PROFILBARU.COM

Eltanin
Sposób odkrycia	znaleziony
Państwo	brak flagi
Miejsce znalezienia	Ocean Spokojny
Data znalezienia	1981
Masa	>1,2 kg
Typ	meteoryt żelazno-kamienny
Grupa	mezosyderyty
	Położenie na mapie Oceanu Spokojnego miejsce upadku
	57°47′12″S 90°47′36″W/-57,786667 -90,793333

Upadek planetoidy Eltanin – upadek ciała niebieskiego, który miał miejsce w plejstocenie w południowo-wschodnim Oceanie Spokojnym^[2]. Jest to jedyny jak dotąd (2013) udokumentowany upadek na głębokim oceanie, pomimo że ocean pokrywa 71% powierzchni planety i takie uderzenia z pewnością miały miejsce także w przeszłości (znane są kratery uderzeniowe powstałe na dnach płytszych mórz). Planetoida, która zderzyła się z Ziemią, uderzyła w ocean, wywołując potężne fale tsunami^[3] i (prawdopodobnie) zmiany klimatyczne na skalę globalną^[4]^[5].

Odkrycie i badania

Wydarzenie to zostało rozpoznane w 1981 r. jako anomalia irydowa w rdzeniach osadowych wydobytych w 1965 r. przez okręt badawczy marynarki USA USNS Eltanin (stąd nazwa). Dalsze badania wykazały występowanie meteorytów w rdzeniach odległych o 500 km^[2], zostały one zaklasyfikowane jako mezosyderyty^[1]. W 1995 roku statek badawczy FS Polarstern przeprowadził badania w rejonie, w którym miał miejsce impakt, odnajdując dowody na przemieszanie osadów w wieku od eoceńskiego po plioceński na dużym obszarze wskutek uderzenia^[2]. Obraz komplikuje istnienie w tym obszarze gór podmorskich Freeden. Ocenia się, że dno morskie w pobliżu tych gór na obszarze o powierzchni ok. 20 tys. km² zawiera od 1 do 6 gramów materii meteorytowej na centymetr kwadratowy, więcej niż gdziekolwiek na Ziemi^[6]^[7].

Upadek planetoidy Eltanin nie pozostawił krateru uderzeniowego na dnie oceanu^[8].

Datowanie palomagnetyczne i biostratygraficzne rdzeni osadowych pozwoliło określić, że upadek ten miał miejsce 2,511 ± 0,07 miliona lat temu. W tym czasie miały miejsce szybkie zmiany klimatyczne; impakt mógł się przyczynić do przyspieszenia ochładzania klimatu^[4]^[5]^[6].

Upadek

Planetoida Eltanin miała od 1 do 4 km średnicy i gdyby uderzyła w kontynent, mogłaby utworzyć krater o średnicy od 15 do 40 km. Impakt miał jednak miejsce w głębokim na 5 km oceanie. Takie uderzenie musiało wywołać powstanie olbrzymich fal^[2]. Przy założeniu, że planetoida miała 4 km średnicy, w chwili impaktu w oceanie powstała wyrwa o średnicy 60 km, sięgająca do dna. Fale rozchodzące się w oceanie od miejsca uderzenia w 2,5 godziny przebyły 1750 km i dotarły do wybrzeży Ameryki Południowej i Antarktydy. Na szelfach kontynentalnych zmalała ich prędkość, lecz wzrosła amplituda, sprawiając, że kolejne nadchodzące grzbiety fal mogły osiągnąć wysokość 200–300 m. 2,5 godziny później fale dotarły m.in. do zamarzniętego Morza Rossa, mając amplitudę od 65 do 150 m, zapewne wystarczającą, by zdestabilizować istniejące wówczas lodowce szelfowe. Po ponad 10 godzinach od impaktu fale, mające na otwartym oceanie wysokość 35–40 m, uderzyły w wybrzeża Ameryki Środkowej i Australii. Jeżeli planetoida miałaby czterokrotnie mniejszą średnicę, fale miałyby ok. 5 razy mniejszą wysokość^[3]. Dla porównania, fale wywoływane przez duże trzęsienia ziemi mają zazwyczaj na otwartym oceanie amplitudę rzędu kilkudziesięciu centymetrów.

Skutki

Na wybrzeżach kontynentów bliskich miejsca impaktu odnalezione zostały pewne anomalie geologiczne, będące świadectwem tego wydarzenia. Na wybrzeżu Peru odkryto zgrupowanie pomieszanych, kompletnych szkieletów ssaków morskich i lądowych; na wybrzeżu Antarktydy cienka warstwa plejstoceńskich osadów morskich zawierających okrzemki znajduje się kilkadziesiąt metrów powyżej współczesnego poziomu morza. Prawdopodobnie zostały one tam przeniesione z szelfu przez uderzenie potężnej fali tsunami^[2].

W chwili upadku planetoidy wielkie ilości słonej wody zostały wyrzucone w atmosferę; takie zdarzenie mogło mieć dalekosiężne skutki dla klimatu, w tym zmniejszenie nasłonecznienia, ochłodzenie globu^[2]^[5] i powiększenie dziury ozonowej. W Górach Transantarktycznych odnaleziono osady morskie, okrzemki i promienice, które mogły trafić tam wraz z opadem materii wyrzuconej przez uderzenie planetoidy^[2].

Zobacz też

Lista kraterów uderzeniowych na Ziemi

Przypisy

↑ ^a ^b Eltanin. Meteoritical Bulletin Database, 2014-03-08. [dostęp 2014-03-22]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Gersonde, R., Kyte, F.T., Bleil, U., Diekmann, B. i inni. Geological record and reconstruction of the late Pliocene impact of the Eltanin asteroid in the Southern Ocean. „Nature”. 390 (6658), s. 357-363, 1997. DOI: 10.1038/37044.
↑ ^a ^b Steven N. Ward, Erik Asphaug. Impact tsunami–Eltanin. „Deep Sea Research Part II: Topical Studies in Oceanography”. 49 (6), s. 1073-1079, 2002. DOI: 10.1016/S0967-0645(01)00147-3.
↑ ^a ^b Goff, J., Chagué-Goff, C., Archer, M., Dominey-Howes, D. i inni. The Eltanin asteroid impact: possible South Pacific palaeomegatsunami footprint and potential implications for the Pliocene–Pleistocene transition. „Journal of Quaternary Science”. 27 (7), s. 660-670, 2012. DOI: 10.1002/jqs.2571.
↑ ^a ^b ^c Did a Pacific Ocean meteor trigger the Ice Age?. Phys.org, 2012-09-19. [dostęp 2014-03-22].
↑ ^a ^b Gersonde, R., Kyte, F.T., Frederichs, T., Bleil, U. i inni. New Data on the Late Pliocene Eltanin Impact into the Deep Southern Ocean. „Third International Conference on Large Meteorite Impacts, to be held August 5-7, 2003, Nördlingen, Germany, abstract no.4094”, 2003. Bibcode: 2003lmim.conf.4094G. [dostęp 2014-03-22].
↑ Gersonde, R., Kyte, F.T., Frederichs, T., Bleil, U. i inni. The late Pliocene impact of the Eltanin asteroid into the Southern Ocean–Documentation and environmental consequences. „Geophysical Research Abstracts”. 7, s. 1607-7962, 2005. [dostęp 2014-03-22].
↑ Gersonde, R., Kyte, F.T., Frederichs, T., Bleil, U. i inni. Reports of Discovery of the" Eltanin Crater" are contradicted by Data. „Third International Conference on Large Meteorite Impacts, to be held August 5-7, 2003, Nördlingen, Germany, abstract no.4095”, 2003. Bibcode: 2003lmim.conf.4095G. [dostęp 2014-03-22].