Witold Czartoryski (1822–1865)

Witold Czartoryski

Portret Witolda Czartoryskiego, fot. Pierre-Louis Pierson, (1864–1865)
Pogoń Litewska
Rodzina	Czartoryscy herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	6 lipca 1822[1] Puławy, Polska
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1865 Algier, Algeria
Ojciec	Adam Jerzy Czartoryski
Matka	Anna Zofia Sapieha
Żona	Maria Grocholska

Witold Czartoryski na litografii Maksymiliana Fajansa (ok. 1850)

Witold Adam Czartoryski (ur. 6 lipca^[1] 1822 w Puławach, zm. 14 listopada 1865 w Algierze) – książę herbu Pogoń Litewska, polski arystokrata, polityk emigracyjny.

Życiorys

Najstarszy syn Adama Jerzego Czartoryskiego oraz Anny Zofii Sapiehy, herbu Pogoń Litewska. Urodził się 6 lipca 1822 roku^[1]. Wychowywany był w Warszawie i w Puławach, a od 1832 roku także w Paryżu. Ukończył gimnazjum niemieckie w Münster a następnie studiował w Monachium i Berlinie. Dzięki staraniom ojca uzyskał stopień podporucznika w wojsku hiszpańskim. Kształcił się we francuskiej szkole sztabu generalnego^[2]. W 1845 roku rozpoczął czynną służbę wojskową w Madrycie w pułku Reyna Gobernadore. Od 1848 roku w służbie armii sardyńskiej jako porucznik piechoty. Często chorował. W 1850 wystąpił z armii, wyjechał do Paryża i otrzymał francuskie obywatelstwo^[3].

Po wybuchu wojny krymskiej między Imperium Rosyjskim, a Imperium osmańskim i jego sprzymierzeńcami (Wielką Brytanią, Francją i Sardynią) był adiutantem ojca w Paryżu. Pomagał przy formacji 2. pułku kozaków sułtańskich. Nie brał osobistego udziału w działaniach militarnych. Nie przyjął ofiarowywanego mu stopnia pułkownika i dowództwa pułku. Działał w dyplomacji emigracyjnej. W 1860 roku reprezentował ojca w Londynie na dorocznym zebraniu Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski^[3]. Zgodnie z testamentem politycznym Adama Jerzego Czartoryskiego to nie on a brat Władysław został głową rodu i kierownikiem politycznym na emigracji.

W 1861 roku odbył misję dyplomatyczną do Konstantynopola. Tam zastał go wybuch powstania styczniowego. Działał na rzecz powstańców. Podejmował próby urządzania dywersji na Morzu Czarnym i Kaukazie^[4]. Uzbroił i wyposażył na własny koszt 150 żołnierzy piechoty pod dowództwem kapitana Klemensa Przewłockiego^[5]. Z powodu choroby wycofał się jednak z dalszej działalności. Wyjechał do Kairu a następnie do Algieru, gdzie zmarł 14 listopada 1865 roku.

Rodzina

30 października 1851 roku w Paryżu poślubił Marię Cecylię z Grocholskich, córkę Henryka Cypriana Grocholskiego i Franciszki Ksawery Brzozowskiej (1807–1872). Maria po śmierci męża w 1874 roku wstąpiła do klasztoru karmelitanek w Krakowie.

Przypisy

1. Akt urodzenia nr 100/1822, parafia rzymskokatolicka św. Józefa w Puławach
2. Marian Kukiel, Czartoryski Witold Adam, w: Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 299
3. Marian Kukiel, op. cit., s. 299
4. Marian Kukiel, op. cit., s. 300
5. Przewłocki Klemens Łukasz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIX, 1986, s. 26-27 .

Bibliografia

• Marian Kukiel, Czartoryski Witold Adam, w: Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 299–300.
• Barbara Obtułowicz, Witold Adam książę Czartoryski (1822-1865), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2019, ss. 535.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000370997478
• VIAF: 250435922
• GND: 1059951789
• BnF: 10600633t
• PLWABN: 9810564783205606
• NUKAT: n97060479

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3889264