Wiktor Arvay

Wiktor Arvay

Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1877 Brzesko
Data i miejsce śmierci	10 marca 1959 Kraków
Miejsce spoczynku	cmentarz Rakowicki w Krakowie
Zawód, zajęcie	nauczyciel
Edukacja	C. K. Gimnazjum w Bochni
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Odznaczenia

Grób Wiktora Arvaya na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Wiktor Arvay, także Arway (ur. 1 czerwca 1877 w Brzesku, zm. 10 marca 1959 w Krakowie) – polski nauczyciel, działacz społeczny, autor publikacji historycznych.

Życiorys

Wiktor Arvay^[1][a] urodził się 1 czerwca 1877 w Brzesku^[1][2]. Jego rodzicami byli Adolf (naczelnik sądu w Brzesku) i Józefa Horaczek^[3][4]. Był pochodzenia węgierskiego^[5]. Był wyznania rzymskokatolickiego^[1]. W 1894 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Bochni (w jego klasie gimnazjalnej był Franciszek Bujak)^[6]. W trakcie nauki otrzymał stypendium fundacji Zakordonowej przyznane w styczniu 1891^[7]. Później podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymał stypendium przyznane 14 stycznia 1897 przez wydział krajowy^[8]. Ukończył studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego^[3].

Podjął pracę nauczyciela od 18 września 1898^[1]. Pracował jako nauczyciel w Jarosławiu^[3]. Był nauczycielem C. K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie uczył języka greckiego, matematyki, fizyki^[9][10]. Od 1900 do 1901 odbywał służbę wojskową^[1]. Egzamin zawodowy złożył 18 maja 1901^[1]. Rozporządzeniem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 19 lipca 1901 jako zastępca nauczyciela został przeniesiony z C. K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie do C. K. III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie^[11][12][13]. Rozporządzeniem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 2 października 1901 został uwolniony od obowiązków służbowych w tej szkole^[14]. Reskryptem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 15 listopada 1901 jako kandydat stanu nauczycielskiego został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku^[15]. Jako egzaminowany zastępca nauczyciela uczył w tej szkole języka polskiego, języka łacińskiego i matematyki od 1901 do 1902^[16][17]. W 1902 został członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[18]. 9 czerwca 1902 został mianowany nauczycielem rzeczywistym^[1]. Reskryptem z 9 czerwca 1903 C. K. Ministra Wyznań i Oświecenia został mianowany nauczycielem rzeczywistym w C. K. I Gimnazjum w Tarnowie od 1 września 1902^[19][20]. W tej szkole uczył w kolejnych latach przedmiotów matematyki i fizyki^{[1][2][21][22]}. W 1911 otrzymał VIII klasę rangi w zawodzie^[23]. Na początku XX wieku w Tarnowie był działaczem Towarzystwa Oświaty Ludowej (jako prelegent, popularyzator informacji dotyczących promieni rentgenowskich) oraz Towarzystwa Szkoły Ludowej^[24][25]. Działał w towarzystwie „Opieka nad młodzieżą szkół średnich w Tarnowie”^[26], był członkiem dyrekcji Towarzystwa Budowlanego w Tarnowie^[27]. Był także członkiem tarnowskiego gniazda TG „Sokół”^[28]. Został odznaczony austro-węgierskim Krzyżem Jubileuszowym dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych^[22].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w latach 20. i 30. II Rzeczypospolitej pozostawał nauczycielem I Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie, wykładając matematykę, propedeutykę filozoficzną, a także prowadząc wycieczki krajoznawcze i kierując kółkiem fotograficznym^{[2][29][30][31][32][33][34]}. Rozporządzeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego z 2 sierpnia 1924 powierzono mu kierownictwo nad zakładem szkoły, które sprawował do 31 grudnia 1924^[29]. Równolegle uczył także w tarnowskim I Prywatnym Liceum Żeńskim im. Sióstr Urszulanek^[35]. Nauczycielem tarnowskiego gimnazjum był od 1902 do 1931^[36]. Rozporządzeniem KOSK z 28 stycznia 1922 został przeniesiony w stan spoczynku z dniem 1 lutego 1932^[37].

Był członkiem czynnym zwyczajnym Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie^[38]. W Tarnowie działał społecznie^[2][3]. Poza działalnością oświatową należał do tarnowskiego oddziału „Sokoła” oraz Towarzystwa Literackiego^[2]. Został działaczem założonego w 1924 tarnowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, został członkiem pierwszego zarządu^[39], w 1925 był skarbnikiem^[40], od 31 marca 1927 pełnił funkcję prezesa do 1933^[41], w tym czasie był założycielem sekcji narciarskiej^[42] oraz działał na rzecz rozwoju fotografii amatorskiej^[43]. W wyborach w 1929 został wybrany zastępcą radnego Rady Miejskiej w Tarnowie^[44]. Został członkiem zarządu powołanego w 1929 Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Tarnowie^[45]. Działał w ramach przygotowań obchodów jubileuszu 800-lecia miasta Tarnowa (1930), był wówczas autorem odczytu pt. Z dawnego szkolnictwa^[46]. W Tarnowie zamieszkiwał przy ulicy Legionów 21^[47]. Podczas II wojny światowej w trakcie okupacji niemieckiej uczestniczył w tajnym nauczaniu^[3][3].

Po przejściu na emeryturę i zamieszkaniu w Krakowie poświęcił się pracy historycznej i archiwalnej^[2]. W Krakowie zamieszkiwał przy ulicy Skałecznej 8^[b]. Pod koniec lat 50. był prawdopodobnie najstarszym żyjącym profesorem sanockiego gimnazjum, jednak nie był w stanie wziąć udziału w zjeździe jubileuszowym wychowanków tej szkoły w 1958^[48]. Był współorganizatorem obchodów jubileuszu 400-lecia I Gimnazjum i Liceum w Tarnowie w 1959^[2]. Zmarł wkrótce potem 10 marca 1959 w szpitalu w Krakowie^{[2][3][36][49][50]}. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Rakowickim (kwatera LXX, rząd 16, miejsce 10)^[50].

Dokumenty dotyczące rodziny Wiktora Arwaya trafiły do Kurii Diecezjalnej w Tarnowie^[51].

Na cmentarzu Rakowickim został pochowany także inż. Stefan Arvay, mierniczy przysięgły (zm. 1946)^[52].

Prace historyczne

• Euklidesa elementów księga pierwsza (1911)^[53]
• Założenie pełnej kolonii akademickiej w Tarnowie (urywek z dziejów gimnazjum tarnowskiego) (opublikowane w Sprawozdaniach Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie; cz. I – 1927, cz. II 1929, cz. III – 1932)^[54]
• Przyczynki do dziejów szkolnictwa tarnowskiego w XVI-XVIII w. (maszynopis)^[2]
• Szkice z dziejów Tarnowa 1772-1800 (maszynopis)^[2]
• Moje wspomnienia szkolne ze szkoły powszechnej i średniej 1884–1894 (cz. I i II; rękopis)^[55]

Uwagi

1. W większości publikacji została wskazana forma nazwiska „Arvay”, względnie formy „Árvay” oraz „Arváy”, zob. Norbert Lippóczy. Zapomniane tarnowiana. „Rocznik Tarnowski”, s. 157, 1990.  Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie za rok szkolny 1924/25. Tarnów: 1925, s. 3, 5. Wykaz profesorów uczących w okresie 1880–1980. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 159.. W piśmiennictwie niemieckojęzycznym zaboru austriackiego była podawana tożsamość „Viktor Arvay”, zob. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1022. 1389.. Ponadto pojawiała się forma nazwiska „Arway”. zob. Józef Stachowicz: Diariusz Zjazdu. Życzenia dla uczestników Zjazdu (fragmenty listów i telegramów). W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 50..
2. W źródle omyłkowo podana jako „Ulica Skałewna”, zob. Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 115.

Przypisy

1. Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 75.
2. Antoni Sypek: Alfabet tarnowski. Kto błądzi i nawróci się na prawdę? Tarnowski alfabet Antoniego Sypka. tarnow.in, 2015-05-28. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
3. Bronisław Jaśkiewicz, Tomasz Opas. Życie naukowe Tarnowa (1918-1939). „Rocznik Tarnowski”, s. 146, 1993. 
4. Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej : nr 9001-10000. Cz. III, nr 9801-10000. Kraków / Warszawa: 1986, s. 619.
5. Norbert Lippóczy. Zapomniane tarnowiana. „Rocznik Tarnowski”, s. 157, 1990. 
6. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1894. Kraków: 1894, s. 52, 53.
7. Kronika. Stypendya. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 23 z 30 stycznia 1891. 
8. Stypendya nadane przez Wydział krajowy na posiedzeniu w dniu 14 stycznia b. r.. „Słowo Polskie”, s. 2, Nr 11 z 15 stycznia 1897. 
9. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1900. Kraków: 1900, s. 42.
10. Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1901. Kraków: 1901, s. 28, 65.
11. Sprawozdanie Dyrektora c. k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1902. Kraków: 1902, s. 72.
12. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. III Gimnazyum w Krakowie za rok szkolny 1902. Kraków: 1902, s. 54.
13. II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego 1885 – 1985, Kraków. stankiewicze.com. [dostęp 2016-12-31].
14. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. III Gimnazyum w Krakowie za rok szkolny 1902. Kraków: 1902, s. 55.
15. 21. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1901/1902. Sanok: Fundusz Naukowy, 1902, s. 4.
16. 21. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1901/1902. Sanok: Fundusz Naukowy, 1902, s. 1.
17. Józef Stachowicz: Diariusz Zjazdu. Życzenia dla uczestników Zjazdu (fragmenty listów i telegramów). W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 50.
18. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1901. Sanok: 1901, s. 14.
19. 22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1902/1903. Sanok: Fundusz Naukowy, 1903, s. 4.
20. Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy c. k. Rady szkolnej krajowej w Galicyi”, s. 350, Nr 24 z 2 lipca 1902. 
21. Ruch przyjezdnych. „Nowa Reforma”, s. 3, Nr 479 z 19 października 1909. 
22. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1022.
23. Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy c. k. Rady szkolnej krajowej w Galicyi”, s. 339, Nr 19 z 12 sierpnia 1911. 
24. Bronisław Jaśkiewicz. Działalność towarzystw oświatowych w Tarnowie w latach autonomii galicyjskiej. „Rozprawy z Dziejów Oświaty”. 17, s. 122, 130, 1974. 
25. Bronisław Jaśkiewicz. Towarzystwo Oświaty Ludowej w Tarnowie. „Rocznik Tarnowski”, s. 104, 107, 1997/1998. 
26. Z Towarzystwa „Opieka nad młodzieżą szkół średnich w Tarnowie”. „Pogoń”, s. 3, Nr 8 z 24 lutego 1907. 
27. Domy urzędnicze. „Pogoń”, s. 3, Nr 8 z 24 lutego 1907. 
28. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Tarnowie za rok 1912. Tarnów: 1913, s. 28.
29. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie za rok szkolny 1924/25. Tarnów: 1925, s. 5.
30. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. R. 2. Warszawa / Lwów: 1926, s. 111.
31. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie za rok szkolny 1929/30. Tarnów: 1930, s. 17, 34, 37.
32. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie za rok szkolny 1930/31. Tarnów: 1931, s. 3.
33. Antoni Sypek. Szkoła podstawowa im. M. Kopernika. „Rocznik Tarnowski”, s. 109, 1994. 
34. Zbigniew Gomoła: Tarnowska fotografia amatorska i artystyczna do 1939 roku. W: Tarnów – Zawale. T. 8: Wielki przewodnik. Tarnów: 2001, s. 134.
35. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. R. 2. Warszawa / Lwów: 1926, s. 113.
36. Wiktor Arvay. Nekrolog. „Dziennik Polski”, s. 5, Nr 61 z 13 marca 1959. 
37. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie za rok szkolny 1931/32. Tarnów: 1932, s. 32.
38. Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej za rok 1919. Lwów: 1920, s. 22.
39. Wiktor Baron: Historia zagospodarowania turystycznego w Gorcach. naszekarpatysite.blogspot.com, 2011-07-10. [dostęp 2016-12-31].
40. Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności oddziałów r. 1925 zestawione na podstawie materiałów własnych. 1925, s. 7.
41. Jerzy Kapłon: Tarnowski Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. cotg.pttk.pl. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
42. Janusz Foszcz: Historia PTT w Tarnowie. ptt.tarnow.pl. [dostęp 2016-12-31].
43. Zbigniew Gomoła: Tarnowska fotografia amatorska i artystyczna do 1939 roku. W: Tarnów – Zawale. T. 8: Wielki przewodnik. Tarnów: 2001, s. 130.
44. Wiadomości z kraju. Wybory do Rady Miejskiej w I. kole w Tarnowie. „Nowy Dziennik”, s. 10, Nr 173 z 30 czerwca 1929. 
45. Bronisław Jaśkiewicz, Tomasz Opas. Życie naukowe Tarnowa (1918-1939). „Rocznik Tarnowski”, s. 141, 1993. 
46. Bronisław Jaśkiewicz, Tomasz Opas. Życie naukowe Tarnowa (1918-1939). „Rocznik Tarnowski”, s. 145, 1993. 
47. Stanisław Potępa: Historia ulicy Pocztowej i Kantorii, dziś Legionów. W: Tarnów – Zawale. T. 7: Wielki przewodnik. Tarnów: 2000, s. 175.
48. Józef Stachowicz: Nasi profesorowie na zjeździe. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 90-92.
49. Bronisław Jaśkiewicz. Wiktor Arvay. „Małopolskie Studia Historyczne”. 2-3, s. 166, 1959. 
50. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Wiktor Arvay. rakowice.eu. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-27)].
51. Dział Akta Rzeczowe Kurii Diecezjalnej w Tarnowie. archiwum.diecezja.tarnow.pl. s. 21. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].
52. Stefan Arvay. Nekrolog. „Dziennik Polski”, s. 8, Nr 295 z 27 października 1946. 
53. Elżbieta Szwed. Bibliografia wydawnictw z drukarni Z. Jelenia. „Rocznik Tarnowski”, s. 146, 1993. 
54. Zygmunt Ruta. Geneza kolonii akademickiej w Tarnowie. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”. 35, s. 91, 1970. Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. 
55. Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej : nr 9001-10000. Cz. III, nr 9801-10000. Kraków / Warszawa: 1986, s. 619, 620.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000382927012
• VIAF: 311133036
• PLWABN: 9810615129605606
• NUKAT: n2012151052