Teodozjusz z Bitynii (stgr.Θεοδόσιος Theodosios; druga połowa II wieku p.n.e.) − grecki uczony. Autor licznych prac z zakresu astronomii i matematyki[2].
Życiorys
Pochodził z Bitynii (dzisiejsza Azja Mniejsza). Strabon wymienił go na liście znamienitych mieszkańców tego regionu razem z innym matematykiem Hipparchosem i synami[a][3][2]. Kolejność w jakiej zostali przedstawieni[b] sugeruje, że obaj matematycy mogli być sobie współcześni[4]. Według żyjącego w I wieku p.n.e. Witruwiusza, Teodozjusz skonstruował uniwersalny zegar słoneczny, działający poprawnie w każdym regionie geograficznym[c][5][4]. Menelaos z Aleksandrii wymienił go z imienia w Sphaerice[6], traktacie podejmującym problematykę, którą zajmował się wcześniej Teodozjusz.
Przez długi czas uważano, że pochodził z Trypolisu[2]. Wynikało to z błędnego zapisu w bizantyjskiej Księdze Suda z X wieku n.e., w którym pomylono Teodozjusza z dwoma innymi greckimi uczonymi o tym samym imieniu[1].
Prace
Do naszych czasów zachowały się trzy jego prace, w różnych tradycjach translatorskich[d][7]:
De habitationibus (Domostwa) − opisuje zjawiska powstałe w wyniku obrotu ciał niebieskich z pozycji geocentrycznej, a także informuje o tym które części systemu widziane są z jakich regionów geograficznych.
De diebus et noctibus[8] (Dni i noce) − traktuje o różnej długości dni i nocy w ciągu roku oraz o zjawisku ekwinokcjum.
Sphaerica[9] (od sfera) − najważniejsza z prac. Traktat o geometrii eliptycznej w trzech księgach poprzedzony krótką listą definicji. Razem z dwiema wcześniejszymi pracami greckiego uczonego Autolykosa prezentuje podejście bardzo blisko związane z ElementamiEuklidesa. Księga I i II.1−10 stanowi w zasadzie adaptację księgi III Elementów[e] do potrzeb geometrii sferycznej. Księgi II.11−23 i III traktują o wykorzystaniu geometrii sferycznej w astronomii. W późnym antyku Sphaerica znalazła swoje miejsce w kanonicznym zestawieniu różnych prac tzw. Małej astronomii, który wykładano po Elementach Euklidesa, a przed Almagestem[7] (Wielkiej astronomii).
↑Tzn. w charakterystyczny dla Strabona sposób − chronologicznie[2]. Biorąc pod uwagę, że Hipparchos zmarł ok. 120 p.n.e., Strabon działał w drugiej połowie I w. p.n.e., a synowie Teodozjusza potrzebowali czasu aby rozpoznano w nich zdolnych matematyków, uzyskujemy spore prawdopodobieństwo na to, że Hipparchos i Teodozjusz żyli równolegle.
↑ abJ. J. O'Connor, E. F. Robertson: Theodosius of Bithynia. [w:] The MacTutor History of Mathematics archive (University of St Andrews) [on-line]. www-history.mcs.st-and.ac.uk. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
↑ abcdI. Bulmer-Thomas: Theodosius of Bithynia. [w:] Complete Dictionary of Scientific Biography [on-line]. www.encyclopedia.com, 2008. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
J. J. O'Connor, E. F. Robertson: Theodosius of Bithynia. [w:] The MacTutor History of Mathematics archive (University of St Andrews) [on-line]. www-history.mcs.st-and.ac.uk. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
