny (Grecja)^[16]

Przypisy

1. O kawalerii polskiej XX wieku s. 55
2. Mijakowski, Rozdżestwieński i Kukawski 2013 ↓, s. 76.
3. Polak (red.) 1991 ↓, s. 100.
4. Rozkaz dzienny Nr 21 głównodowodzącego Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim z dnia 25 stycznia 1919 roku.
5. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 38 z dnia 08.10.1921 r., s. 1434-1435.
6. Mijakowski, Rozdżestwieński i Kukawski 2013 ↓, s. 77.
7. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1935 roku, s. 1.
8. Andrzej Jaracz, Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski i jego pobyt w obozach jenieckich....
9. Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 90.
10. Andrzej Jaracz: Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski 1895–1944. Ofiara zbrodni hitlerowskiej. Pamięć i Sprawiedliwość, T. 40 (1997–1998), s. 155.
11. Najstarszy Oflagu II B Arnswalde. oflag2b.choszczno.biz. [dostęp 2017-09-03].
12. Dekret Wodza Naczelnego L. 3101 z 30 czerwca 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 27, poz. 1087
13. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
14. M.P. z 1934 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
15. M.P. z 1933 r. nr 171, poz. 208 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
16. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2/1936, s. 21

Bibliografia

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 55. ISBN 83-04-03364-X.
• Andrzej Jaracz, Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski i jego pobyt w obozach jenieckich; [w:] Zwykły żołnierski los. Jeńcy wojenni na Pomorzu Zachodnim (1939–1945). Pod red. J. Aniszewskiej, R. Kobylarz-Buły i P. Stanka. Opole 2011, Centr. Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, s. 137–149.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński, Lesław Kukawski: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. Historia 25 pułku Ułanów Wielkopolskich. Tom 28. Warszawa: Edipresse Polska S.A, 2013. ISBN 978-83-7769-355-1.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000034765440
• VIAF: 8467947
• LCCN: n2006043586
• GND: 129541222
• PLWABN: 9810551539305606
• NUKAT: n2003091554

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3943382