Salvia splendensKwiat Salvia africanaSalvia gesneriiflora
Szałwia (SalviaL.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 900[5], 950[6] lub nawet 1010[4]gatunków i jest to najliczniejszy w gatunki rodzaj rodziny jasnotowatych[2]. Szałwie występują w stanie dzikim na całej kuli ziemskiej, z wyjątkiem obszarów o klimacie polarnym[7]. Najbardziej zróżnicowane są na obu kontynentach amerykańskich, gdzie rośnie 591 gatunków, z czego ok. 250 w samym Meksyku. Drugi ośrodek z dużym zróżnicowaniem to Azja[6] – od Chin, gdzie rosną 84 gatunki[8], po Azję południowo-zachodnią, gdzie w samej Turcji rośnie 86 gatunków z czego połowa to endemity tego kraju. W Afryce rośnie 59 gatunków, w Australii 1, w Europie – 36[6] (z czego w Polsce cztery rodzime – szałwia lepkaS. glutinosa, łąkowaS. pratensis, okręgowaS. verticillata i omszonaS. nemorosa[9]). Po rewizji taksonomicznej do szałwii zaliczone zostały rodzaje dawniej tradycyjnie wyodrębniane m.in. rozmarynRosmarinus i perowskiaPerovskia.
Łacińska nazwa rodzaju pochodzi od słowa salvus oznaczającego ocalony, nietknięty, żywy – niektóre gatunki szałwii mają bowiem własności lecznicze i od dawna używane były w lecznictwie[7]. Spożywcze znaczenie ma zwłaszcza szałwia lekarska i hiszpańska, zwana chia, niektóre gatunki mają właściwości halucynogenne (np. szałwia wieszczaS. divinorum) lub stosowane są w przemyśle kosmetycznym, liczne uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza: szałwia błyszczącaS. splendens, szałwia szkarłatnaS. coccinea, szałwia błękitnaS. azurea, szałwia ananasowaS. elegans, szałwia zielonaSalvia viridis[6].
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście zimozielone lub sezonowe. Blaszka pojedyncza, zwykle ząbkowana lub klapowana, czasem pierzastosieczna lub pierzastozłożona[11].
Kwiaty grzbieciste, wyrastają w okółkach jedno- do wielokwiatowych, oddalonych od siebie lub skupionych, okółki tworzą kłosokształtny lub wiechowaty kwiatostan złożony. Kwiaty wsparte podsadkami, czasem szybko odpadającymi i niepozornymi, u niektórych gatunków okazałymi i barwnymi, czasem kolczastymi. Przysadki także czasem są obecne. Kielich zrosłodziałkowy, dwuwargowy, z 3 lub 5 łatkami, czasem szydlastymi. Dolna część kielicha dzwonkowata lub walcowata, z 9–15 żyłkami. Korona silnie grzbiecista, dwuwargowa, biała, żółta, fioletowa, czerwona lub niebieska. Górna warga często silnie wygięta, czasem wyprostowana lub spłaszczona. Dolna warga tworzona jest przez trzy łatki, z których środkowa zwykle jest najszersza. Dwa pręciki z pojedynczym płodnym pylnikiem. Nitki zwykle krótkie, ale za to łącznik między workami pyłkowymi silnie wydłużony[11] (rzadziej wtórnie zredukowany)[12]. Zalążnia górna, dwukomorowa z parą zalążków w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza, ze zwykle asymetrycznie rozwidlonym znamieniem[10].
Rozłupnie rozpadające się na cztery, trójkanciaste, jajowate, brązowe lub kuliste rozłupki[11].
Systematyka
Pozycja systematyczna
Szałwia to rodzaj z rodziny jasnotowatychLamiaceae z podrodziny Nepetoideae z plemienia Mentheae i podplemienia Salviinae[12].
Badania molekularne i analizy filogenetyczne od końca XX wieku, a zwłaszcza z początków XXI wieku wykazały, że rodzaj w tradycyjnym ujęciu ma charakter parafiletyczny. Wśród różnych linii rozwojowych szałwii zagnieżdżone są inne rodzaje. Ostatecznie w 2017 opublikowana została rewizja taksonomiczna rozszerzająca ujęcie rodzaju i włączająca tu rośliny z rodzajów: Dorystaechas, Meriandra, Perovskia, Rosmarinus i
Zhumeria. W ujęciu tym podrodzaj perowskiaPerovskia jest siostrzany względem podrodzaju rozmarynRosmarinus, a wraz z nim tworzy grupę siostrzaną kladowi obejmującemu część gatunków z rodzaju Salvia, włącznie z S. officinalis[12]. Alternatywnie przedstawiono też rozwiązanie taksonomiczne zachowujące rodzaj Perovskia i dzielące rodzaj Salvia na 6 rodzajów monofiletycznych[13]. Dominuje jednak szerokie ujęcie rodzaju, włączające do niego gatunki z ww. taksonów[6][4].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
↑Salvia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-03-26].
↑ abZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 408. ISBN 0-333-73003-8.
↑ abcdeK. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 235. ISBN 978-3-642-62200-7.
