Urodził się jako jedyny syn Jakuba Awigdora, również zwanego Zbytkowerem.
Od króla dostał w 1796 roku w dzierżawę dzisiejszą dzielnicę Warszawy, Targówek. Założył tam folwark Bojnówek[4] bądź Bojmurek[5]. W 1798 otrzymał od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II przywilej nabywania nieruchomości i dóbr ziemskich. W 1780 roku został mianowany przez Sejm Czterech Ziem przedstawicielem wszystkich Żydów Rzeczypospolitej. W związku z tym w tym samym roku zakupił od królewskiego skarbu miasteczko Golędzinów i założył tam za zgodą biskupa płockiego Michała Poniatowskiegocmentarz żydowski na Bródnie, przy dzisiejszej ulicy św. Wincentego. Tam też został pochowany[6]. Jego grób wraz z nagrobkiem dłuta Dawida Friedländera[7] uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej i nie przetrwał do naszych czasów. Do dziś okolice warszawskich ulic Kawęczyńskiej i Białostockiej – nazywane są Szmulowizna. W 1798 r. otrzymał przywilej nabywania nieruchomości i dóbr ziemskich z rąk króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II[4]. Zbytkower był właścicielem rzeźni, magazynów mięsnych, garbarni, tartaków i cegielni. Oprócz tego dzierżawił karczmę, gorzelnie i browary, eksportował bydło i skóry oraz zajmował się spławianiem Wisłą drewna i zboża do Gdańska[5]. Na Pradze wybudował też synagogę.
Zbytkower szczególnie wzbogacił się na dostawach dla wojujących armii. Jego pozycja na dworze królewskim była niezwykle silna. Jego trzecia żona, Judyta (Gitel) Jakubowicz Lewi, pochodząca z Frankfurtu nad Odrą prowadziła w Warszawie popularny wśród śmietanki towarzyskiej salon. Była także regularnie zapraszana przez króla na obiady czwartkowe[8].
Podczas rzezi Pragi w 1794 roku Zbytkower ukrył wielu mieszczan praskich, ratując ich tym samym od śmierci bądź niewoli. Wykupywał także dzieci z rąk Kozaków, który to fakt został umieszczony na jego niezachowanym pomniku nagrobnym w formie plastycznej bądź jako inskrypcja komemoratywna.
Życie prywatne
Szmul Zbytkower z żoną Judytą
Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy z kobietą nieznanego nazwiska. Po raz drugi z Eufrozyną Gabriel (1750–1836), z którą się rozwiódł. Po raz trzeci w 1779 z Judytą Jakubowiczową (ur. w XVIII w., zm. 1829)[9]. Z pierwszą żoną miał dwóch synów – Abla (daty urodzin i śmierci nieznane, od niego wywodzi się rodzina Pragierów, do której należał m.in. Adam Pragier) i Berka. Z drugą żoną miał córkę Atalię Józefę Adolfinę (1776–1850, żonę Karola Jana Laskiego, a po jego śmierci Samuela Fraenkla). Z trzecią żoną miał trzy córki – Mariannę Barbarę Bonę (1780–1830), Ludwikę Rebekę (ur. 1781) i Annę (żonę kolejno Łazarza Tischlera – warszawskiego kupca, Józefa Aleksego Morawskiego (1791–1855) – senatora, 1788–1828). Wnuczką Anny i Józefa Morawskiego była Franciszka Siedliska (błogosławiona Maria od Pana Jezusa Dobrego Pasterza) założycielka Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu.
Po śmierci Szmula Zbytkowera interesy przejęła jego żona Judyta Jakubowiczowa. Jego syn Ber Sonnenberg był założycielem rodu Bergsonów, z którego pochodził między innymi Henri Bergson, francuski filozof.
↑Hanna Faryna, Piotr Paszkiewicz. Warszawskie cmentarze żydowskie. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 110, 1984.
↑Sandel J., 1975: Friedländer, Dawid. W: Maurin-Białostocka J. i in.: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, tom II. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, strona 250
