Wawrzeńczyce (województwo małopolskie)

Wawrzeńczyce

wieś
Kościół św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Igołomia-Wawrzeńczyce
Liczba ludności (2021)	1876
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-125[2]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0320087
Położenie na mapie gminy Igołomia-Wawrzeńczyce Wawrzeńczyce
Położenie na mapie Polski Wawrzeńczyce
Położenie na mapie województwa małopolskiego Wawrzeńczyce
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Wawrzeńczyce
50°06′23″N 20°17′29″E[1]

Wawrzeńczyce – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Igołomia-Wawrzeńczyce^[3].

Przez Wawrzeńczyce przebiega DK 79^[3].

W roku 2021 we wsi mieszkało 1876 osób, z czego 50,1% mieszkańców stanowiły kobiety, a 49,9% mężczyźni^[3].

Wawrzeńczyce uzyskało lokację miejską przed 1363 rokiem, zdegradowane po 1470 roku, ponowne nadanie praw miejskich przed 1727 rokiem, degradacja przed 1790 rokiem^[4].

Integralne części wsi Wawrzeńczyce^[5]^[6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0320093	Błotko	część wsi
0320101	Brzegi	część wsi
0320118	Grobla	część wsi
0320124	Hektary	część wsi
0320130	Kolonia	część wsi
0320147	Litwa	część wsi
0320153	Odwiśle	część wsi
0320160	Podgaje	część wsi
0320176	Stara Wieś	część wsi
0320182	Ścieżczany	część wsi

Do 1954 roku siedziba gminy Wawrzeńczyce. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim.

Położenie

Miejscowość położona na wschód od Krakowa nad lewym brzegu Wisły. Wieś znajduje się na płaskowzgórzu wznoszącym się nad łachą rzeki. Znajduje się w niej ujście potoku Kiklowiec (Ropotek).

Historia

W średniowieczu własność biskupów krakowskich. W dokumencie z 1245 r. występuje pod nazwą Laurinceviz, w 1281 r. jako Wawrzynczicze. Przy przeprawie przez Wisłę i łachę wytworzyło się targowisko, w którym ludność z prawego brzegu Wisły, z Puszczy Niepołomickiej, wymieniała towary na produkty rolniczej ziemi proszowickiej. Początkowo zwała się Długą Wsią. Targowisko powstało w części zwanej Wawrzeńczycami i nazwa ta objęła z czasem całą miejscowość.

Według tradycji pierwszy kościół w Wawrzeńczycach powstał już wkrótce po zaprowadzeniu chrześcijaństwa. Parafia została urządzona prawdopodobnie w XII w. Murowany kościół, który zachował się w Wawrzeńczycach do dzisiaj, wzniósł biskup Iwo Odrowąż około 1223 roku.

W 1245 r. przebywał w Wawrzeńczycach arcybiskup gnieźnieński Fulko wraz z kanonikami oraz biskup krakowski Jan Prandota. W 1281 r. zawarta została ugoda pomiędzy Piotrem, rektorem kościoła w Bodzanowie, a klasztorem staniątkowskim. W 1282 r. biskup krakowski Paweł z Przemankowa zawarł układ z klasztorem w Staniątkach.

Przez pewien czas miejscowość występowała w dokumentach jako miasto. Miastem nazywa Wawrzeńczyce Jan Długosz. Nie jest znana data nadania praw miejskich. Prawdopodobnie było to tylko targowisko. Według Długosza nie było wymierzonych łanów, a tylko 7 domów mieszczańskich (domus civiles) z placami i kawałkami roli. Domy te nazywane były karczmami i należały do biskupa krakowskiego. Miejscowy pleban posiadał 19 takich domów (karczem). Pozostawały one pod jego jurysdykcją, płacąc mu czynsz o zróżnicowanej wysokości – od 5 groszy i dnia robocizny tygodniowo, do 1½ grzywny rocznie. Osady te były zobowiązane do dwóch powab dla biskupa. W Wawrzeńczycach znajdowała się łaźnia. Łaziennik płacił od niej trzy fertony i był zobowiązany do udostępniania łaźni za darmo plebanowi, wikariuszowi, ich służbie i scholarom. Karczmy zapewne funkcjonowały tylko w dni targowe.

W samej wsi (Długawieś) należącej do biskupów krakowskich znajdowało się 26 łanów kmiecych i 20 zagrodników. Połowę dziesięciny o wartości 40 grzywien pobierał miejscowy pleban. Drugą połowę krakowska prebenda katedralna nazywana wawrzyniecką. Folwark biskupi oddawał dziesięcinę plebanowi. Do uposażenia plebana w Wawrzyńczycach należała też wieś Wygnanów o 6 łanach. Wawrzeńczyce połączone były z Krakowem publicznym traktem.

Rejestry poborowe z 1490 r. i późniejsze nie określają już Wawrzeńczyc jako miasta. W 1581 r. część biskupia Wawrzeńczyc płaciła podatek od 20 łanów kmiecych, 4 zagrodników z rolą, 6 czynszowników, 6 komorników z bydłem, 12 komorników bez bydła, 5 rzemieślników, 3 piekarzy, 2 półłanków karczemnych i jednego rzeźnika. Dwie części plebańskie płaciły od 15 zagrodników, 1 komornika z bydłem, 10 komorników bez bydła, 4 rzemieślników, 4 rzeźników i 1 dudy. W Wawrzeńczycach nie było już wówczas tylu karczmarzy co w czasach Długosza, ale duża liczba rzemieślników, piekarzy i rzeźników nadawała osadzie charakter targowiska.

W XVIII wieku znajdował się tu dwór biskupów krakowskich^[7].

Spis z 1827 r. wykazał 220 domów i 1561 mieszkańców. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z lat 80. XIX w. podaje, że wieś posiadała kościół parafialny, szkołę początkową oraz przytułek dla starców. Już w tym czasie wieś była siedzibą gminy. Gmina Wawrzeńczyce miała 3779 mieszkańców i powierzchnię 5075 mórg.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[8].

• kościół parafialny pw. św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny, dzwonnica, otoczenie, drzewostan.
  

Kościół z 1223 r. wzniesiony z inicjatywy biskupa Iwona Odrowąża. W XV w. gruntownie przebudowany w stylu gotyckim. Mimo kilku kolejnych przebudów świątynia zachowała szereg elementów gotyckich. W latach 1919–1932 powstała kaplica Matki Boskiej Bolesnej, dobudowana do nawy kościoła.

Edukacja i sport

• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w GCE w Wawrzeńczycach;
• Gimnazjum im. Świętej Jadwigi Królowej Polski w GCE W Wawrzeńczycach;
• Samorządowe Przedszkole w Wawrzeńczycach.

We wsi działa klub sportowy „KS Nowa Wawrzynianka Wawrzeńczyce” założony w 1927 roku, w sezonie 2017/2018 brał udział w rozgrywkach wielickiej C Klasy^[9].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144557
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1441 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
3. Wieś Wawrzeńczyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-08-25] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
7. Jerzy (1930-) RedJ.(1. ) R. Wyrozumski Jerzy (1930-) RedJ.(1. ) R., Jacek (1954-) RedJ.(1. ) R. Purchla Jacek (1954-) RedJ.(1. ) R., Rocznik Krakowski. T. 75 (2009), Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2009 [dostęp 2020-04-23] . Brak numerów stron w książce
8. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-23] .
9. Klub Sportowy Wawrzynianka Wawrzeńczyce. 90minut.pl. [dostęp 2018-03-17].

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom XIII, s. 149–150
• Atlas okolic Krakowa, wydawnictwo Compass, Kraków 2005

Linki zewnętrzne

• Wawrzeńczyce 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 149 .