Stefan Przyboś

Stefan Przyboś

Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1900 Rzeszów
Data i miejsce śmierci	15 maja 1940 Mauthausen
Zawód, zajęcie	nauczyciel
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	doktor filozofii
Stanowisko	dyrektor gimnazjalny

Stefan Roman Przyboś (ur. 26 grudnia 1900 w Rzeszowie, zm. 15 maja 1940 w Mauthausen) – polski nauczyciel.

Życiorys

Stefan Roman Przyboś urodził się 26 grudnia 1900 w Rzeszowie jako syn Franciszka^[1][2]. Był krewnym Adama i Juliana Przybosiów^[3]. Od 1911 uczył się w C. K. II Gimnazjum w Rzeszowie^[4]. Podczas I wojny światowej od 1917 do 1918 działał w Polskiej Organizacji Wojskowej^[2]. Już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w II Gimnazjum w roku szkolnym 1918/1919 ukończył VIII klasę jako chlubnie uzdolniony i 25 czerwca 1919 zdał egzamin dojrzałości z odznaczeniem^[1]. Po maturze miał podjąć studia filozoficzne^[1]. W 1920 uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej^[2]. Od 1919 do 1922 odbywał studia na kierunkach polonistyki i romanistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim^[5][2].

21 września 1922 został mianowany nauczycielem w I Państwowego Gimnazjum im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie^[6]. Uczył tam stale języka polskiego, poza tym także historii, był zawiadowcą biblioteki polskiej uczniów, opiekunem czytelni, kierownikiem i reżyserem komisji dramatycznej, opiekunem przysposobienia wojskowego^{[7][8][9][10][2]}. Równolegle był przydzielony do pracy w rzeszowskim Prywatnym Gimnazjum Żeńskiego przy ul. Księcia Józefa, gdzie również był polonistą^[11]; uczył tam od roku szkolnego 1925/1926 do 1930/1931^[2]. Decyzją z 25 sierpnia 1925 został przeniesiony do Państwowego Gimnazjum w Brzozowie z dniem 1 września tego roku^[12]. Mimo tego nadal pozostawał nauczycielem w rzeszowskim I Gimnazjum, ucząc języka polskiego oraz będąc zawiadowcą (kuratorem) czytelni, opiekunem polskiej czytelni uczniów, wykładowcą kółka dramatycznego^[13][14]. Z dniem 1 września 1927 w dotychczasowym charakterze nauczyciela tymczasowego został przeniesiony na równorzędne stanowisko do Państwowego Gimnazjum w Nisku^[15]. Wkrótce potem, decyzją z 18 września 1927 został przeniesiony do macierzystego II Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie (profesorem był tam Jan Przyboś, ur. 1894)^[16]. Od tego czasu uczył tam języka polskiego, poza tym też historii, psychologii, był zawiadowcą biblioteki uczniów, kierownikiem teatrzyku szkolnego^{[17][18][19][20]}. Około 1928 uzyskał stopień doktora filozofii i od tego czasu pracował w charakterze nauczyciela stałego^[21].

Upamiętnienie na grobowcu rodzinnym w Rzeszowie

Z dniem 1 września 1931 został przeniesiony do III Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Stanisławowie^[22]. Tam w charakterze profesora uczył języka polskiego^[23]. Z dniem 1 września 1932 na własną prośbę został przeniesiony z powrotem do II Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie^[24] (w gronie nauczycielskim był tam nadal Jan Przyboś, a prócz niego też dr Adam Przyboś - wykładowca języka francuskiego)^[25]. Uczył tam ponownie języka polskiego, był sekretarzem rady pedagogicznej, opiekunem samorządu szkolnego, czytelni, gazetki ściennej, teatrzyku szkolnego^[26][27][28]. W II Gimnazjum rzeszowskim współtworzył też amatorski teatr „Reduta” (1925)^[2]. Udzielał się też w sferze prasowej, będąc członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Ziemia Rzeszowska” do 1925 do 1928 oraz współpracownikiem pisma „Zew Rzeszowa” od 1934^[2]. Rozporządzeniem z 24 grudnia 1932 został przeniesiony do I Państwowego Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Samborze, gdzie powierzono mu czynności kierownika^[29][2]. W październiku 1937 ogłoszono mianowanie go dyrektorem tej szkoły^[30], na którym pozostawał do 1939^[2]. Uczył tam języka polskiego i języka łacińskiego oraz był opiekunem samorządu uczniowskiego^[31].

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej około 20 września 1939 został aresztowany przez Niemców w Samborze jako zakładnik^[32][33]. Stamtąd został przewieziony do więzienia w Rawiczu^[32]. W październiku 1939 przetransportowano do III Rzeszy, po czym był więziony w obozie Buchenwald, gdzie do 8 marca 1940 przebywał w małym obozie żyjąc w namiocie^[32]. Potem trafił do Mauthausen^[32][2]. W ramach tego obozu przebywał w kamieniołomu w Wienergraben^[32]. Poniósł śmierć 15 maja 1940 w Mauthausen^[32][34][2].

Adam Przyboś był autorem artykułu pt. Śmierć więźnia Stefana Przybosia w Mauthausen, wydrukowanym w czasopiśmie „Przegląd Lekarski - Oświęcim” nr 1/1984^[35][36]. Stefan Przyboś został symbolicznie upamiętniony na grobowcu rodzinnym na Starym Cmentarzu w Rzeszowie oraz uhonorowany na tablicach pamiątkowych: w II Liceum Ogólnokształcącym im. płk. Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie odsłoniętej w czerwcu 1994 i „Signum Laudis…” w I Liceum Ogólnokształcącym im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie ustanowionej w 1995^[2].

Przypisy

1. Sprawozdanie Dyrekcyi II Gimnazyum w Rzeszowie za rok 1918/1919. Rzeszów: 1919, s. 24, 27.
2. Tadeusz Ochenduszko: Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem (2015). 1lo.rzeszow.pl, 2015-02-07. [dostęp 2022-11-20].
3. Julian Przyboś, Adam Przyboś: Listy Juliana Przybosia do rodziny, 1921-1931. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 74.
4. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1912. Rzeszów: 1912, s. 73.
5. Józef Pietrusza, Anna Wyszyńska: Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego--ofiary II wojny światowej: 1939–1945. Biogramy. Praca zbiorowa. T. 1. Kraków: Stowarzyszenie Absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1995, s. 147.
6. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1922/23. Rzeszów: 1923, s. 3, 4.
7. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1923/24. Rzeszów: 1924, s. 3, 5.
8. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1924/25. Rzeszów: 1925, s. 4, 10, 12.
9. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 322.
10. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 154.
11. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 155.
12. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1925/26. Rzeszów: 1926, s. 5.
13. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1925/26. Rzeszów: 1926, s. 4, 7, 8, 11.
14. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1926/27. Rzeszów: 1927, s. 4, 7, 8, 11.
15. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 4-5.
16. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 22, 24, 27.
17. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 23.
18. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1928/29. Rzeszów: 1929, s. 4.
19. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1929/30. Rzeszów: 1930, s. 4, 8.
20. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1930/31. Rzeszów: 1931, s. 4, 10.
21. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1928/29. Rzeszów: 1929, s. XVI, 4.
22. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1931/32. Rzeszów: 1932, s. 6.
23. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum III. matematyczno-przyrodniczego im. Stanisława Staszica w Stanisławowie za rok szkolny 1931/32. Stanisławów: 1932. Brak numerów stron w książce
24. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum III. matematyczno-przyrodniczego im. Stanisława Staszica w Stanisławowie za rok szkolny 1932/33. Stanisławów: 1933, s. 8.
25. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1932/33. Rzeszów: 1933, s. 22, 23.
26. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1932/33. Rzeszów: 1933, s. 12, 16, 17, 22.
27. Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1933/34. Rzeszów: 1934, s. 26, 27, 35.
28. Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1934–1935. Rzeszów: 1935, s. 31.
29. Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1934–1935. Rzeszów: 1935, s. 33.
30. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 9, s. 576, 20 października 1937. 
31. Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Liceum i Gimnazjum (typu humanistycznego) im. Adama Mickiewicza w Samborze za rok szkolny 1937/38. Lwów: 1938, s. 3.
32. Polski Słownik biograficzny: Przerębski Samuel-Raduński Edmund. s. 91.
33. Stanisław Sierotwiński: Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1988, s. 33.
34. Andrzej Kunert: Rzeczpospolita walcząca. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1993, s. 195.
35. Bibliografia. mauthausen-gusen-klub.waw.pl. [dostęp 2022-11-20].
36. Przeglad Lekarski Oswiecim. [24 R.41 (1984) Seria II. Nr 1 1984. Dwudziesty czwarty zeszyt poświęcony zagadnieniom lekarskim okresu hitlerowskiej okupacji]. abebooks.com. [dostęp 2022-11-20].