Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Boletopsis, Bankeraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1801 r. Persoon nadając mu nazwę Boletus leucomelas. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1889 r. Victor Fayod przenosząc go do rodzaju Boletopsis[1].
Polyporus subsquamosus var. leucomelas (Pers.) Fr. 1821
Nazwę polską nadał Władysław Wojewoda w 2000 r., wcześniej w polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był jako huba biaława, szaraczek czarniawy lub boletek łuseczkowaty[3].
Średnica 4-15 cm, kształt okrągławy, nieregularny, czasami płatowaty, początkowo łukowaty, później płaskołukowaty, garbaty i nieregularnie pofalowany. Brzeg długo podwinięty i promieniście buzdkowany. Powierzchnia gładka, u młodych okazów pofalowana. Barwa od brązowo-rdzawej do siwoczarnej, czasami z oliwkowym odcieniem[4].
Nieco zbiegające na trzon. Mają długość 2-6 mm i barwę od białej do siwobiałej. Pory nieregularnie graniaste, o barwie białej lub siwobiałej, czasami z różowym nalotem. Drobne: na 1 mm mieszczą się 1-3 pory[4].
Wysokość 3-7 cm, grubość 1,5-3 cm, środkowy lub ekscentryczny, walcowaty lub brzuchaty, zwężający się ku podstawie. Jest twardy, pełny i zwarty. Powierzchnia gładka lub delikatnie łuseczkowata, o takiej samej barwie jak kapelusz. Czasami przy podstawie występuje pomarańczowa pilśń[4].
Gruby (do 3 cm), biały i miękki. Po przekrojeniu lekko różowieje, a potem sinieje. Zapachu brak, w smaku nieco gorzki[4].
Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników: bladożółtawy lub jasnobrązowy. Zarodniki o rozmiarach 4-5 × 3-4 μm, kanciaste i nieregularne. W KOH barwią się żółtawo. Strzępki w KOH bezbarwne lub barwią się na kolor brązowawy[5]. System strzępkowy monomityczny. Strzępki generatywne splątane, bezbarwne, cienkościenne lub lekko grubościenne i zmiennej szerokości 2,5-7,7 μm. Mają gruszkowato rozszerzone końce osiągające szerokość do 20 μm. Na wszystkich przegrodach występują sprzążki; czasami są nabrzmiałe i dobrze widoczne, czasami drobne i niepozorne. Brak cystyd i innych sterylnych elementów hymenoforu. Podstawki zgrubiałe, 4-zarodnikowe, ze sprzążkami[6].
Występowanie i siedlisko
Znane są stanowiska tego gatunku głównie w Ameryce Północnej i Europie. Podano także jego stanowiska w Kostaryce, Chinach i Japonii[7]. W Polsce jest bardzo rzadki, a jego występowanie jest słabo zbadane. W piśmiennictwie mykologicznym do 2003 r. podano zaledwie kilka jego stanowisk[3], kilka nowych stanowisk na terenie kraju podają grzybiarze-hobbyści[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek zagrożony wymarciem, Jego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[9]. Znajduje się na czerwonych listach także w Niemczech, Danii, Estonii, Litwie, Norwegii, Holandii, Szwecji, Finlandii i Słowacji[3]. W Polsce nie znajduje się na liście gatunków chronionych, jest jednak proponowany do objęcia ochroną[10].
Prawdopodobnie grzyb mikoryzowy[3]. Rośnie na ziemi w lasach iglastych, głównie w górskich lasach świerkowych. Pojawia się od września do listopada[4].
Gatunki podobne
bardzo podobny jest szaraczek sosnowy (Boletopsis grisea). Gatunki te różnią się głównie siedliskiem; szaraczek świerkowy występuje w górskich lasach iglastych, szczególnie pod świerkami, szaraczek sosnowy głównie pod sosnami. Morfologicznie szaraczek świerkowy odróżnia się na ogół ciemniejszą barwą, większą szczupłością i bardziej miękkim miąższem. Pod mikroskopem sprzążki szaraczka świerkowego są znacznie bardziej nabrzmiałe, a strzępki na końcach czasami rozdęte gruszkowato. Na podstawie samych zarodników nie da się rozróżnić tych gatunków[5]. Istnieje niepewność czy na opisanych w literaturze stanowiskach zostały one prawidłowo zidentyfikowane – wymaga to dalszych badań[6].
bardzo podobny jest także Boletopsis subsquamosa. Przez Index Fungorum uznany za odrębny gatunek, przez wielu mykologów jednak traktowany jako synonim szaraczka świerkowego[4][5]. Rozstrzygnięcie tego wymaga dalszych badań, a ze względu na rzadkość występowania tych gatunków jest to dla mykologów trudne, duży wkład mogą tutaj wnieść hobbyści-grzybiarze[5].
↑ abcdWładysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefPavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1. Brak numerów stron w książce
↑Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5. Brak numerów stron w książce
